Сулейменов Пиримбек Муханбетович
жүктеу/скачать 2 Mb. Pdf көрінісі
|
Электронный учебник аль-Фараби П.М. Сулейменов
| -
Шортанбай Қанайұлы . Ақынның философиялық толғауларының бірі «Зар заман» деп аталады. «Мынау ақыр заманда Алуан-алуан жан шықты, Адам, араз хан шықты Сауып ішер сүті жоқ Мініп көрер күші жоқ Ақша деген мал шықты», дейді. «Қарағай басын шортан шалған» заманның келгенін, адамдар арасындағы қадір сыйлаушылық кете бастап, заманның азғанын, бай мен төренің дүниеге құнығып, бір-біріне қайырсыз болғанын, малды айырбас сауданың орнына ақшаның дүниеге келуі адамдардың қадір-қасиетін кетіріп, пиғылын өзгертті. Көшпелі мал шаруашылығына бейімделген қазақ тұрмыс-салтының күйреуі қоғамдағы адамгершілік ережелерін бұзды. Ол ақыр заманның, жақындауының белгісі деп ұқты. «Қайырымды» байлар сараң, дүниеқор болды, кедейлерге, әлсіздерге «көмек» беруді қойды. Екі жүзділік, зұлымдық тұрмыс салтына айналды деп қынжылады. «Мұның өзі зар заман, Зарлығының белгісі, Ұлы сыйламас атасын. Арам сідік болған соң, Атасы бермес батасын. Қазы, болыс хан қойды, Некесіз туған шатасын.... Қызың киді биқасап, Тергеп кимей байқастап, Кешкі тұрым болғанда Құлан менен бұландай Үйге тұрмас ойқастап...» деп, ата мен баланың арасында сыйластық кетті, көрінген адам хан қойылып, билікке таласты, яғни қалыпты өмірдің сеңдей бұзылып, болашағы бұлдыр қияметке айналғандығынаң нақты көрінісі деп бағалап, Шортанбай ақын үлкен адамгершілік мәселесін де 105 жоғары бағалап, оның осындай қиын жағдайларға түскеніне қарамастан өзіміздің тұрмыс-салтымыздағы төл ерекшеліктерімізді сақтап қалуға, оны бұзбауға әрекет жасайды. Шортанбай ақынның Ресей патшалығының отарлау саясатына түбегейлі қарсы шығуы оның әлеуметтік-философиялық дүниетанымының бір қырын көрсетеді: Қыс көбейді жаз аз боп, Бай таусылды, мал аз боп Ағаны іні көрмеді, атаға бала араз боп. Әр нәрсенің болжамы, келе жатыр жақындап Орыстар бүркіт, ал біз, түлкі Аламын деп талпынды, Орыстан қорлық көрген соң, Отырып билер алқынды... Осы қайшылықтарды шешу, одан құтылу жолын Шортанбай өткен өмірге, ескі тәртіпке қайта оралудан көрді. Әрине, бұл түсінікті де, жүздеген жылдар бойы халық санасына, тұрмысына сіңіп қалған ұлттық салт-дәстүрді, оның болмысын, психологиясын бірден күштеу арқылы күрт өзгерту кімдерді болса да үлкен түсініксіздікке, торығуға, сары уайымға салынуға алып келері сөзсіз еді. Бұл кезеңді қазақ халқының басына төнген үлкен қайғы-қасірет деп түсінді зар заман ақындары. Бұл кезең олардың санасын пессимизмге берілуге алып келді. Шортанбай ақын қоғамдық санада болып жатқан өзгерістерді, қазақ даласына енген жаңалықтарды қазақ қауымының жаңа тұрмыс-салтына ұмтылуын өз көзімен көрді, солардың куәсі болды. Ол өмірдің осы жағын жырлай отырып, қазақ халқының болашақ мақсат-мүддесін қорғады. Зар заман ақындарының беделді өкілдерінің бірі жүктеу/скачать 2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|