түлені  (РщорЫІш §гоепІапсІіса )

түлені 
(РщорЫІш §гоепІапсІіса ),
айдарлы түлен 
(Сузіорһога сгшаіа)
«теңіз қояны» 
(
Егщпаіһиз ЬагһаШз)
атты түлендер кең таралған. 
Олардың негізгі қорегі - балықтар: Арктикалық терең суда көптеп 
кездесетін ақсаха, нәлім, сутіл, теңіз алабүғасы тәрізді балықгармен 
қоректенеді. Теңіз жағасының таяз сулы бөлігін мекендейтін «теңіз 
қояны» атты түлен балықтармен қатар су түбінен қос жақтаулы және 
қүрсақаяқты былқылдақ денелілер, ас шаян, таңқы шаяндарды теріп 
жейді.
Балыктар теңіз суында кең таралған омыртқасыз жануарлармен 
( ас шаян, жамбас шаян, ескек аяқ және бүтақ мүртшалы шаяндар т.б.) 
қоректенеді. Ал бүл шаяндар көбінесе планктон балдырларды, су 
түбіне шөккен органикалық заттарды сүзіп жеп тіршілік етеді. 
Осылайша, арктикалық теңіз суындағы жануарлардың қорек арқылы 
бір біріне тәуелденіп байланысқан тізбегін көре аламыз. Ол: 
балдырлар—►
 
теңіздің планнктон және бентос омыртқаеыз
жануарлары—►балыкгар—>түлен—>ак аю.
Арктикалық 
табиғи 
жағдайына 
ойдағыдай 
бейімделген 
жануарлардың бірі - морждар яғыни сойдақ тістілер 
(ОсІоЬепісіае).
Олар арктикалық теңіздердің былқылдақ денелілерге бай, таяз сулы 
жағагіауларында мекендейді. Теңіз, мүхиттың жағалауларындағы 
қүрлыққа және мүздың үстіне жатып демалады. Бір жерге бірнеше 
мыңдаған сойдақ тіс шоғырланып үйірімен өмір сүреді. Шоғырланып 
жиналатын орыны - сойдақ тістер жатыны деп айтылады. Олар судың 
80-90м 
тереңдігіне 
дейін 
сүңгіп, 
қос 
жақгаулы 
былқылдақ 
денелілермен 
(Віуаһіа)
қоректенеді. Күндіз коп уақыт бойында 
мүздың үстінде жатып дем алатындықтан жатын орнының маңында 
қалқыма мүздың мол болуы шарт. Сойдақ тістердің піыққан байырғы 
тегі қүрлықта тіршілік еткен жануарлар болғанымен казіргі кездегі 
сойдақ тістер суда тіршілік етуге өте жақсы бейімделген: суда жылдам 
жүзіп, терең сүңгіиді. Терісінің астында қос қалтасы бар. Қалталарына 
ауа толтырып суға сүңгіиді. Қалталарына толтырылған ауамен тыныс 
алып су астында 
ұзақ уақыт бола алады және толтырылған ауа 
салмағын жеңілдетіп, жүзімталдығын артгырады.
Сойдақ тістілердін мүрты өте қатты және айтарлықтай күшті. Олар 
мэңгі күнгірт қараңғылык орнагі түратын терең судың астынан қорегін 
(былқылдақ денелілер) тауып жеуіне сол мүрггарының сезгіштігі 
көмектеседі. Мұртымен су астындағы заттарды сипап сезумен қатар 
қоректік затын бөлшектейді.
Ересектерінің 
ұзындығы 
3,7-4,2 
м, 
салмағы 
1270-1700 
килограмға жетеді. Олар өздерінің алып денесі, ұзын сояу тісі, үрейлі 
пішіні арқылы қандай да жануарларға қоркыныш тудырады. Олар аса
156

күшті сойдак тістерімен кез келген жануарды оп-оңай жара салады. 
Ақ аюдың өзі де сойдақтістердің айғырымен шайқасудан сескенеді.
Сойдақгістілер көбінесе қос жақгаулы былқылдақ денелілермен 
коректенеді. Сонымен қатар судың түбінде кездесетін көпқылтанды 
қүрттар, басқа да омыртқасыз жануарларды қорек етеді. Ашыққан
жағдайда балык, түлендерге де шабуылдайды.
Сойдықтістшерге табиги 
жағдайда 
шабуылдап 
нүқсан
келтіретін жануарлар ретінде ак аю, тісті киттер және адамды атауға 
болады. Олардың шаруашылыққа маңызы зор: еті мен майынан тағам 
өндіріледі. Терісін әртүрлі бүйым өндіруге пайдаланады. Бірақ 
сойдақгістілер өте азайып кеткендіктен Табиғат жэне табиғи 
қорларды қорғау Халықаралық одағының жэне 
Ресейдің Қызыл
кітабына кіргізіліп қорғауға алынды.

жүктеу/скачать 12,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: