IV тарау
ҚАЙТА ӨРЛЕУ Ф И ЛО СОФ И ЯСЫ
(Қ. Мұхамбетэли)
XV ғасырдың аяғында өндірістің, сауданың, эскери құралдың жедел қарқын-
мен
өсуі техниканың, табиғаттану ғылымдарының,
математиканың, механика-
ның дамуына себепші болды. Ал қоғамдық өмірде
қалыптасқан бұл жайлар
схоластикалық ой-пікірлерден тазарып, таза табиғатгану ғылымдары тұрғысынан
әлемдік процестерді жэне адам табиғатьш түсініп-білуге жол ашты. Адамдардың
өмірі мен іс-әрекеттері тікелей бағыныпггы табиғат заңдылықтарын танып-білу-
де барлық ғьшымдарға тэн универсалдық (эмбебаптық) тэсілдің маңызы зор деп
есептелініп, сондай эмбебаптық тәсіл ретінде көбінесе логикалық ойға жэне тәжі-
рибеге сүйенген математикалық, кейінірек механикалық тәсілұсынылды.
Қайта өрлеу кезеңі философиясының гуманистік сарьшда болуьша католиктік
шіркеудің рухани қыспағынан құтылуға ұмтылған адамдардьщ еркіндік, бостандық
туралы идеялары ықпал жасады. Жалпы алғанда, қайта өрлеу философиясы негіз-
гі үш бағытга дамыды. Біріншісі (Н. Кузанский, Пико делла Мирандола, Леонардо
да Винчи, т.б.) адамның еркін, бостандығын өздерінің
философияльщ ілімдері-
ній негізгі өзегі етіп қабылдап, рухани өмірде, мэдениетге гуманизм деген бағыт-
тьх ^дүниеге экелсе, екіншісі (Н.
Макиавелли, Томас Мор, Томмазо Кампанелла)
адам бостандығын жүзеге асыруға кедергі болып
отырған қоғамдық құрылысты
сынап, утопиялық социалистік идеяға бой ұрса, үшіншісі (Н.
Коперник, Д. Бру-
но, Г. Галилей) табиғатгану ғьшымдарының жетістіктеріне сүйене отырып, хрис
тиан дінінің әлемнің пайда болуы жэне оның құрылысы туралы іліміне сэйкес кел-
мейтін, табиғат кұбылыстарын өз зандылықгарына сүйеніп түсіндіруге болатьш
көзқарастың дамуына үлкен эсер елеен революциялық жаңалықгар апггы.
Схоластикалық философиядан гуманистік идеяға
толы философиялық көз-
қарасқа жол ашқан неміс ойшылы Н иколай Кузанский - шын аты-жөні Ни
колай Кребс (1401-1464 ж.) болды. Негізгі еңбектері: «Мүмкіндіктің болмысы
туралы», «Жер шарының айналуы туралы», «Құдайдың көріпкелдігі туралы», т.б.
'
Н.
Кузанский пікірі бойынша, әлем қарама-қарсы затгардан тұрады жэне
,Олар математикадағы теңдеудің екі жағындағы мүшелерінің бір-біріне өте алаты-
ны сияқты бір-біріне ауысып отырады. Ауысқан қарама-қарсылықтардың теңесуі
183
