I el к. Кдбылова, Ш. А. Доспалинова

Шаруашылыд есеппен бадыланатын барлыд объек- 
т1лер сандыд керсетгйштердщ кемепмен керсеткледь 
Шаруашылыд есепте заттыд, ецбек жене адшалай елше- 
гшггер пай дал аны лады.
Заттай елшегиптер есептеу, салмадтау, санау мел1мет- 
терш алу уппн долданылады. Мун дай елшег1штер болып 
узы нды д елшег1штер1 (м етр, сантим етр), салм агы
(килограмм, тонна), келем1 (литр, текше метр) жене т.б. 
елшепштер жатады. Оларды тацдау есепке алынатын 
объект1лердщ ерекшелжтерше байланысты. Сонымен, 
тодыма фабрикасы шыгарган ешмдерд1 елш еу yniiH 
метрлерд1 пайдаланады, ал металлургиялыд зауыттарда 
тоннамен елшенед]., дайындалатын агаштарды текше 
метрмен жене т.б. елшейдь
Заттай елшепштер ец алдымен материалдыд дунды- 
дтардыц санын есепке алу ymiH долданылады. Олар- 
t менпшеи садтау шшде алатын орны ерекше. Мате- 
лдыд дундылыдтарды ер турл1 сорттар, атаулары 
ле т.б. бойынша есепке алу уппн олардыд долданылуы 
1
к
сандыд керсетюштерд1 алуга гана емес, сонымен да- 
•ар осы багалыдтардьщ сапалыд сипаттамаларын да 
алуга мумкшдш бередь
Заттыд елшег1штерд1 6ip топтагы удсас заттарды 
дадагалау уппн гана долдануга болады. Эр турл1 заттар- 
дыц заттыд керсетюштерш досуга болмайды. Мысалы, 
бидай мен шеге сиядты ер турл1 заттарды, олар TinTi 6ip 
елшеммен - килограммен елшенсе де, досып есептеуге 
болмайды.
Т т с ш ш е , заттай елш еН ш тердщ к ем еп м ен кесш - 
орынныц ер турл1 материалдыд дундылыдтарын сипат- 
тайтын дорытындылаушы керсетк1штерд1 алуга м ум­
кш дш жод.
Ецбек елшег1штер1 ж умсалган ецбектщ мелш ерш
есептеуге арналган. Оларга жумыс кундерд сагаттары 
мен минуттары жатады. Ецбек елш еп ш тер ш щ кеме-
1.3. Шаруашылъщ есепте подданы л атын есеп
елшепштер1
12

п м ен ецбек еш м ды пгш щ керсетк1штер1 аныцталып, 
кесшорын жумысшылары мен цызметкерлершщ телем- 
ацылары есептеледц жумысшылардыц ецбек ету норма- 
лары б е к т л ш , бацылауга алынады.
Ецбек елш егш ггерш щ ерекше турлерш щ 6ipi - ауыл 
шаруашылыгында пайдаланылатын ецбек куш болып 
табылады. Ецбек куш - жумысшылардыц ецбек шыгын- 
дарын есепке алушы, сонымен цатар ep6ip жумысшыныц 
уйым табысындагы улесш бештуып. Ол тек уйым ецбе- 
гш щ турлерш елш еуге мумкшдш беретш сан алуан жу- 
мыстардагы ецбектердщ санын гана емес, сонымен 6ipre 
ецбек сапасын да керсетедк
Ецбек елшеп.штер1 кебшесе заттай елшеглштермен 
6ipre цо л даны лады. Мысалы, ецбек еш мдиигш щ сацта- 
луына бацылау жасаган кезде жумысшылардыц цандай 
да 6ip ен1м TypiH енд1руге цанша уацыт жумсаганы аныц- 
талады. Демек, ецбек елшепштер1 кез келген процестеп. 
ецбек шыгыныныц ттм д Ь п гш аныцтауга мумкш дж жа- 
сайды.
Заттай елш етш терге цараганда ецбек елшег1штер1 
кейб1р эр турл1 шамаларды салыстыруга мумкшдж бере- 
дь Бул ретте ецбек елшегшггершщ е т м ендардеше кеткен 
ецбек шыгындарын аныцтау унпн енеркесш орындарында 
цолданылатын ецбек мелш ерлем есш есептеген кезде 
атцаратын рел1 ерекше.
Ж умыс уацыты эмбебап елшем б1рлдг1 ретшде цогам 
дамуыныц екшпп фазасында гана ецбек шыгынын тже- 
лей есептеуде цолданылады. Haeipri кезде е т м ещцршше 
ж умсалаты н ецбектщ к еп н и лж б е л т жанама турде 
езш щ цуны мен оныц нысаны арцылы влшенедь Ол унпн 
б1зде ацшалай елшегсш цолданылады.
А ц ш алай е лш еп ш б1ркелю жэне б1ртект1 бейнеде 
шаруашылыц цубылыстарды есептеу унпн цолданыла­
ды. Цазацстан Республикасында ацшалай елшем б 1 р л т
ретшде тецге жене оныц улеш - тиын цолданылады. 
Ацшалай елш египтщ кемепмен ер турл1 шаруашылыц 
процестер1 туралы ж алпы лама керсетк1штерд1 алуга 
болады.
13

Мысалы, адшалай е л ш е г ш т ц кемепмен кесшорын 
дуралдарыныц жалпы келем1 есептелш, оныц шаруа- 
шылыд дызметшщ даржылыд нетижеш (пайда немесе 
зиян) аныдталады.
ЦР-да адшалай елш еп ш тщ пайдаланылуы шаруа­
шылыд дызметшщ барлыд мацызды керсетшштер1 тек 
адшалай нысанда гана керсет1лу1 даж етп дун зацыныц 
дызмет ету1мен тусшд1р1лед1..
Адшалай елш епш шаруашылыдта ете улкен рел ат- 
дарады. Халы д шаруашылыгын жоспарлауда сан алуан 
жинад 

жүктеу/скачать 9,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: