Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Verstka фразеологизмдер
| Когнитивтік фразеология
2.1 Когнитивтік фразеологияның пəні, мақсаты мен əдіс-тəсілдері Тіл білімінде фразеология мен когнитивистика фразеологизмдердің мағынасына қатысты бір-бірімен байланысты сөз етілетін бағыттар. Тұрақты тіркестердің мағыналық ерекшеліктері коммуниканттардың тілдік санасында түрлі мағыналық реңктермен сақталуын жəне праг- матикалық-дискурстық үйлесімін зерттеу фразеологияның теориялық əдіснамалық негізінің тереңдеуін қажет етеді. Бұл өз кезегінде тіл білімін- дегі когнитивтік зерттеулерге иек артады. Когнитивік лингвистканың гуманитарлық ғылымдар тоғысындағы ізденіс жетістіктерін тілшілер бірден құптаған. А. Киклевич: «Заслуга когнитивной лингвистики заключается в том, что она – восстав против сформировавшей в ХХ в. традиции имманент- ного структурного языкознания – выдвинула на первый план «человечес- кий фактор», в частности ортажаемые в естественных языках структуры и способы познания» деп атап көрсетеді. [2007, с. 70]. Когнитивтік лингвистиканың базалық ұғымдары «концепт», «фрейм», «гештальт», «схема», «сценарий» т.б. о баста антропологиялық білім парадигмаларының түрлі когнитивтік ғылым салаларынан алынған. Қазақ тіл білімінде когнитивтік лингвистикаға қатысты зерттеу- лер қазақ ғалымдарының түрлі ғылыми еңбектерінен көрінеді. Атап айтқанда, тілдік таңбаның мағыналық, мазмұндық мəні арқылы дүниені тану жағын қарастыру (Э.Д.Сүлейменова), адамзаттың этно- ментальді дүниесінің тіл арқылы берілуі (Н.Ж.Жарқынбекова), эмоция, гештальт-құрылым түріндегі концептілердің көрінісі (Қ.Жаманбаева), сөз əрекетіндегі когнитивтік модельдердің типологиясы, (Г.Г.Гиздатов), прозадағы контраст концептілердің тілдік көрінісі (С.Сүгірбекова), концептілердің ұлттық-мəдени компоненттері (Ш.Елемесова), байырғы ұлттық танымның көркем прозадағы тілдік бейнеленуі (Н.Аитова), кейіп- кер тілінің когнитивтік мəні мен тілдік тұлға мəселесі (Ж.Сəткенова), концептілік құрылымдардың поэтикалық мəтіндегі вербалдану ерек- 48 шелігі (А.Əмірбекова), жеке лексемалар арқылы концепт мазмұнының берілуі (М.Күштаева, А.Смаилов т.б.) жəне т.б. ізденістер қазақ тіл білімінде когнитивтік лингвистиканың пəн ретінде қалыптасқандығының айғағы. Сондай-ақ, қазақ лингвистерінің когнитивтік аспектідегі зерттеу жұмыстарының нəтижесі қазақ тіліндегі «байлық-кедейлік, «өмір-өлім», «жүрек», «жан», «өзім-өзге», «үй», «парыз», «əйел», «тары» т.б. концептілердің тілдік бейнелері сараланды. Когнитологияның қазақ тіл біліміндегі қарқынды дамуы «элитарлық лингвистикалық пəн» (Мокиенко) ретінде фразеологияға да жемісті нəтижелер алып кел- ді. Фразеологизмдердің қойнауларында жатқан экстралингвисткалық ақпараттарға деген қызығушылық бұрынғыдан да жан-жақты əрі тереңдей түсті. Когнитивтік фразеология фразеологизмдердің семантикасын тіл- дік жəне тілдік емес ақпараттар арқылы дүниені қабылдау, сондай -ақ, тіл иесінің менталдық болмысының ерекшеліктерін терең, жан-жақты қарастыруға мүмкіндік береді. Фразеологиялық мағынының жасалуы мен қалыптасуын зерттеуде когнитивтік лингвистиканың мүмкіндіктері мол. Тіл мен танымның сабақтастығы нəтижесінде концептөрістегі білім құрылымы мен фор- масы жəне оның репрезентациялануы фразеологиялық зерттеудің жаңа парадигмаларына негіз болады. Лингвистикада ерекше ғылыми бағыт ретінде когнитивтік фразеологияның қалыптасуы оның нысаны мен зерттеу пəніне байла- нысты. жүктеу/скачать 14,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|