Өзбекстан республикасы жоҒары және орта арнаулы бiлiм министрлiгi ө. Байқабылов, Д. Дуйсабаева Қазiргi қазақ әдеби
жүктеу/скачать 5,51 Mb.
|
| Қысқарған сөздер
Сөзді қысқартып, ықшамдап айту, жеңілдетіп қолдану тілде көне замандардан бар. Бұл тілде кең орын алатын ықшамдау заңдылығымен байланысты. Ол заңдылық дүние жүзіндегі барлық тілдерде бар, оның түрлері, қатысты салалары да мол. Соның бірі - қысқарған сөздер. Кеңес дәуіріне дейін сөздерді әдейі қысқарту адам аттарымен байланысты тілден орын алған. Қазақ тілінде адам атын қысқартып қолданудың түрлі жолы бар: 1) үлкен адамды сыйлау, құрметтеу мақсатында кісі атын қысқарту: Жұмабай-Жұмеке, Бейсен-Бәке, Өмірзақ-Өмеке, Асқар-Асеке т.б. 2) бала атын еркелету ретінде қысқарту. Мысалы, Айнагүл-Айнаш, Қалихан-Қанаш, Қожабек-Қожаш, Сағынғали-Сағынжан, Өмірғали-Өміртай т.б. 1.Кеңес үкіметі кезінде бірнеше сөзден тұратын мекемелер, ұйымдар аты көбейді. Оларды бір мәтінде, сөйлеу кезінде қайталау қажет болғанда, сөз көп орын алады, уақыт кетеді. Сондықтан оны қысқарту кажеттігі туды. Осымен байланысты оларды қысартып қолдану пайда болды. 2.Бұнымен бірге тар көлемде де қысқартулар қолданылды. Бұл ғылыми еңбектерден көп орын алды. Ғылыми диссертацияларда, монографияларда зерттеу мәселесіне қатысты күрделі атаулардың еңбекте жиі қайталануы бар, ол - занды құбылыс. Ондай күрделі атау еңбекте жиі қолданылатын болғандықтан, автор көп орын кетірмеу үшін, оны қысқартып қолданады. Мысалы, ТЖ - топтық жұмыс, ЖЖ - жұптық жұмыс, ӨзЖ - өздік жұмыс, ҚТМО - казақ тілін модульмен оқыту. 3. Кісі атын, әкесінің атының басқы әрпін алып фамилиясын толық жазу. Мысалы, Р.Ғ.Сыздыкова, А.Ысқақов, А.С.Аманжолов. Ондай сөздерді кысқартуда орыс тілінің заңдылығын пайдалану қалыптасты. Олар төмендегідей: 1.Күрделі атаудың әр сөзінің бірінші әрпі алынды. Мысалы, ҚҚС - қосымша құн салығы, ОСК, - Орталық сайлау комиссиясы, УҚК - Ұлттық қауіпсіздік комитеті, ; 2.Күрделі атаудың бірінші сөзінің бас буыны, қалған сөздердің басқы әрпі. ӨзМҰУ - Өзбекстан Мемлекеттік Ұлттық университеті, АлМУ - Алматы Мемлекетгік университеті. 3.Күрделі атаудың басқы буындары алынады. Мысалы, Кармет - Карағанды металлургиясы, Сеймар - (концерн) Сейсенбаев Марғұлан, Санбат - санитарлық батальон. 4.Күрделі атаудың 1-сөзінің басқы буыны, келесі сөзі толық. Мысалы, педколледж – педагогикалық колледж, қазпочта –қазақ почтасы. жүктеу/скачать 5,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|