Н. УӘЛИҰлы фразеология және тілдік норма Алматы 1 Н. У
жүктеу/скачать 0,6 Mb. Pdf көрінісі
|
51b105703156b768745b2653bd121476
| Сәске. Мәл.
Күн ұясынан көтеріліп, қыза бастаған шақтан сәске басталады. Сәске мезгілді байырғы жылдарда сәске маһал деп айтайтындығын ұшыратамыз: Саске маһал болғанда, қыз іздеген Төлеген көшкен бір елге жолықты (Қыз Жібек). Мұндағы маһалдың мағынасы «кез, шақ», қырғыз тілінде маал «время, момент» 37 . Маһал сөзі дыбыстық өзгеріске ұшырап, кейбір тұрақты сөз тіркестерінің құрамында мәл түрінде айтылады. Мысалы, Жасы мәлден өтті. Жасында анық сұңқар болғаныңыз, Дариядай жігіт күнде толғаныңыз. Сыпырып жас кезінде ілсең-дағы, Тұғырға мәлден өтіп конағыңыз (Мұсабек Байзақұлы. Манат қыздың хаты). Келіппін сексен үшке мәлден өтіп. Берсе көзі алланың көрмей жүр ме? (Қозы Көрпеш- Баян сұлу) . Мәлден өтті, жасы мәлден өтті деген сөз орамы «белгілі 37 Юдахин К. Киргизско-русский словарь, 507-б. 35 бір кезден, шақтан өтті» дегенді білдіреді. Мұндағы кез, шақ байырғы әдебиетте "алпыс үш жас"дегенді аңғартса керек. Ертеректегі қазақ салтында мүшел жасты да (13, 25, 37,49,61 т.б.) қасиетті деп есептеген. Сондықтан мүшел жастың біріне толған аламды «тым алыс сапарға шықпайды», «көзсіз тәуекелге бармайды», «қауіп-қатерден сақтанып жүреді» деп отырады. Немесе мүшел жасты тура атамай орағыта айтқан. Бұлбұл үнді Біржан салдың ақын Сарамен айтысында « Адымым күні бүгін қалыбында, Екі жыл отыз беске келгеніме» деуінде, бәлкім осындай сырдың болуы да ықтимал. Әрине, санды тура атамаудың бұдан басқа да өзге орайлары бар. Мысалы, ақ берен ақын Есет Қараұлының (1779-1860): Назданып аяқ көсілген, Сылдырап белін шешінген. Алма мойын арудың, Ажары кетер бетінен. жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|