Оқулықта қолданылған шартты белгілер

IX БӨ ЛІМ. ЖЕ ҢІС КҮНІ. ҰЛЫ ЕР ЛІК КЕ ТАҒ ЗЫМ
155
4. Қа лай ой лай сың дар, май дан гер лер дің қа һар ман дық ер лік те рін жа ды мыз да сақ-
тау, тағ зым ету қа жет пе?
Жа зы лым
2.
Тор көз дер де гі әріп тер ден мә тін ге бай ла ныс ты сөз дер ді құрап, олар дың ма ғы на сын 
тү сін ді рің дер.
қ
м
й
е
г
ш
ь
и
т
б
ж
э
а
р
д
а
г
е
р
г
ұ
ш
а
қ
һ
п
н
ұ
ү
ғ
і
ғ
л
ғ
а
ә
а
р
д
а
қ
т
а
й
ы
қ
ш
ы
р
ә
і
ң
з
р
и
с
о
ғ
ы
с
м
а
й
д
а
н
м
а
т
т
а
н
а
р
м
а
н
ф
в
г
а
л
о
м
н
х
р
т
в
п
н
л
н
м
ч
с
3.
Тө мен де гі сөз дер дің си но ним дік қа та рын тау ып, ол сөз дер ді пай да ла нып, «Ар да гер-
лер ге тағ зым» де ген та қы рып та өте тін іс-ша ра ту ра лы ха бар лан ды ру жа зың дар.
Же ңіс. Қа си ет ті. Со ғыс. Өне ге.
Әде би тіл нор ма ла ры
4.
Мә тін нен бір не ше қо сым ша жал ған ған сөз дер ді тау ып, үл гі бой ын ша тал даң дар.
л гі:
Бір лік те рі із: бір – сан есім; -лік – зат есім ту ды ру шы жр на; -тер –көп тік 
жал ауы; -ііз – екін ші жа сы пайы т†р де гі тәу ел дік жал ау.
Үй тап сыр ма сы
5.
Хат ты өз ой ла рың мен жал ғас ты рың дар.
Сә ле мет сіз бе, құр мет ті Ұлы Отан со ғы сы ның ар да ге рі! Ұлы Же ңіс кү ні 
құт ты бол сын! Отан ал дын да ғы, ке ле шек ұр пақ ал дын да жа са ған ер лі гі ңіз дің, 
ба тыл ды ғы ңыз дың ал дын да ба сым ды ие мін... 
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

156
Х
 
ҒЫ ЛЫ МИ ФАН ТАС ТИ КА
 
§77. Ғы лы ми фан тас ти ка ту ра лы
Оқы лым
1.
Мә тін ді оқып, мазмұны бой ын ша сұ рақ тар дай ын даң дар.
«Фан тас ти ка» сө зі грек ті лі нен ау дар ған да «қи ял дау» (phantasіa), «қи ял 
өне рі» (phantastіke) де ген ма ғы на ны біл ді ре ді. Бұл – шын дық өмір ден ерек-
ше ле не тін та би ғат тың тыл сым күш те рі жә не жа ңа тех ни ка лық құ рал дар дың 
ға жай ып құ пия-сыр ла ры мен мүм кін дік те рі ту ра лы қи ял дан ту ын дай ды. 
Сон дық тан фан тас ти ка да екі түр лі ба ғыт бар. Бі рін ші сі – ор та ға сыр дан бе рі 
ке ле жат қан жер дің ас ты мен үс тін де гі си қыр лы, тыл сым күш тер дің адам зат 
өмі рі не ық па лын көр се те тін ба ғыт. Екін ші сі – жа ңа тех ни ка лық құ рал дар 
ар қы лы жа ра ты лыс тың құ пия сыр ла рын пай да ла нып, бо ла шақ қа бол жам 
жа сай тын ғы лы ми ба сым дық қа ие ба ғыт. Осы ба ғыт та жаз ған жа зу шы-фан-
тас тар дың бо ла шақ қа жа са ған бол жам да ры ның кей бі рі шы найы өмір де орын-
да лып жат қа ны бел гі лі.
Ғы лы ми фан тас ти ка (ағыл шын ша «scіence fіctіon» – ғы лы ми бо ла шақ) – 
XX ға сыр да көр кем әде би ет те, сон дай-ақ ки но, кес кін де ме, т.б. өнер са ла-
ла рын да қа лып тас қан жанр. Ға лым К.Г.Фрум кин: «Ғы лы ми фан тас ти ка 
тех ни ка лық, та ри хи, әлеу мет тік тұр ғы да бол ға ны мен, он да си қыр кү ші 
кез дес пеуі ти іс. Се бе бі ғы лы ми фан тас ти ка да ғы лым мен тех ни ка же тек ші 
орын ға ие», – де ген.
Ғы лы ми-фан тас ти ка лық шы ғар ма лар да мін дет ті түр де ғы лы ми-тех ни-
ка лық же тіс тік тер дің адам өмі рі не әсе рі көр се ті ліп, кө бі не бас қа ға лам шар ға 
сая хат пен ас пан әле мін де орын ал ған оқи ға лар, ро бот тар, жа ңа тех но ло гия лар 
си пат тала ды. Жа ңа тех ни ка лық құ рыл ғы лар дың пай да бо луы жә не ғы лым 
са ла сын да ғы түр лі же тіс тік тер дің нә ти же сін де ғы лы ми фан тас ти ка ның жа ңа 
түр ле рі пай да бо лу да.
(group-global.org syrtky-anturazh-turgysyndagy-gylymi-fantastika)
Жа зы лым
2.
«Қос жаз ба күн де лі гі» ар қы лы мә тін де гі не гіз гі ұғым дар ға тү сін дір ме жа зың дар.
Үзін ді
Тү сін дір ме (ком мен та рий)
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

X БӨ ЛІМ. ҒЫЛЫМИ ФАНТАСТИКА
157
3.
Ғы лы ми фан тас ти ка ту ра лы екі түр лі көз қа рас ты «Бұ рыш тар» пі кір тала сы бой ын ша 
тал қы лаң дар. Пі кір талас тың қо ры тын ды сын «Пі кір талас кес те сі не» жа зың дар.
Жа зу шы-фан таст Жү ніс Са хиев өз сұх ба тын да: «...Ер те гі мен ғы лы ми 
фан тас ти ка – бір-бі рі не ұқ са май тын, әр қай сы сы ның ор ны бө лек жанр лар. 
Фан тас ти ка ның өзі ғы лы ми фан тас ти ка, фан тас ти ка лық юмор, фан тас ти-
ка лық скетч жә не бас қа лай бо лып бө лі ніп ке те ді. Ғы лы ми фан тас ти ка ның 
та би ға ты ғы лым мен шын дық қа жу ық ке ле ді. Сон дық тан да оның жү гі 
ау ыр», – дей ді.
Ал жа зу шы, про фес сор, ҚР жә не ҚХР Жа зу шы лар Одағы ның мү ше сі 
С.Жан бо ла тов: «Ғы лы ми фан тас ти ка ның ру ха ни та ға ны – ар ғы за ман дар ға тән 
миф тік аңыз дар ға, ежел гі әп са на лар ға, ау ыз әде бие ті не (мы са лы, адам зат пен 
он се гіз мың ға лам ара сын да ғы бай ла ныс ты тү сін ді ру ге, қо ғам ның бо ла шақ 
тағ ды ры на үңі лу ге жә не оны бол жау ға) елік теу. Оған қи ял-ға жай ып тық, ер те-
гі лік қа си ет те тән», – дей ді.
Әде би тіл нор ма ла ры
4.
Үл гі ні не гіз ге алып, оқы лым мә ті нін де гі қою қаріппен бе ріл ген сөз дер дің бу ын үн дес-
ті гі, ды быс үн дес ті гі бой ын ша жа зы лу заң ды лық та рын тү сін ді рің дер.
л гі: та би ат ты
Сөз ді т† бі рі: та би ат, -ты – ілік сеп тік жал ауы;
Бу ын †н дес ті гі за ды лы ы: сөз ді со ы бу ын жу ан бол ан ды тан, ілік сеп ті-
гі ні жу ан нс а сы жал ан ан.
Ды быс †н дес ті гі за ды лы ы: сөз ді со ы ды бы сы а та дау ыс сыз а ая тал ан-
ды тан, жал ау а та дау ыс сыз ды быс тан бас тап жал ан ан.
Із де нім дік тап сыр ма
5.
 
Өз де рің із де ніп, «Атау лар ту ра лы 3 сұ рақ» тә сі лі мен «Марс қа сая хат» ат ты фан тас ти-
ка лық ойт ол ғау жа зың дар.
1-қа дам: қай да?
2-қа дам: қа лай?
3-қа дам: қан дай?
Үй тап сыр ма сы
6.
Ғы лы ми-тех ни ка лық құ рал дар (мы са лы, ро бот тар) ту ра лы ғы лы ми-фан тас ти ка лық 
әң гі ме жа зып кө рің дер.
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

158
 

жүктеу/скачать 2,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: