Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
b1938
| Этнолингвистика
Этнолингвистика (грекше еіһпоз — халық, тайпа және латын- ша 1іп§иа - тіл) - тілді этносқа қатысы түрғысынан, этномәдени жэне этнопсихологиялык факторлармен байланыстыра қарастырагын тіл білімінің бағыты. Яғни, этностын материалдық жэне рухани мәдениетін, оның ділін, тарихи жэне қазіргі қалпын бейнелейтін тілдік элементтер этнолингвистиканың негізгі нысаны болып та- былады. Ол этнография ғылымының қүрамында дара бағыт ретінде пайда болды. Жалпы, тіл білімі тарихында тіл мәселелерін сол тілде сөйлеуші халыктың мәдени өмірімен, салт-сана, эдет-ғүрпымен байланыстыра зерттеушілік те болды. Бүл жөніндегі алгашқы пікір ХҮІІІ ғасырдың соңғы жартысында өмір сүрген неміс жазушы- сы, әдебиетші Иоганн Бердердің (1744-1803) поэзияға байланы- сты еңбекгерінде, одан кейінгі кезде В. Гумбольдт еңбектерінде 115 кездеседі. Бірақ тіл мәселелерін мэдениетпен, халықтың эдет- зергтеу еңоектер белең қапыптасқан Америкада, екіншісі - Германияда. Бұлардың екеуі де этнолингви- аталады Америка этнолингвистикасын қалыштастырушылар - Эдуард Уорф ал Б. Уорфт оилау жэне дүние» (1956) деген еңбектері бар. Б. Уорф тілді асыра бағалады да, ал қтың) шектен тыс төмендетіп тастады. Этнолингвистика Б. Уорфтың идеясы негізінде этнография мен әлеуметтану гылымдарының аралығынан туындаған болып танылады. Ал, бүл идея Э. Сепирдің тіл фактілерін этнос мэдениеті мен жеке тұлға тұрғысынан V » Уорф болғандықтан, ғылымда бұл Германия этнолингвистикалық мектебін қалыптастыруда көрнекті рөл атқарған — Лео Вайсгербер. Оның «Неміс тілінің күші туралы» (1950) деген 4 томдық еңбегі бар. Бұл екі мектептің өзара жақын, ортақ жагы - екеуінің де тіл мэселелерін мэдениетпен, халықтың рухани өмірімен байла- ныстыра карайтыны. Екеуі де өз зерттеулерінде В. Гумбольдттың дүниені тану, білу проңесінде тілдің атқаратын рөлі жөніндегі ьтімін оасшылықка алады. Дегенмен екі мектепті туғызған се- бептер, олардың қалыптасу негіздері екі басқа: Америка мектебі үндістер тайпаларының тілін, мәдениетін, этнографиясын, ал Гер- мания мектебі неміс мэдениетінің ұлттық сипатын, белгілерін зергг- теУ негізінде туып қалыптасқан. Екіншіден, Америка мектебі негізгі проблема етіп тіл мен мәдениетті, ал Германия мектебі тіл мен халықтың арақатысын қарастырды. Бұл екі мектептің В.Гумбольдт мұраларына қаггысы да эртүрлі болды. Германия мектебі оны әлдеқайда кең, жан-жакты пайдаланады, ал Америка мектебінде он- дай өріс жоқ. Әр мектептің өзіндік ерекшеліктері нақтылы тілдік фактілерді зерттеу ісінде айтылғандаолан гөпі пе мопяя туррпі 116 Америка этнолингвистері тіл білімі мен этнографияны ітропологияның жеке тараулары деп санайды. Олардың пікірінше, ггропология - мэдениет мэселесімен де, тіл мәселесімен де айна- салалы # I ^ г — » * В. Гумбольдт концепциясы мынадай: «Өмірде адам, тіл, ой- Вау жэне дүние дегендер болады. Олар өзара тығыз байланысты. I іл адам мен дүниенің арасында түрған аралық нэрсе. Ол - адамды I .іртқы дүниемен байланыстырушы. Тіл - халық рухының сыртқы эрінісі, халык ойының, дүние тану дәрежесінің көрсеткіші. Халық лі — оның рухы, халык рухы — оның тілі. Бүл екеуі тепе-тең». Этнолингвистикалык мектеп өкілдері В. Гумбольдпың осы I I кірлерін басшылыққа ал ып, оны эрі қарай дамытгы, жетілдірді, мы- і ілдармен толықтырды. Мәселен, Америка этнолингвистикасының кілі Э. Сепир: «Тіл I элеуметтік шындықгы түсінудің қүралы. Әр I іл - эртүрлі модельмен жасалынған. Сондықтан эр тіл айналадағы адамдар қүлық зерттемей тұрып үсіну халықта жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|