38
1-ТАРА У
| Макс Вебер (1864-1920)
Макс Вебер (1864-1920)
Неміс экономисі, тарихшысы жэне философы Макс Вебер әлеуметтік зерт-
теулердің, оның ішінде дін, бюрократия және саясат сияқты үғымдардың
теориялық негізін қалыпгастырды. Вебердің ғылымға қосқан негізгі үш
үлесі бар: ол әлеуметтік іс-әрекеттердің субъективті мағыналарын ашты,
экономикалық себептерден гөрі әлеуметгік себептерге, ал әлеуметтік проб-
лемаларды зерттеуде объективтілікке сүйену қажеттігін алға тартты.
Вебер мінез-құлықтың үлгілерін білу оның мағынасын түсінуден
маңызды емес деп санайды. Мысалы, Вебер өткен ғасырдан бері ажы-
расудың мағынасы қаншалықты өзгергенін түсіну де ажырасу саны-
ның қаншалықты өзгергенін түсіну сияқты маңызды деп есептейді.
Вебердің адам әрекеттерінің субъективті мәнін зерттеген еңбектері
діннен бастап иммиграцияға дейінгі алуан түрлі тақырыптағы көп-
теген ғылыми жүмыстарға негіз болды.
Вебер «экономист» мамандығын меңгерген, оның еңбектерінің
көп бөлігі экономикалық және әлеуметтік проблемалардың өзара
әрекеттесуіне қатысты болды. Ол Маркстың «барлық әлеуметтік қа-
гынастарды экономикалық факторлар айқындайды» деген идеясын
қабылдамады. «ГІротестанттық этика және капитализм рухы» ([1904-
5] 1958) деп аталатын еңбегінде Вебер әлеуметтік және діни құнды-
лықтардың экономикалық жүйелерге әсерін көрсетуге тырысты. Бұл
дәлел 12-тарауда толығырак; түсіндіріледі, оның негізгі тұжырымы -
алғашқы протестантизмнің діни құндылықтары (өзін-өзі тәртіпке
келтіру, үнемдеу және жеке ерекшеліктер) қазіргі экономикалық жү-
йеге негіз болды.
Вебердіц ықпалды идеяларының бірі - әлеуметтану белгілі бір
құндылыққа тәуелді болмауы керек. Вебер әлеуметтану «қандай
болуы керек екенін анықтауға емес, қазіргі мәнін анықтаута мүдделі
болуы тиіс» деген пікір білдірді. Вебердің сөзі заманауи әлеуметтану-
шылар ұсынған стандартты ғылыми көзқарастың негізін қалыптас-
гырды. Кедейлік пен нәсілдік теңсіздікті зерттеуге моральдық қор-
лауға ұшырау да түрткі болуы мүмкін, бірақ объективті фактілерді
жан-жақты зерттеу үшін бұл сезімдерді шетке жиыстырып қойған
дұрыс.
і Уильям Эдуард Дюбуа (1868-1963)
Достарыңызбен бөлісу: