Монография «Елтаным баспасы»



Pdf көрінісі
бет140/248
Дата08.02.2022
өлшемі14,19 Mb.
#117158
түріМонография
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   248
Байланысты:
Verstka фразеологизмдер

Зар илеу, еңіреу
 –
парсы тілінде 
зар
сөзі жылау деген мағынада. Сонда 
қазақ тілінде бұл фразеологизм плеонастық құбылыспен жылау + жылау 
деген мағынада. 
Тауаны қайту 
– 
тауы шағылу, сағы сыну, беті қайту, үміті үзілу деген 
мағыналас қатарлары бар. 
Тəван
парсыша күш қуат деген мағынада. 
ü
 Кірме сөзбен байланысты бір құбылыс – калька
. Француз тілінен 
шыққан бұл сөздің қазақша дəл мағынасы – көшірме, еліктеу деген сөз. 
Калька дегеніміз – бөтен жұрт сөзінің моделін морфемалап, басқа бір 
тілдің үлгісіне салынып жасалған сөздер мен тіркестер… Əдетте, каль-
каларды лексикалық (сөз жасаушы), семантикалық, фразеологиялық, 
синтаксистік деп төртке бөледі. (Қараңыз: Ə.Хасенов. Тіл білімі. Алма-
ты: «Санат», 1996.109) қазігі қазақ тілінде кальканың 6 түрі бар. Олар: 
сөзжасамдық, сөз тіркесі ретіндегі синтаксистік, сөйлем ретіндегі синтак-
систік, фразеологиялық, троптық, семантикалық, жартылай семантикалық 
деген калькалар. Автордың осы аттас еңбегінде фразеологиялық каль-
калар жан-жақты талданған. (Қараңыз: Фразеологиялық калькалар. Ал-
маты, 2005) 
Фразеологизмдерді кең мағынада түсінсек, онда тілдегі барлық тұрақты 
тіркес түрлері идиомдар, фразеологиялық бірліктер, фразеологиялық тіз-
бектер мен қоса, паремиологиялық қор, сондай-ақ терминдік тіркестер, 
бір сөзбен айтқанда тұрақтылық жəне тұтастық формаларын сақтайтын 
тіркестер тобы бар. Бұлардың ішінде калькаланған тұрақты тіркестер 
тобы да қазақ фразеологиясының қорына енеді.
Мысалы, қазақ тіліндегі
 ша
ра қолдану; принять меры 
орысшаға
 
арғы 
тілдік дерек бойынша француз тіліндегі 
frendre les mesures 
деген тіркес 
түрінде сөзбе сөз аудару, калька арқылы енсе,
 қырғи-қабақ соғыс – хо-
лодная война 
ағылшын тілінен 
cold war
деген тіркестен орыс тіліне сөзбе 
сөз аударылған. Ал қазақ тілінде семантикалық сөзжасам үлгісі бойын-
ша жасалған. Сол сияқты 
қайталау – оқу анасы; повторение – мать 
учения
латын тіліндегі 
repetіtіo est mater studіorum
деген тіркестерден 


130
аударылған
. Екі жүзді Янус, Авгиев атқорасы, Ахиллес өкшесі 
деген 
тұрақты тіркестер орыс тіліне грек мифологиясынан енген фразеоло-
гизмдер қазақ тілінде де қолданыста бар. 
ü


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   136   137   138   139   140   141   142   143   ...   248




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет