Аман абасилов әлеуметтік лингвистика
жүктеу/скачать 2,06 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қостілділік қазақтың «қос» («екі» сөзімен мәндес) және «тіл» (адамдардың өзара қарым-қатынас құралы) деген сөздерден тұрады. Бұл орыстың «
| тілішілік диглоссия
деп атайды. Диглоссия – грек тілінің ди - екі және глоссия – тіл деген сөздерінен алынған. Қазақ тіліне сөзбе- сөз аударғанда – қостілділік болып шығады. Бұл терминмен қазіргі кезде көбінесе бір адамның бірнеше жеке тілдерді меңгеруін атап жүр. Онда «тілішілік» деген анықтама қолданылмайды. Билингвизм дегеннің сөзбе-сөз мағынасы – бір қоғам шегінде- гі (әдетте мемлекет) екі немесе одан да көп тілдердің өмір сүруі мен қызмет етуі. Қазіргі көптеген елдер екі немесе көптілді. Мысалы, біздің еліміздің әлеуметтік-коммуникативтік жүйесін 128 тіл құрайды. Осындай екі немесе одан да көп тілдер қызмет ететін қоғамда тілдік қауымдастықтардың жекелеген мүшелерінің қостілдіксіз болуы мүмкін болмас еді. Егер индивид бірнеше тілдерді меңгерсе, ондай адамды билингв деп атайды, ал бұл құбылыстың өзін билингвизм дейді. Билингвизмнің қазақша бала- масы – қостілділік. Қостілділік қазақтың «қос» («екі» сөзімен мәндес) және «тіл» (адамдардың өзара қарым-қатынас құралы) деген сөздерден тұрады. Бұл орыстың « двуязычие» («два», «язык» деген сөздерінен тұрады) және билингвизм (арғы тегі латынның bi –«екі» және lingua – «тіл» деген сөздерінен, орыс тілінде – кірме сөз) сөздерінің қазақша баламасы. Қостілділік – адамзат қоғамына тән, жалпыға ортақ әлеуметтік лингвистикалық құбылыс. Қазіргі күнде бір ғана тілден тұратын қоғам кездесе бермейді. М.Қашқари заманының өзінде бұл күн тәртібіндегі мәселелердің бірі болған. Ғұлама тілші сол заманның өзінде-ақ этностарды (тай- паларды) тіл меңгеруіне қарай «Шаһарға барып-келіп тұратын адамдары бар тайпаның бұзылған тілі және шаһарға барып-келіп тұратын адамдары жоқ тайпаның таза тілі» деп екі топқа бөліп қарастырған екен. 148 Әлемдік тәжірибеде екі тілді қатар пайдаланатын қоғамның болатыны сияқты, бірнеше қоғамға қатар қызмет ететін тіл де аз емес. Адам – әлеуметтік тұлға. Адам міндетті түрде белгілі бір тіл- де сөйлесетін этникалық қауымдастыққа енеді, ал ол еш уақытта томаға-тұйық болмайды. Байланыс міндетті түрде екі этникалық қауымдастықтың тілдерін бірдей қамтып немесе біреуінің тілін- де ғана жүзеге асады. Қазақтың «адамның күні – адаммен» дей- тіні сондықтан. Сөйтіп, адамзат тарихында бір емес, екі тілді білу қажеттігі пайда болады. Қостілділік жалпы табиғатында жеке адамға ғана тән құбылыс емес, жалпы әлеуметтік сипаттағы құбылыс болып табылады. жүктеу/скачать 2,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|