Оқулық Алматы 2005 ббк 28. 04 М 87 Оцуыцты жогары оцу орындары студенттеріне
жүктеу/скачать 8,63 Mb. Pdf көрінісі
|
ГЕНЕТИКА
| МОДИФИКАТОР ГЕНДЕР
Жекелеген белгілердің тұқым қуалауын зерттеу барысында Мендель ашқан заңдылықтардың негізінде біз олардың әрқайсысының дамып қалыптасуы тиісті ген арқылы анықталады деп есептейміз. Бірақ организмдегі кез-келген белгі немесе қасиет бірнеше гендер арқылы бақыланатын бір-бірімен байланысты, күрделі биохимиялық реакциялар мен морфофизиологиялық процестердің нәтижесінде дамиды. Кез- келген организмнің онтогенезінде (жеке дамуы) гендердің бақылауымен жүзеге асатын көптеген ферменттердің арасында өзара әрекеттесу реакциялары жүреді. Мүндай жағдайда қандай болмасын бір белгінің дамуына басқаларға қарағанда ферменттердің біреуі күштірек эсер етсе, ал екінші біреулері әлсіздеу болады. Ол гендердің қызметіне байланысты. Ондай гендер негізгі бір белгінің дамуын анықтай алмайды, тек оны күшейтіп немесе әлсіретіп отырады. 59 Осындай негізгі геннің қызметіне қосалқы эсер ететін аллельді емес гендерді модификатор гендер деп атайды. Мысалы, сиыр реңінің ала болуын негізгі ген анықтайды, бірақ алалықтың мөлшері барлығында бірдей болмайды яғни біреуінде артыгырақ, біреуінде кемірек болады. Ол модификатор геннің қызметіне байланысты болып келеді. Геннің және оның аллельдерінің қызметін қарастырғанда тек гендердің өзара әрекеттесуін, не болмаса ген модификаторладың әсерін гана емес, сонымен қатар организмнің өсіп дамуы үшін қажетті сыртқы орта жағдайларын ескеру қажет. Мысалы, примула өсімдігі 15-25° температура аралығында өссе, гүлінің түсі қызгылт болады (ата-аналық формалар РР- қызғылт х рр-ақ) егер Ғ2-дегі өсімдіктерді 30-35° температурада өсірсе бэрі тегіс ақ гүлділер болып шығады, ал егер температура 30°-қа жетер жетпес болса, белгілер 3:1 катынасындай болып ажырайды. Сонда мұндай құбылмалылық сыртқы ортаға, атап айтқанда температураға байланысты болып отыр. Бүл құбылысты орыс оқымыстысы С. С. Четвериков пенетранттылық деп атаған. Белгінің айқын көріну шамасы сыртқы орта мен ген - модификаторларға байланысты болуы мүмкін. Мысалы, VgVg алльлелі бойынша гомозиготалы (қанатының жұрнағы ғана бар) дрозофила шыбынында бүл белгі тек төменгі температурада ғана айқын аңғарылады. Сол дрозофиланың басқа бір белгісі - көзінің көрмеуі шыбындардың жабайы түріне тэн, яғни фасеткаларының (көзшелері) саны 0-ден 50-шақты ғана болуына байланысты. Мінс, осындай құбылыи, өзгеріп отыратын белгілердің корініс беру 60 деңгейін экспрессивтілік дейді. Экспрессивтілік эдетте белгінің организмнің жабайы түрінен қаншалықты ауытқығанын көрсетеді. Сонымен, организмнің белгі-қасиеттерінің қалыптасуы, яғни фенотипі генотип пен сыртқы орта факторларына байланысты. жүктеу/скачать 8,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|