Алимхан Жунисбек verstka 19 06 18 indd indd
жүктеу/скачать 10,2 Mb. Pdf көрінісі
|
Жүнісбеков
- Бұл бет үшін навигация:
- Дауыссыз дыбыстар
| сүйір еріндік
дауысты дыбыс болып табылады. Ө дыбысын айтқан- да тіл ауыз қуысының ілгері жартысына орналасады. Тілдің көлденең қалпына қарай ілгерінді дауысты дыбыс болып табылады. Дауысты тік қалпына қарай – жоғарылы , ерін қатысына қарай – сүйір еріндік , тілдің көлденең қалпына қарай – ілгерінді дыбыс. Үйлесім жасалым белгілері: жоғарылы, сүйір еріндік, ілгерінді да- уысты дыбыс. 7.4- сурет. О және Ө дауысты дыбыстарының үйлесім моделі 6.4-сурет. О және Ө дауысты дыбыстарының үйлесім моделі Е дыбысы (6.5-сурет) Е дауысты дыбысы (екінші сыңары) жақтың қысаң ашылып, тіл- дің жоғары көтерілуі арқылы жасалады. Тілдің тік қалпына қарай 133 жоғарылы дауысты дыбыс болып табылады. Е дыбысын айтқанда ерін емеурін тартып тұрады. Еріннің қатысына қарай емеурін езулік дауысты дыбыс болып табылады. Е дыбысын айтқанда тіл ауыз қуы- сының ілгергі жағына орналасады. Тілдің көлденең қалпына қарай іл- герінді дауысты дыбыс болып табылады. Дауысты тілдің тік қалпына қарай – жоғарылы , ерін қатысына қарай – емеурін езулік , тілдің көлде- нең қалпына қарай – ілгерінді дыбыс. 7.5- сурет. Е дауысты дыбысының үйлесім моделі 6.5-сурет. Е дауысты дыбысының үйлесім моделі Үйлесім жасалым белгілері: жоғарылы, емеурін езулік, ілгерінді дауысты дыбыс. Дауыссыз дыбыстар Сөз буыннан (егер сөз бір буынды болса) немесе буындардан (егер сөз екі не көп буынды болса) құралады. Дауыссыз дыбыстар өздігінен буын құрай алмайтын болғандықтан, тікелей сөз құрауға қатыса алмайды. Олар тек дауыстылармен бірігіп барып қана буын деңгейінде сөз құрауға қатысады. Қазақ тілінің дауыссыз дыбыстары 9 дауыстымен тіркесіп барып буын құрамына енеді. Сондықтан дауыссыз дыбыстардың жасалымы (артикуляциясы) әрбір дауыстының жасалымымен үйлесіп барып буынға бірігеді. Бір буын құрамындағы дауыссыз дыбыс жасалымының дауысты дыбыс жасалымымен кірігіп, өзара икемделуін дауыссыздардың үйлесім түрленімі дейміз. Қазақ тіліндегі 9 дауысты дыбыстың әрқайсысының өзіне тән үйлесім белгілері бар. Ендеше, әрбір дауыссыз дыбыстың үйлесім түрленімі сол дауыстылардың үйлесім белгілеріне тікелей байланысты болады. 134 Сөйлеу үстінде дауыссыз дыбыстар өздерінің негізгі жасалым белгілерін тұрақты сақтап отырады. Дауыссыздың негізгі жасалым белгілері қандай дауыстымен тіркессе де өзгермейді. Бірақ буын құрап тұрған дауыстының ықпалымен дауыссыздың негізгі жасалымының үстіне үйлесім белгілер қосылады. Соның нәтижесінде дауыссыздар- дың үйлесім аллофондары (варианттары) пайда болады. жүктеу/скачать 10,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|