I el к. Кдбылова, Ш. А. Доспалинова

eHflipicrin сандьщ жагын, сонымен катар когамньщ мэ- 
дени жене саяси елпрш щ кубы лы стары н зерттейдь 
Сонымен 6ipre статистика табиги жене техникальщ фак- 
торлардыц когамдык эм1рмен тыгыз байланыстылыгын 
зерттейдь
Статистика барльщ хальщ шаруашылыгынын, даму 
процестерш, сонымен катар кэсшорындарда, уйымдар 
мен мекемелерде болып жататын эр турл1 жаппай кубы- 
лыстарга бакылау жасау yuiiH колданылады. Статисти- 
каныц комепмен кептеген сандьщ жене сапальщ кэр- 
сетюштер есептеледьбнеркэсште оган, мысалы, oHflipic 
кэлемшщ керсетюштерк тэлемакы динамикасы, жумыс 
уакытыньщ пайдаланылуы, ецбек э т м д Ш г ш щ децгеш 
мен есу каркыны, еш мнщ езшдш кунынын, темендеу1 
жене т.б. жатады. Бастапкы статистикалык бакылаудын, 
мэл1меттер1 хальщ шаруашылыгынын, жеке салалары 
бойынша корытындыланады жэне хальщ шаруашылы- 
гын жоспарлауда колданылады.
Статистика 03i 6ip дербес гылым ретшде шаруашыльщ 
кубылыстарды тана емес, сонымен катар котам OMipimH, 
баска да жактарын камтиды. Сейтш, оньщ кемепмен тур- 
тыл ьщты халыктын; саны, туртылыкты халыктьщ кура- 
мы мен козгалысы, халык OMipimH, материалдык жэне 
мэдени децгеш, оньщ когамдык OMipi жайлы корсетюш- 
терд1 алута болады.
Шаруашыльщ кубылыстар туралы мэл1меттер статис­
тика аркылы жедел жэне бухгалтерлш есептерден, соны­
мен катар онын, кемеймен кэсшорындарда, уйымдар мен 
мекемелерде уйымдастырылган бастапкы есептерден 
алынады. Цогамдьщ ем1рдщ баска жактарынын, кэрсет- 
KimTepi 
статистикалык бакылаудьщ т1ркеулер, тексеру 
немесе арнайы 
Tipney 
сиякты басты нысандарынын, негЬ 
зшде есептелед1 (мысалы, азаматтьщ хал актшерш 
Tip- 
кеу).
Статистикамен камтылатын сан алуан когамдык KY" 
былыстардьщ негурлым тольщ сипаттамасы ymiH тандау 
(ж алпы емес) эд1с1 кещнен колданылады. Ш аруашыльщ 
кызмет туралы статистикалык мэл1меттерд1 алуды жэне
18

евдеуд1 айтарльщтай келемде raicTi кесшорындар, уйым- 
дар жэне мекемелер жузеге асырады.
Кесшорындарда статистикальщ мел1меттер алу упин 
кей кездерде статистиктер болып табылатын кызмет- 
керлерден статистикальщ материалдарды жинау жене 
ендеу упин арнайы статистикальщ бел1мдер куры лады.
Кеб1несе статистикальщ керсетк1штерд1 кесшорын- 
дардын, баска бел1мдер1 - жоспарлау, каржыльщ, кадр- 
лар бел1м1 жане тагы баска, ягни осындай жумыстарды 
статистиктер, экономистер немесе жедел жумыс кызмет- 
керлер1 алады, ецдейда.
Цогамдьщ ем1рдщ баска жактарыньщ керсеткш терш
арнайы м ем лекеттш статистикалы к органдар - ста- 
тистикальщ баскармалар алып, екдеуд1 жузеге асырады.
Бастапкы материалдарды гылыми ецдеу жене алын- 
ган материалдар мен керсеткинтерд1 талдау статистикада 
жинактау жене топтастыру, орта сандарын аньщтау едки, 
салыстырмалы шамалар, индекстер, динамикальщ ес- 
пел1 катарлар сиякты арнайы едштер аркылы ic ж узш е 
асырылады.
Керсетк1штерд1 есептеу упин статистика шаруашы- 
лы к есепт1н; барлык есеп елш епштерш зерттелетш кубы- 
лыстардыц мазмунына жене алдарына койылган максат- 
тарына байланысты заттай, ецбек жене акшалай елш е­
пш терш белгип 6ip мелшерде пайдаланады.
Кес1порындардыц, уйымдар мен мекемелердщ жумы- 
сын сипаттайтын керсетк1штерд1 келешекте статисти­
калык ж алпылау цаж еттШ гш е байланысты статистика 
63i пайдаланатын шаруашылык есептщ барлык турле- 
рш щ курылысына ьщпал етедь Ж едел жене бухгалтер- 
л ш есептщ кемепмен алынатын керсеттш тердщ халык 
шаруашылыгыньщ даму жоспарына бакылау жасау упин 
стати сти калы к едш термен ецделу1 арнайы есеппен 
куры лады.
Бухгалтерлш есеп дегешмпз - кесшорындардыц ша­
руашылык куралдары (мулштер1), мшдеттемелер1 жене 
олардын, козгалыстары туралы акпараттарды, барлык 
ш аруаш ы лы к ерекеттерш ж алпы лай, уздш ш з жене
19

кужаттандыру аркылы акшалай бейнеде жинау, Tipney 
жене коры ты нды лау ж уй есь Б ухгалтерл1к есеп тщ
есептщ баска турлерше Караганда айтарльщтай езшдш 
ерекшелжтер1 бар, оныц шпнде:
• Цужатпен непзделген есеп болып табылады;
• Кесшорыннын, каржы-шаруашылык кызметшде 
болып жаткан барлык езгер1стерд1 уакыты бойынша 
уздш ш з (кунбе-кун) жене тольщ камтуы (ешкандай 
бегетс1з) болып табылады;
• Мел1меттерд1 ецдеудщ езше гана тен (бухгалтерлж
шоттар, eni жакты ж азу, баланс ж ене т .б .) ерекш е 
едастерш колданады.
Бухгалтерлж есеп: теорияга, каржылык жене баскару 
есептерше белшедь
Бухгалтерлж есеп теориясы -
бул бухгалтерлж есеп 
жуйесш уйымдастырудьщ теория лы к, едштемелж жене 
теж1рибелж негаздерь
К'О.ржылык, есеп -
б у л ш аруаш ы лы к ерекеттер1, 
сонымен катар каржылык есептглжт1 куруды бухгал­
терлж реЫмдеу мен т1ркеуд1 камтамасыз ететш есеп 
акпараттарын жинаудьщ ж уйесь К арж ы лы к есептщ 
мел1меттерш кесшорыннын, ш ш д е ер турл1 децгейде 
баскарушылар жене сырткы пайдаланушылар (инвес- 
торлар, несие беруиилер, банктер, салы к органдары, 
каржылык органдар жене т.б.) пайдаланады. Каржылык 
есеп бухгалтерлж есепт1ц айтарлыктай белшш камтиды, 
кесшорыннын; шаруашылык куралдары жене мшдет- 
темелер1 (материалдьщ емес активтер, н еп зп куралдар, 
жалга алынган мулж тер, каржылык салымдар, кесш- 
орынныц айналым мулжтер1 мен мшдеттемелер1, ак_ 
шалай каражаттар, капиталдар, корлар мен резервтер, 
табыс пен зиян жене т.б.) туралы акпараттарды жинак- 
тайды.
Басцару ece
6
i
ер турл1 децгейдеп басшылардын, кесш- 
орынныц ез iiniHfle пайдаланатын есеп акпараттарын 
жинауга арналган. Онын, басты максаты - накты ендЬ 
picTiK нетижелерге жетуге аса жауапты менеджерлерд1 
Кажетт1 акпараттармен камтамасыз ету. Баскару есебшщ
20

ж уйесш де кебшесе едгцрште ж умсалаты н шыгындар 
туралы адпараттар жинадталады.
1 .5 .1^азадстанда б ух га лте р лш ecenTi 
норм ативтш -дуды дты д реттеу
Бухгалтерлш

жүктеу/скачать 9,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: