Оқулықта қолданылған шартты белгілер

VI БӨ ЛІМ. ҒА ЛАМ ТОР ЖӘНЕ ӘЛЕУ МЕТ ТІК ЖЕЛІ ЛЕР
97
Шарт­ты­рай
– іс­әре кет тің бо лу­бол мау, іс ке асу­ас пау мүм кін ді гі нің шар тын көр се те тін 
рай тү рі. Етіс тік ке 
-са,­-се
жұр на ғы жал ға ну ар қы лы жа са ла ды. Мы са лы: 
Жақ­сы­оқы­саң,­
кей­ін­пай­да­сын­кө­ре­сің.­Ер­те­рек­кел­сем,­уа­қыт­ұта­мын.
Қа­лау­рай
адам ның ние ті, ықы ла сы, ын та сы на қа тыс ты ақ па рат ты біл ді ре ді. Етіс тік ке: 
1) 
-ғы,­-гі,­-қы,­-кі
жұр на ғы мен тәу ел дік жал ғауы жал ға нуы жә не 
кел
кө мек ші етіс ті гі нің 
тір ке суі ар қы лы; 2) 
-ғай,­-гей
жұр на ғы, оған жік тік жал ғауы жал ға ну ар қы лы; 3) 
-са,­-се
жұр на ғы жал ға нып, одан кей ін 
игі
сө зі мен 
еді­
кө мек ші етіс ті гі нің тір ке суі ар қы лы жа са­
ла ды. Мы са лы: 
біл­гім­ке­ле­ді,­бар­са­игі­еді,­көр­сем­екен,­жет­кіз­гей­сің,
т.б.
Бұй­рық­рай
іс­әре кет ке қоз ғау са лып, оның мін дет ті түр де орын да лу ын талап ете­
ді. І жақ та етіс тік ке 
-ай­ын,­-ей­ін,
-йын,­-йін;
көп ше түр де 
-ай­ық,­-ейік,­-йық,­-йік
; ІІ жақ та 
қо сым ша бол май ды, көп ше түр де ­
ың­дар,­-ің­дер,­-ңдар,­-ңдер
; ІІІ жақ та 
-сын,­-сін
қо­
сым ша ла ры ның жал ға нуы ар қы лы жа са ла ды. Мы са лы: 
Мен­ба­рай­ын.­Сен­бар.­Сен­дер­
ба­рың­дар.­Ол­(олар)­бар­сын.
2.
Ашық рай лы сөй лем дер дің қай шақ та тұр ға нын ажы ра тың дар.
1955 жыл дың 12 ақ па нын да ға рыш ай ла ғын Қа зақ стан да тұр ғы зу ту ра лы 
ше шім қа был дан ды. 1957 жыл дан бе рі «Бай қо ңыр» әлем де гі тұң ғыш әрі 
кө лем ді ай лақ бо лып ке ле ді. 1957 жыл дың 4 қа за нын да ор би та ға ал ғаш қы 
жа сан ды Жер се рі гі ұшы рыл ған ды ғы ту ра лы га зет тер ге жа рия лан ды. Бі рақ 
ол үш ай дан кей ін Жер ат мос фе ра сын да жа нып кет ті. Ға рыш қа ұш қан ең 
ал ғаш қы тір ші лік ие сі – Лай ка де ген ит. Бірақ бұл сапар да сәтсіз аяқтал ды. 
Мұ нан соң 1960 жыл дың 20 та мы зын да Бел ка мен Ст рел ка ат ты ит тер ұш ты. 
Бұл еке уі жер бе ті не орал ған соң, ат та ры аңыз ға ай на лып, са пар дан еш қан дай 
жа ман дық көр мей, бая ғы ша өмір сү ре бер ді. Тіп ті бір не ше ай дан соң Ст рел ка 
дү ние ге де ні сау ал ты кү шік алып кел ді. Осы бір сәт ті са пар дан кей ін ма ман-
дар да нық се нім пай да бо лып, ға рыш ты ба ғын ды ру ға кі рі сіп кет ті.
(https://massaget.kz/layfstayl/bilim/zharatylystanu/1462/)

жүктеу/скачать 2,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: