ip  жазусыз зац  бар тэр1зд1. “Ертедеп кдзак, елецдершщ кдй  Typi

Кдра елец демеюш, он 6ip буынды елендо Шокдн 
Уэлиханов уш турге белш, той-думанда, ойын-сауыкта 
айтьшатьш, эр шумагы терт тармакгы эзш, эжуа, жумбак,, 
айтыс елендерш — к,айым елец, “ Крзы Керпеш — Баян 
сулу” сиякты узак дастандар мен хиссалар эуенш — кара 
елец, ез тусындагы акындар цолданып журген езге 
машыкхьщ бэрш — елец атаганы* мэл!м. Шокан шюршщ 
теориялык; кунын ез алдына крйьш, тек тарихтык, байыбына 
барганныц езшде, он 6ip буынды елец — кдзакгыц акындык, 
eHepi баягыда тугызган, кзлыптастырган дамыткдн етене, 
тума елшем, адамдардыц куанганда эш, кдйгырганда муцы 
болтан, кашаннан кецшдеп сырьш, ем1рдеп шындыгын 
сэулеленд1румен келе жаткан, аса икемд1, сулу, сазды да 
назды елец. Бул елшемнщ ыкдым гасыр жасаса да кенеру 
орнына жацарып, кдртаю орнына жасарып келе жатуы да 
сондык,тан. Буг1нде де бурынгыша он 6ip буынмен 
жазбайтын казак акыны жок Бупнде де бурынгыша он 6ip 
буын ep6ip талантты акьшньщ ешюмге украмай, тек езгнше, 
тек ез езгешелтмен гана жазуьша ешкдшан кедерп болтан 
емес, болмайды да; бул елшемнщ мумкшдМ мол, гумыры 
узак болу ce6e6i де сондыктан.
2. 
Он буынды елец. “Алпамыс” жырыныц каракалпак 
вариантында: “Айыл тартканым бедеудщ бел1, 
1
шкен 
сусыным Байсынныц кел
1
” , — деп келетш он буынды елец 
жолдары бар ед1. BipaK бул казак поэзиясына арнаулы елшем 
ретшде шугыл сщш кете койган жок-ты.
Оныц есесше, он буынды епз тармакгар, казактыц 
байыргы макал-мэтелдершде, акыл-накылдарында жи1 
упгырасады.
2 
5 
3
/Бардьщ/ /пайдасы тиер/ /тар жерде/
2 
5 
3
/Ж октьщ/ /залалы тиер/ /эр жерде/
деген сек!лд1 ыргакты, уйкдсты тармактар 61
зд
1
д
ауыз 
одебиет1м1зде б1ркыдыру. Баскы бунагы ею буыннан кшт 
кдйырылып, одан аргы ею бунак кэд1мп сепз буьшды елец 
ыргагымен китыксыз кесше, есше женелген соц ба, кдлай, 
осы елшем революциядан бурынгы казак елецшде ара-тура 
эжептэу1р энге айнальш журд1.
Жарты гасырдан соц он буын жазба поэзиямызда тагы 
6ip к^шац берда. Бул жолы б1здщ ез замандасымыз — согыста
* 
Ч. Ч.Валиханов.
Соч., СПБ, 1904, стр. 227-228.
270

журген жауынгер акьш эн садцы; ажал аузында турып ауылда 
калган арманын жырлап, тындаушыньщ жан-журегш 
теб1ренте туткындап, баршамызды баурап алды:
5(6) 
5(6)
/вщ м де ме* еда/ /туамде ме еда/
5 
5
/Repin ем гой 6ip/ /армандай кызды/
5 
5
/Bip незж сеуле/ /кудамдеп еда/
5 
5
/Сурапыл сотые/ /сокгы да бузды/
5 
5
/Сапырды дауыл/ /теб1ренда тещз/
5 
5
/Тулады толкын/ /шайкэлды шьщ-куз/
5 
5
/Кьш-кызьш оттыц/ /шпнде журм1з/
5(6) 
5
/Кдйда екен пайда/ /дарига сол кьгз/
(К,Аманжолов).
Осы эннщ шыркдлуы-ак муц екен, он буын ез алдына 
елшем боп орныкхы да кдлды. Бупнде бул елшеммен 
эркшдер-ак жазып жур.
3. 
Тогыз буынды елец. Бул да 6ip тынысы кец, лептц 
ойнакы елшем. Op6ip уш буыннан к е т н п дауыс 
толкыныныц сокда-сокдасы айрыкща ашык ыргакден 
накпа-нак, кейде rimi такцакгап естш т, ipicuiicci3, журдек 
окьгаады. Энге де келед1 (“Отаным кец байтах» орманды...”), 
жалпы журтка жария айтылар толгамды, ойлы жарлай 
арнаута да кенед1 (“Тыныксын тимендер адамга”).
Енда б1рде бул ыргак еленде суреттелш отырган куб лыс - 
тьщ, не кимылдыц кудды ез дыбысы секщценш, ем1рден 
енерге тура ыргьш тусетий бар:
3 
3 
3
/Жолдагы/ /тебелер/ /жогалды/
3 
3 
3
/К ек орман/ /кузетп/ /арнаны/
3 
3 
3
/Саркырап/ /eMipre/ /жол алды/
3 
3 
3
/Халыктьщ/ /кдшангы/ /арм'«ны/
(Х.Ергамев).
* 
бленде кзтар келген ею дауысты дыбыс кейде 
6ipirin, 
езара 
Kipirin 
кетш, екеу емес, 
6ip 
буын курайтын (оц-iM-де-ме-е-да емес ец-iM-де-ме- 
да больш окьшатыны) баршага аян. Муны ежгктеп жатуды 
epci 
керемхз. 
Сондыкган жалпы буынды жакщага алып, ете 
6epeMi3 — 
3. К,
271

Бул арада тогыз буыннан туган эуез сез толкыны емес, 
Донга крл созган Едш езеншщ ез толкыны секшденш, Едигге 
Донды тогыстырган ецбек ерлершщ думанды той устшдеп 
шаттык уншдей шалкып естшед!.
Кдлскдсы, тогыз буынды елец де — 
eMipre 
жанасымды, 
шьшдыкты ез мумкшдтнщ келемшде утымды суреттей 
алатын нускдлы тур.
4 . 
Сепз 
буы нды
елец. Туган кез1 тым эрще жатканмен 
кенермей, ажарына ажар крспаса, эж!м туеipy.ru бшмей келе 
жаткдн аса сулу, сырбаз, сылкым елец. Бул елшемшц 
тамаша улгшер1 атам замангы ауыз эдебиетшде де бар:

жүктеу/скачать 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: