Кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚм у бак, ж эне баспа орталығы, 2007
жүктеу/скачать 3,47 Mb. Pdf көрінісі
|
сімдіктер систематикасы О у ралы
- Бұл бет үшін навигация:
- Күрделігүлділер (астралар) гүкымдасы - Asteraceae
| Астеридтер катары - Asterales
Астеридтердің ерекшелігі - себетгүлдердің пайда болуы: түтіктэрізді, тілш е тәрізді, жалғантілшесі, воронка тәрізді гүлділер. Қосжарнақтылар класының ішінде жоғарғы деңгейде жетілген өсімдіктердің бірі. А стеридтерге 13 түқымдас, 1400 туыс, 30 000 түрі жатады. Себет гүлшоғыры сырт карағанда гүлге үксас. Гүлдері актиноморфты, алуантүрлі. Ж апырактары кезектесіп орналасады. Қосжынысты, даражынысты өсімдік. Ж емісі - тұкымша. Күрделігүлділер (астралар) гүкымдасы - Asteraceae Күрделігү'лділер гүлінің ерекшелігі, бір ғана гүл болып көрінгенімен оның өзі бірнеш е гүлдерден тұрады. Бұл ірі тұкымдас, 24000 турі, 1200 туысы бар (косжарнақтылардын ішіндегі ен үлкен тұкымдас) БҚО-да 62 туысы, 220 түрі кездеседі. Көпжылдык, екіж ылдык ж әне біржылдык шөптесін есімдіктер. Тропиктерде сирек бұталар мен кішкентай ағаштар кездеседі. Жер шарының барлы к бөлігіне таралған. Қазіргі уақытта прогрессивті дамып, күрделену процесіндегі ж ас түкымдас. Қазба калдықтары үш тік кезеңнен табылған. Бұл - ең жоғары деңгейде 72 маманданған косжарнақтылар түкымдасы жэне Жер ш арындагы гулді өсімдіктер. Арнайы мамандануын гүлінің ерекше кұрылымынан. тозандануынан, тұкымынын таралуынан көруге болады. Гүлдері үсак. себет гүлшоғырына жинактағтған, шокпарбас гүлшоғыры (лакса немесе мордовник) сирек кездеседі. Бүл гүлшоғырлар типі бунакденелілер көзіне тез шалынады. Себет гүлшоғырының негізінде. біркабатты немесе көпкабатты каптама болады. Қаптама жапыракш алардың түсі жасыл немесе боялған (цмин немесе салаубас), кабыршакты немеса кедір-бұдырлы болып келеді (аныктауда ескерілетін маңызды белгілер). Қаптама тостаған жапыракшаның рөлін атқаратын сиякты. Э р гүл 5 бөлікті, 5 тісшеден немесе түкті мамық - паппустан түрады. Оның рөлі гүлдің ішкі белігін коргау емес, жемісін (тұқымын) тарату. Күлтесі бірігіп өскен 5 жапыракшадан тұрады. актиноморфты немесе зигоморфты. Тозанкабы - 5, тозаңтүтіктері бірігіп өсіп кеткен, түйіні әркашан төмен орналасады. Ж емесі - тұкымша. Ж апырактары жай, тұтас немесе бөлшекті, немесе тілімделген, кезектесіп жэне карама-карсы (сирек кездеседі) орналасады. Гүл кұрылымының түрлері: Күлтенің пішініне сәйкес гүлдердің түрлері: түтікше гүл, воронка тэрізді гүл,тілше гүл, жалған тілше гүл. Түтікше гүлдер пішіні ж әне көлемі эртүрлі 5 күлтежапыракшаның бірігіп түтікке айналуынан пайда болады. Олар актиноморфты, косжынысты. Мысалы. күнбағыс, түймедак. жусан (гүлшоғыры себет). Воронка тәрізді гүлдер пішіні жэне көлемі бірдей емес. 5 күлтежапыракшаның бірігіп воронкаға айналуынан пайда болады. Олар зигоморфты, жыныссыз, бунакденелілерді еліктіріп көбею процесіне ыкпал жасайды (мысалы. гүлкекіре немесе василек). Тілше гүлдер бір жазыктыкка бағытталып орналаскан 5 күлтежапыракшаның бірігіп тілше түзіп, 5 тісшемен аяқталуынан пайда болады. Зигоморфты, косжынысты (мысалы, бакбак, калуен, шашыраткы). Жалған тілш е гүлдер 3 күлтежапыракша бірігіп тілшеге айналып, 3 тісшемен аякталуынан пайда болады, калган екі күлтежапыракша редукцияға ұш ыраған, жойылған. Олар себеттің жиегінде орналасады (мысалы. күнбағыстын ортасында тутікше гүлдер, ал жиегінде жалған тілше гүлдер орналаскан. Олар бунакденелілерді еліктіру аркылы көбею процесіне ыкпал жасайды (мысалы, түймедак, кестежусан, невеник). Күрделігулділер күрамында сүтті шырын латекс болады, одан каучук алады (көк сағыз, тау сағыз, ерсагыз немеса сағызшөп). Бұл түкымдаска тэн негізгі белгілердің бірі. Сонымен катар күрделігүлділерден алкалоидтар жэне эфир майларын алады. Күрделігүлділер екі тұкымдас тармагына бөлінеді: Түтікшегүлдер - Tubiflorae, Тілшегүлдер - Liguliflorae. жүктеу/скачать 3,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|