Е. Абдувалитов, А. Бектаев

72
                     АБАЙ  ЈЄНАНБАЕВ
                     (1845–1904)
         
Асыл сµздi iздесеґ,
Абайды оіы, ерiнбе.
Адамдыіты кµздесеґ,
Жат тоіып ал 굴iлге.
  
 
                     
                                              
Сѕл?анмахмѕ? Т??айІы??в
Абай  (Иб?аЅым)  Јѕнанбаев  –  іазаі  ±?ебие?i  мен 
?а?ихын?а ?ішау ?ѕ?Іан ѕлы ?ѕлІа. Ол 1845 жылы іа-
зi?гi шыІыс Јазаіс?ан ?блысы, Абай ау?анына іа?ас?ы 
(бѕ?ын Семей ?блысы б?лІан) шыґІыс?ау бауы?ын?аІы 
Јасіабѕлаі ?еген же??е ?їниеге келген.
Абай?ыґ а?Іы а?асы ы?Іызбай ?а, а?асы Ґскенбай ?а 
µз  кезiнiґ  а?аі?ы  а?ам?а?ы,  ??быі?ы  ?уыныґ  билеушi-
ле?i б?лІан. Абай?ыґ Ґскенбай?ан ?уІан µз ±кесi Јѕнан-
бай а?а-бабала?ынан ?а асып, ѕзаі жыл аІа сѕл?ан б?лып 
ел басіа?Іан.
Јѕнанбай?ыґ  Јѕ?айбе??i,  Т±ґi?бе??i  (Т±кежан), 
Абай, ысіаі, Оспан, Јали?лла (жас?ай іай?ыс б?лІан), 
ысма Іѕл  ?±?iз?i  же?i  ѕлыныґ  iшiнен  Абай  е??е  кµзге 
?їсе?i.  Да?ын-іабiле?i  мен  аіыл-па?аса?ы  жас?айынан 
байіалІан Абай?ан а?а-анасы з?? їмi? кї?е?i.
Жас  шаІын?а  Абай  ?±?биенi  жѕмсаі  мiнез?i,  мей-
i?iм?i шешесi Єлжан мен к±?i ±жесi Зе?е?ен ала?ы. Ол 
жас кезiнен µлеґ, ±ґгiмеге ±уес б?лып, ±жесi мен анасы 
ай?іан е??егi-аґыз?а??ы іѕма??а ?ыґ?ап µсе?i.

73
Б?лашаі?а  їлкен  аіыл  иесi  б?ла?ын  ?а?ын?ы  бала 
Абай?ы ±кесi е??е ?ани?ы. ?ке кµґiлiне менiґ ??ным?ы 
басса, ж?лым?ы іуып, ?уым?ы ѕс?аса ?сы Абай ѕс?ай?ы 
?еген  сенiм  ѕялай?ы.  С?н?ыі?ан  Абай?ы  µз  маіса?-
мї??есiне  сай  е?iп  ?±?биелеу?i  кµз?еген  Јѕнанбай 
ауыл?аІы  ўаби?хан  м?л?а?ан  ?ныґ  сауа?ын  аш?ы?ып, 
??ан  кейiн  Семей  іаласына  ?іуІа  жiбе?е?i.  Абай  ?н?а 
±уелi  Јаб?ѕл-Жаппа??ыґ,  ??ан  кейiн  Ахме?-Ризаныґ 
ме??есесiне ?їсiп ?іи?ы.
Абай  µзiнiґ  µ?е  алІы?,  ?а?ын?ылыІыныґ  а?іасын?а 
µзге сабаі?ас?а?ынан ?і б?йы ал?а б?ла?ы. Кi?ап?ы кµп 
?іып,  µз  бе?iнше  кµп  iз?ене?i.  С?ныґ  н±?ижесiн?е  шы-
Іыс?ыґ классик аіын?а?ы низами, СаІ?и, Ј?жа Хафиз, 
науаи,  Физули  шыІа?мала?ын  іызыІа  ?іи?ы,  басіа  ?а 
±?еби мѕ?ала?мен, хисса, ?ас?ан, е??егiле?мен ?сы кез?е 
?аныса?ы.
Абай?ыґ  шыІыс  классик?е?iнiґ  шыІа?мала?ына 
?еген ын?асыныґ з?? б?лІаны с?нша µлеґ жазуІа ?еген 
алІашіы ?алпынысын с?ла?Іа сыйыну?ан бас?ай?ы.
Физули, Ш±мси, С±йхали,
Науаи, СаІди, Фирдaуси,
Хожа Хафиз – бу Ѕ±мм±си
М±д±т бер я шаІири фарияд! – 
?еп  келе?iн  бѕл  алІашіы  µлеґ  Абай  аіын?ыІыныґ 
бас?ау кµзi б?лып ?абыла?ы.
Зе?ек  Абай  ме??есе  баІ?а?ламасын?аІы  ?iни  бiлiм-
мен  Іана  шек?елiп  іалмай,  а?аб,  па?сы,  ?ї?iк  ?iл?е?iн 
иге?у н±?ижесiн?е шыІыс классик?е?iнiґ шыІа?мала?ын 
?іып-їй?ену ?±?ежесiне кµ?е?iле?i.
Сµй?iп,  мѕсылманша  ?іу?ы  е?кiн  меґге?iп  алІан 
Абай  ен?i  ??ысша  бiлiм  алуІа  бе?  бѕ?а?ы.  Осы  ние?iн 
жїзеге  асы?у  маіса?ын?а  ме??есенiґ  с?ґІы  жылы 
Семей?егi  «П?их??ская  шк?лаІа»  ?їсiп  ?іи?ы.  мѕн?а 

74
їш ай ??ысша ?іып сауа??ануы б?лашаі аіынныґ кейiн µз 
бе?iмен iз?енiп, ??ысшаны иге?iп ке?уiне ??ыс ?iлiн?егi 
басылым?а??ы  ?іып,  ?й-µ?iсiн  кеґей?уге,  бiлiмiн  жан-
жаі?ы  ?е?еґ?е?уiне  мїмкiн?iк  ?уІыза?ы.  С?л  ?±уi? 
µлшемiмен іа?аІан?а ?алалыі µлке їшiн бѕл ±жеп?еуi? 
?іу ?еґгейi е?i. С?н?ыі?ан ±кесi Јѕнанбай Абай?ы ?н їш 
жасіа ??лІан с?ґ-аі ?іу?ан шыІа?ып ±кеп, б?лашаі?аІы 
ел  басіа?у  iсiне  баули  бас?ай?ы.  Јасына  е??iп  жї?iп 
ел  iшiн?егi  µза?а  ?а??ыс,  ?ау-?амайла??ы  байіа?а?ы, 
±йгiлi би-шешен?е??iґ сµзiн ?ыґ?а?а?ы, ?ныґ шешен?iк 
µне? наіыш?а?ын, м±не?-машыі?а?ын їй?енiп, кµґiлiне 
??іып µсуiне мїмкiн?iк жасай?ы.
Јѕнанбай  µзi  бас?ан  кешi?iп,  жинаі?аІан  ?±жi?и-
бесiн, ел билеу?iґ µзiне ?±н сан ?ї?лi ±?iсiн АбайІа ?а 
їй?е?iп, іалып?ас?ы?а?ы. Ел iсiне а?аласу а?іылы Абай 
халыі  ?ѕ?мыс-сал?ын,  ±?е?-Іѕ?пын  ?е?еґi?ек  ?анып 
бiле?i.
Б?йын?а  ±же  мен  ана  мейi?iмi,  µз  ?±уi?iнiґ  ?зыі 
?йлы  а?амы  б?лІан,  алІы?  ?а  сѕґІыла  ±ке  ?±?биесi 
жинаі?алІан  Абай  шыІыс  пен  ба?ыс  ±?ебие?iнен  алІан 
?аІылымын  ??Іыс?ы?а  келiп,  ел  билеу  iсiн?е  халыіпен 
е?екше жаіын?аса ?їс?i. Ґз ?й-маіса?ын ел мї??есiмен, 
халыі мѕґымен ѕш?ас?ы?а бiл?i.
?ке їмi?i мен ?±?биесi б?сіа ке?пей, ел билеу iсiне 
е??е iлiккен Абай ?н їш жыл б?лыс, ал?ы жыл би б?лып 
іызме?  а?іа?Іан.  Билiк  басын?а  б?лІан?а  Абай  ел 
ыіыласына, халыі іѕ?ме?iне ие б?лып ??ы?Іан. Б?лыс 
?а,  би  ?е  б?лІан  ?л  халыі?ыґ  іиын  ?ѕ?мысын,  ??а? 
ел?iґ ауы? ?аІ?ы?ын жан-жї?егiмен сезiне бiл?i. Бiлiм 
алмаІан?ыі?ан на?ан?ыі жайлаІан µз ѕл?ыныґ жаІымсыз 
iс-±?еке?i,  мiнез  б?лмысы  іа?апайым  жѕ??іа  ?iзесiн 
ба?ы?а?ын ±кiм?е??iґ ?спа?а?лыІы, баі?алас ?ыііа ??лы 
б?лыс?ыі іызме? – б±?i Абай жї?егiн сыз?а?ып, кµґiлiн 
іѕлазы??ы.

75

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: