Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы
| <қ>
мен <к>- нің жуан еріндік және жіңішке еріндік таңбасы бар, б, д графемалары кейде [t’], [n’] дыбыстарын да таңбалайды. Ал <з>, <м>, <ң>, <п>, <ч>, <ш> дыбыстарының бірмәнді таңбамен берілуін ғалымдар олардың кеш пайда болған туынды дыбыс болуымен байланыстырады. Құрамында осы дыбыстар бар сөздердің жуан-жіңішкелігі айы- рылуы мүмкін емес, мысалы, мңа деген [маңа], [меңе] болып оқыла алады. Ал кей сөздерде іргелес дыбыс таңбасы арқылы е ( э , э ) у ажыратып алуға болады, мысалы м а н , м . Жалпы о бірмәнді деген [м], [ш] дыбыстарының 6-ға дейін әріп-вариа- циясы болған. Дыбыстың төл, туынды, кірме екенін оның сөз шенінде кездесу, жуан-жіңішке дауыстымен тіркесе алу қабілеті арқылы анықтасақ, ч, ш графемаларының да бірмәнді болуы ойландырады. Олай болса, сөз болып отырған дыбыстар неге сингармографемалық жұп құрамаған деген сауалдың басын ашық қалдырамыз. Консононттарға қатысты тағы бір айта кететін нәрсе – <с>, <ш>, <н> инварианттарының жіңішке таңбалары үндесім заңдылығынан уәжсіз ауытқитыны. Мысалы, [с’бығ] – сәбығ, [c’мды] – сімады, [улус’] – уліс, [тыс’ы] – атысі, [шс’ ыз] – ашсіз, [йорс’ар] – иорысәр, [сбын’] – сабін, [ғын’] – ағін т.б. Бұл <с>, <ш> фонемаларының инварианты тіл алды болып айтылатынынан хабар берсе керек. Қазіргі дыбыстық жүйемізде де <ш>, <ж> фонемаларының орыс тіліндегі <ш>, <ж> фонема-сынан айырмасы – өзінен кейінгі дауыстыны жіңішкертетіні. Бүгінгі қазақ тілінде сөз аяғында айтылмайтын [б], [д], [ғ] ды-быстары көне түркі жазуында таңбаланған. Жалпы, көне түркі жазуы <р>, <в>, ,18 фонемасының |