мен өсеретеді: жылтпен, жарықиен, жартылай колецке-

Ж ар ы қ 
затқа сөуленің мол түсіп түрг&н жері. Жа- 
рықтап келең кеге оту, болмаса, соуле затка ж анама 
түсін, содан пайда болған ж ары қты 
жартылай колеңке
дейді. Затты ц сөуле түспей түрган ед қарацгы жерін 
колеңке
деп атайды.
Заттан ж азы кты ққа, болмаса, басқа заттарга түскен 
колеңкені қүлай түскен көлеңке дейді. Қүлай түскен 
келеңке суретте ең қарақғы болып келеді.
Заттың көлеңке жагында, басқа заттардан шағылысып 
пайда болган өлсіз жарықты 
рефлекс
дейді. Рефлекс өнсіз, 
ақ ж олақ секілді болып келеді, тек цилиндрлік жоне 
дөңгелек заттарда пайда болады. Заттыц бетіндегі жарық 
пен көлеңкені үйымдастыру ережелері дүрыс сақталма- 
са, бейнелёнген затымыздық пішіні де, көлемі де сотті 
шықпайды. Ақ заттардагы жары қ пен көлецке қара зат­
тарга Караганда оте анық көрсетіледі. Сондықтан, жары қ 
пен колеңкені оқып үйренуді гипсті денелерден бастай- 
ды. Олар жай геометриялық денелер (куб, пирамида, ци­
линдр, шар). Осындай геометриялық денелерді игеріп 
болганнан соң, түрлі фактуралы геометриялык денелер- 
ге көшеді (балшык, темір, шыны, агаш, т.б.).
Қагаз ж азы қты ғы иа түсетін заттарды ң піш іні мен 
көлемінің шынай бейнесі арнайы ережелерді дүрыс кол- 
данса ғана ойдағыдай болады.
Заттарды ж а зы қ т ы қ қ а үйлестіріп ж ән е оларды ц 
түзіліс негіздерін анықтап болган соң, әр заттың піші- 
нін, олардагы жары қ пен көлеңке піекараларын белгі- 
леп шыгады. Ж ары қ және көлеңкемен жүмыс істеген 
кезендерде «жалпы қараудан жеке қарауга», «жеке қа- 
раудан жалпы қарауға* көшу деген ережені колданады. 
Бүл ереже бойынша бірінші заттың негізгі жазықтығын- 
да жатқан ірі көлеңкелер анықталып белгіленеді, содан 
соц біртіндеп ж еке бөлш ектердіц ж ары қ көлеңкелері 
түсіріле басталады.
Затты ц піш інінің колемін ойдагыдай шыгару үшін 
нақнүсқа оцініңбасқыштауш ылық қатынастарын анық- 
тан алу керек. 
Өцдік қат ынаст ар
дегеніміз - заттар- 
дың бетіндегі ж ары қ жөне қараңгы түрлерінің салыс- 
тырмалы өлпеті.
4 0
Суреттегі оң
дегеиіміз - біріккен заттар бетіндегі 
түрлі реңкпен берілген жарықтындорежесі. Ж ары қ зат­
ка, фонта ж оне ж а зы қ т ы қ қ а б ір қал ы п ты түспейді. 
Ж үмыс кезінде жарық-көлеңкелерді бір-бірімен салыс- 
тыра отырып, нақнүсқадагы ең ж ары қ жоне ец караңгы 
дақтар анықталады. Осы екі онді (ең ж ары қ, ец қараңгы) 
белгілегеннен соц, калган өңдер осы екі оңнің ортасын- 
да орналасатынын естен ш ыгармау керек. Содан соң 
қарындашпен ж ары қ-көлецкеніц багыттауш ылық қа- 
тынастарын қагаз бетіне, заттыц шынайы бейнесін кор- 
сетуіне ынта салып, бейнелей бастайды. Суретте заттыц 
ец ж ары қ жөне қараңгы жерлерін қарындаш графиті ар- 
қылы дөлме-дөл бүлжытпай көрсету мүмкін емес. Мы- 
салы, кү н н іқ ж ары гы н қагаз бетіне айны тпай түсіру 
мүмкін емес, себебі, ақ қагаздыц түсі күн жарыгынан 
жүз есе қарацгы болып келеді. Ал, заттардагы колеңке- 
лердіңөқі ең жүмсақ қара графиттіқ еқінен асып түседі. 
Табигаттың өң өлшемі суретке Караганда олдеқайда жо- 
гары. Сондықтан, шынайысуретті салу үшін, ягни, нақ- 
нүсқаны дәлме-дөл көрсету үшін өңніц багыттаушылық 
сандарын қы сқартуға тура келеді. Осындай дөрежеге 
жету үшін қагаз бетіне өңдік қатынастарды дөл беруге 
тырысу керек. Нақнүсқадагы ең жары қ дақтар ақ қагаз 
арқылы беріледі, ягни, қагаз беті сол бойынша ақ болып, 
қарындаш графиті тигізілмей қалады , ал ец қарацгы 
ж ерлері графит арқы лы қара өцмен беріледі. Қалган 
ондердің борі бір-бірімен өндік қатынастар аркылы са- 
лыстырылады. Егер суреттегі өцдік қатынастар дүрыс 
табылса, онда жүмыс ж ары қ өнді, я қараңгы өңді болып 
шешілгеніне қарамай, заттарда материалдық эсер пай­
да болады да, олар шынайы болып көрінеді.
Өцдік қатынастарды анықтау үшін қүлай түскен ко- 
леңкеніц оцдік қүрамы ор текті екенін білу қажет: зат­
ка жақын жері қаралау, алыстауы жарықтауболатынын. 
Ж ары қ түсіп түрған заттарды ң болшектері аны қ, ал 
колеңкедегі болар-болмас жонеолардыцнүсқасы көмескі 
болып көрінеді.
Сонымен, ақ қагазда ж ары қ-колецкенің қатынаста- 
ры мен ереж слерін дүрыс қолданса, затты ц көлемін,

жүктеу/скачать 5,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: