П. М. Кольцов т.ғ. д., профессор, Қалмақ мемлекеттік д и. н., профессор, Калмыцкий
жүктеу/скачать 8,64 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «Қызды қалай айналдыруға болады»
| «Қызыл сиыр. Айреке-ау, енді айып етпеңіз... Мен қашан бұзаула-ғанымды әлде де түсінкіремей тұрмын...
Бөлімше меңгерушісі. Туһ, өзінің не қылған кеще сиырсың, айттық қой биыл көктемде деп... Бөлімшеміз төл алуын жоспарын орындай алмай жатқанда бұзаулағансың. Тура бір бұзау жетпей тұр еді... сол кезде сен...сен әйдік еркек бұзауды сарт еткіздің ғой... Рахмет саған, сол үшін! Қызыл сиыр. Рас айтасыз ба? Бөлімше меңгерушісі. Рас айтпағанда ше?! Тіпті сен бізге төл алудан ғана емес, сүт сауудан да сұмдық көмектесіп тұрсың. Тоқсандық жоспарымызға қауіп төнгенде... бар болғаны екі-ақ күн қалғанда сен лақ еткізіп төрт жүз литр сүт бере салдың ғой... Қызыл сиыр. Кәдімгі сүт пе? Бөлімше меңгерушісі. Сен сияқты сиырдан қай бір жөнді сүт шығушы еді. Әрине, ептеп ашыған. Бірақ өйтіп-бүйтіп жүріп есепке кіргіздік қой... Қызыл сиыр. Ойпырмай, менен қыруар пайда көрген екенсіңдер де! Бөлім меңгерушісі. Қайдағы пайда?! Сен үшін бақташыға ай сайын бес жүз теңге ақша төлейміз. Бұзаушыға, сауыншыға кеткен шығын тағы бар. Қызыл сиыр. Е, солай ма? Өйтіп әуреге түскенше шығарып, біржолата құтылмайсыз ба? Оның үстіне мойныма мініп, пәле болдың деп бақташым да мазамды алып барады... Бөлімше меңгерушісі. Өй, өзің бір әр нәрсені айтып, адамның басын қатыратын заржақ неме екенсің. Жарайды енді...бара бер, бірдеңесін ойластырамыз... [1, 233]. Драматургтың «О дүниеден оралған сиыр» атты интермедиясының түп қазық идеясы – қоғамға, адамгершілікке жат моральды аяусыз әшкерелеу. Автор әжуа мен мысқыл тәсілі арқылы бүгінгі қоғамның біз білмейті қараңғы тұстары күлкі найзасына ілген. Интермедияның астары заман өзгеріп Мынау өлгеннен кейін, Анаудың қолына билік тиіп, сол билікті ұстап қалуды мегзейді. Бұл интермедиядан диалог, бірер ситуация, оқыс жағдай тудыратын күлкіден қоғамдық мәні зор күлкіге ауысамыз. Сұлтанәлі Балғабаевтың «Хирург» атты интермедиясының айтпақ идеясы: өлім – жау, дәрігер – қолбасшы, күрес тактикасын жақсы білген дәрігер ғана жеңе алатындығын жеткізген. Оқиға тек екі адамның, яғни Жәкен – қызметі белгісіз кісі және Мәкен – мединституттың соңғы курс студенті арасында жүзеге асады. Автор ең алдымен әзіл-сықақ интермедия-ларына өмірлік жағдайлардың бірін сәтімен таңдап алған. Ал денсаулық сақтау саласындағы түрлі құйтырқы әрекеттер, парақорлық, білмсіздіктен шыққан маман екі күннің бірінде кездесетін жағдай. Оқиға барысында оқуға көкесінің көмегімен түскен Мәкеннің мамандығына бейім емес екенін, оның негізгі өзі қалаған мамандығы телемастер екендігін оның: «Оны білемін аға! Сізді жұрттың бәрі адал, принципшіл деп мақтайды. Бірақ со жолы маған көмектеспей-ақ қоюыңыз керек еді. Онда мен қазір дырдай телемастер болып жүретін едім» [1, 249] –деген өз сөзінен аңғаруға болады. Оқиға соңында оқуға түсуге өзіне көмектескен көкесі Мәкенге эксперимент болып келуімен аяқталады. Оқиға тартымдылығымен, әрі мысқыл арқылы қоғам шындығын өзгеріссіз жазғандығымен ерекшеленеді. Әзіл-сықақ интермедиялардың тақырыбы – бір алуан күлкі, отбасылық жағдайлардан, махаббат шырғалаңдарынан, бозбалашылық қызықтардан туындап жатады. Бұл орайда автордың «Қызды қалай айналдыруға болады?» атты интермедиясында нағыз махаббат шырғалаңына тап болған жігіттің басынан кешкен оқиғасы баяндалады. Қыз, қыздың жеңгесі, жігіт арасында өтетін оқиға жігерсіз жігіттердің қазіргі қоғамда да кездесетіндігін және ескі салт-дәстүрдің үлгісін қатты әшкерелейді. Драматург кейіпкер-лердің ішкі дүниесіндегі қайшылықтарды шеберлікпен көрсеткен. Адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Қоғамдағы болып жатқан құбылыстар сөзссіз әсер етеді. Мысалы: Оқиға оқырманын күлкіге қарық қылып, көрерменін кейіпкерлер шынайы әрекеттерімен баурап алары сөзссіз. «Кейіпкердің мінезі көптеген жеке бейнелермен, белгілі әлеуметтік топқа қосылатын түрлі адамдардың бейнелерімен құралады... Бір жұмыс-шының, топтың, дүкенші саудагерлердің портретін дұрыс суреттеп жазу үшін топ, жұмысшы саудагерлерді қадағалап қарауымыз керек» (М. Горький) [5, 204]. Баршамызға мәлім, әр дәуірдің өз өзгешелігі мен ерекшелігі, өз болмысы, өз мәселелері болатыны заңдылық. Соған орай замандас бейнесін жасауда да жаңаша тәсіл, тартысқа құрылған әзіл-сықақ интермедиялардың легіндегі ерекешеліктер С. Балғабаевтың өзіндік ерекшелігі. Бір қарағанда әзіл-сықақ интермедиялары қарапайым оқиғаға құрылған болып көрінуі ықтимал, бірақ тереңірек үңіліп, ой жүгіртсек қоғам өміріндегі аса маңызды әлеуметтік құбылыстың жай-жапсарын көрермен қауымға етер әсері мол. Драматург жеке адамның тағдыры арқылы бүгінгі өмірдегі әлеу-меттік қайшылықтарды, кейіпкердің философиялық толғанысын, шынайы шындықтың құпиясын қарастыруда ұмтылған іштей тартысы арқылы барған. С. Балғабаевтың әзіл-сықақ интермедиялары жанрлық формалары жағынан сан алуан болып келеді. Күлкі тудырудағы ситуация, психология ерекшеліктері, характерлер тартысы, шарттылық амалдар, затты, детальды ойнату, тілдік сипаттамалар, неше түрлі көркемдік құралдар еркін қолданылған. С. Балғабаевтың әзіл-сықақ интермедиялары атының астарлы, символ-ды мәні бар, кейіпкерлер есімі олардың әлеуметтік ортасының моралінен, идеалынан жақсы хабар береді. Персонаждар тілі лексикалық, синтаксистік, интонациялық жағынан дараланып берілген. Әлеуметтік мәнді проблемаларға құрылған, әр түрлі характерлері бар, сан алуан күлкіге негізделген, жанр шарттарына толық жауап беретін С. Балғабаевтың әзіл-сықақ интермедиялары қазіргі қазақ драматургиясының дамуына үлкен әсер етті. Драматургтың интермедияларында адамгершілік табиғатына жат құбылыстар, адам мінезіндегі олқылықтар – махаббат тұрлаусыздығы, жағымпаздық, парақорлық, зиянқорлық дүниеқоңыздық күлкі болады. Бұнда дараланған мінездер бар, табиғи күлкіге негізделген реалистік астар бар. Осындай пьесаларды оқып немесе театр сахналарынан көру арқылы барлық қауым өкілдері жаманнан жиіркеніп, жақсыдан үлгі алып өсері даусыз. Яғни ұлттық драматургия жанрына астарлы оймен, көркем сөз шеберлігімен үн қосқан С. Балғабаев пьесаларының қазақ театры сахнасында орны мәңгілік болары ақиқат. жүктеу/скачать 8,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|