Ғалым
пікіріне сүйенсек, теоретикалық цивилиография
екі негізгі бөлімнен тұрады: 1) методологиялық
цивилиография
, оның міндеті – кез келген өркениет
тарихының ғылыми теориясын қанағаттандыра ала -
тын ережелерді оқыту;
2) концептуальді циви-
лиография
, оның мазмұнынан тарихи үдерістің ло-
гикалық тепе-тең ғылыми теориялары құралады [1,7-
б.].
Біз қарастырып отырған Еуразиялық көшпелі
өркениет өзінің даму жолында үш сатыдан өтті.
Осыған орай
номадология көшпенділерді «ежел-
гі», «классикалық» және «соңғы» деп үшке бөледі
.
«Ежелгі көшпенділерге» скифтер, сақтар, ғұндар мен
еуразиялық дала тайпалары жатса, ал әдетте орта
ғасыр моңғолдары мен түркілерін «классикалық»
көшпенділер деп танимыз. Ал, қазақтар «соңғы» көш-
пенділер тобына жатады.
Адамзат тарихындағы көшпелі-отырықшы өрке-
ниет ті қалыптастырып, оның өркендеген байтақ ай-
мағы, негізгі орталығы болған Ұлы Дала аталған
жер шарының Орталық-Азиялық бөлігі болса, сол
кездегі осы аймақтағы елдердің этникалық құрамын
негізінен түрік тектес халықтар құрады. Сондықтан
да бұл даланы мәдени-этникалық мағынада Тұран,
Түркістан деп атаған.
Белгілі түркітанушы ғалым
Ж.Әкім:
««Тұран», «Түркістан», «Қазақстан» –
түр кі халықтарының, оның ішінде қазақ тарихы
ның əр кезеңінде оларды біріктіру үшін пайда
болған концепция, ұғым немесе идея. Қазақтар
түркі халықтарының құрамдас бөлігі, яғни, біздер
тұрандықтар мен түркілердің тікелей ұрпа
ғымыз», –
деп тұжырымдайды [2,38 б.]. Алайда,
өр кениет туралы пікір көп. Батыстың, сондай-ақ
Ре сейдің көшпелілер тарихымен айналысушы ға-
лым дары:
Крадин Н.Н, Марков Г.Е., Хазанов
түр-
кі мемлекеттілігінің сипатын анықтағанда оны оты-
рықшы-егінші халықтардың мемлекетке дейінгі
сая си жүйесі болатын тайпа бірлестігі, көсемдіктер
дең гейіндегі саяси құрылымдар болды деп көр-
сетуге бейім [3, 71-б.].
Ағылшын философы Ар-
нольд Тойнби
өзінің «Постижение истории» атты
өркениеттер тарихына арнаған еңбегінде көшпелілер
қоғамы
«кенже қалған қоғам»
, дамымаған өркениет
дей келе, көшпелілер қоғамын
«тарихы жоқ қоғам»
деген тұжырым жасайды [4,181-18-6].
Ал Н.Аристов,
Н.Гродеков, Г.Потанин
сияқты Ресей зерттеушілері
көшпелі қоғамдағы жоғары мемлекеттік билікті
мем лекеттің пайда болуының патриархалдық тео-
риясымен байланыстырды [5]. Марксистер детер-
минизмді (материалдық өндірістің анықтаушы рө лін)
бірінші орынға қоя отырып,
«көшпелілердің тап қа
дейінгі дамуы»
концепциясын жақтайды. Бұл тео-
рияның өкілдері күрделі бірлестіктер деңгейінде
бол ған көшпелілер империясының орын алуын диа-
