9-кесте – Әріп тіркесі, диакритикалық таңба және дәйекше
арқылы жазылған сөздердің жазу үнемділігін салыстыру
айтылуы
к
˘˚
үмән
`k’үwә
тсифр
әбд’үwәлій
жазылуы
күмән
Куә
цифр
әбдуәли
әріп тіркесі
кjumjan
Kuewae
tsifr
aebluewaeliy
диакритика
kьmдn
Kьuд
љifr
дbduдlп
дәйекше
‘kuman
‘kua
cifr
‘abduali
Сонда ең үнемді жазу дәйекше арқылы жазу болып шығады.
Сонымен, 1992-2013жж. Аралығында газет-журнал беттерінде
жарық көрген әліпби мәселесіне арналған мақалаларды шолу
жасап, топтай келе, латын әліпбиін қабылдау бағытындағы
көзқарастардың ішінде, акад. Ә. Қайдардың сөзімен айтсақ,
296
297
қосымша сегіз әріптің қайсысын таңдау және орыс әріптерін
аламыз ба, жоқ па (Қайдаров Ә. Егеменді елге ұлттық жазу
қажет //ҒА Хабарлары 1992. №3. Тіл. Әд. Сериясы) деген сауал
өзекті, шешуі қиын мәселе тудырып отырғанын көреміз.
Қазақ тілі дыбыстық жүйесінде 28 фонема: 9 дауысты
(а,
ә,
ы, і, о, ө, ұ, ү, е),
19
дауыссыз
(т, д, н, п, б, м, с, ш, з, ж, л, ң, р, к,
қ)
бар.
Бұлардың
13-і
(a, b, d, e, l, m, n, o, p, r, s, t, z)
ағылшын-
латын әліпби құрамына сәйкес келеді.
Ф, в, х, ч, щ, ц, h дыбыстарына әріп арнала А?
Жалпы, әліпби ауыстыру мәселесі бір жағынан, жазудың тілге
тигізетін әсері болғандықтан, орыс тілі билігінен қашу
мақсатында көтерілгені белгілі. Ендеше қазақ тілі дыбыстық
құрамына тән емес, бөгде тіл фонемаларын сол тілден ауысқан
термин сөздерді жазу, яғни емленің цитаталық принципі үшін ғана
әліпби құрамына алу дұрыс еместігі айқын. Алайда біз тілдің даму
диалектісін естен шығармауымыз керек сияқты. Тілдің ды-быс
жүйесінде
Достарыңызбен бөлісу: |
