&ЫС&аша тарихы едсіз аралға өзіммөн бірге ала кететін
тін сауда жолдары пайда болды
жүктеу/скачать 18,68 Mb. Pdf көрінісі
|
«Sapiens Адамзаттың қысқаша тарихы»
- Бұл бет үшін навигация:
- Жерорта теңізі жағалауларынан Римге тасып әкелген кезде, б.з.д. I ғасырда Рим республикасы гүлденіп, өркендеудің шарықтау шегіне
- Е КІН Ш І БӨЛІМ
| тін сауда жолдары пайда болды.
Көлік пен артық азық осынау мүмкіндіктерді жүзеге асыруға кепіл бола алмады. Тіпті қалада мыңдаған адамды тамақтандырып, патша- лықтың миллиондаған тұрғынына жұмыс тапқан ретте де олар жер мен суды өзара қалай бөліседі, дау-дамайды қалай реттейді, қуаң- шылық немөсе соғыс кезінде бір-біріне қалай көмектеседі? Берік келі- сімсіз араздық өршиді, мұндайда қамбадағы астықтың кемегі болмай қалады. Тарихтағы белгілі соғыстар мен революциялардың көпшілігі ашаршылықтан туындаған емес. Француз революциясын жадау егін- шілер емес, бүйендей торсиған тоқ адвокаттар жасады. «Мәңгілік қала» түрғындары өңі түгіл түсінде көрмегөн қазына-байлықты бүкіл Жерорта теңізі жағалауларынан Римге тасып әкелген кезде, б.з.д. I ғасырда Рим республикасы гүлденіп, өркендеудің шарықтау шегіне жетті. Бірақ нақ сол бір көз көріп, қүлақ естімеген молшылық кезінде римдік саяси жүйе күйрей құлады да, қанқүйлы азамат соғыстарының 95 Е КІН Ш І БӨЛІМ жалыны басылмай қойды. 1991 жылы Югославияның барша тұрғынын асырауға жететін қоры бар еді, сайте тура, сұмдық қантөгістен кейін ыдырап тынды. Осы аталған апаттардың бәрінің себебі анық: sapiens-тер бойын- да бөгделердің қалың бұқарасымен ынтымақтасатын туабітті инстинкт жоқ. Миллиондаған жыл бойы адамдар бірнеше мүшеден тұратын ша- ғын топ құрай тіршілік етті. Аграрлық революциядан қалалар, патша- лықтар мен империялар пайда болғанға дейінгі азғантай мыңжылдық- тар ағымында бұқаралық ынтымақтастық инстинкті жеткілікті дамып үлгерген жоқ. Мұндай биологиялық инстинкті болмаса да, көшпенділер, әйтеуір, бірнеше жүздеген адамнан тұратын топтарға біріге алды: ортақ мифо логия көмекке келді. Бірақ бұл одақтар берік болмады. Қызметтік мін- деттері шектеулі еді: адам топтары ақпараттар алмасып, сауда-сат- тық мәмілелерін жасасты, кейде діни мерекелер өткізу немесе жауға тойтарыс беру үшін бас қосты. Ал шағын топтар өздерін қамтамасыз етіп, бір-бірінен тәуелсіз өмір сүре берді. Осыдан 20 мың жыл бұрын әлеуметтану болған жағдайда, осы ғылымның өкілі бұлттай төніп келе жатқан аграрлық революция мен оның зардаптарын білместен, мифо- логияның мүмкіндіктері шектеулі деп пайымдауға қажет барлық не- гіздемені табар еді. Ата-баба аруағы туралы аңыздар мен тайпалық тотемдер 500 адамның бақалшықтар алмасып, кейде бірге көңіл көте- рулерінежәне неандертальдықтарды бірлесе қыруына ықпал етті. Бар болғаны сол ғана. «Мифология, - дер еді ежелгі әлеуметтанушы, - бір- бірімен таныс емес миллиондаған адамдарды күн сайын ынтымақтаса тірлік қылуға мәжбүрлей алмайды». Бірақ ежелгі әлеуметтанушы қатты қателесер еді. Мифтер ол ой- лағандағыдан әлдеқайда құдіретті болып шықты. Аграрлық револю ция көп тұрғынды қалалар мен даңғайыр патшалықтар құруға жол ашқан кезде, адамдар құдайлар, Отан мен акционерлік қоғамдар ту ралы тың оқиғалар ойлап тапты, осы жаңа мифтер оларды қоғамға біріктірді. Биологиялық эволюция өзіне тән қалыппен ұлудан жылдам жылжыған жоқ, ал ұшқыр қиял тіршілік иелерінің бірде-бір түрі бұрын- соңды білмеген өзара әрекеттесу мен ынтымақтасу желілерін құрып тастады. Б.з.д. 8500 жылдар шамасында Иерихон сияқты ірі қоныстарда бірнеше жүздеген турғын болған. Б.з.д. 7000 жылдары Анадолыдағы Чатал-Хююк қаласы 5-10 мыңға дейін жеткен тұрғынмен мақтана алар еді. Бәлкім, бұл сол кезеңде жер бетіндегі ең үлкен қала шығар. Б.з.д. 5 -4 мыңыншы жылдары Құнарлы Жарты айда ондаған мың тұрғыны бар қалалар бірінен соң бірі пайда болды. Олардың әрқайсысы төңі- регіндегі толып жатқан қоныстарға үстемдік жасады. Б.з.д. 3100 жылы Төменгі Ніл алабы тұңғыш рет Мысыр патшалығына бірікті. Перғауын- дар билігі мыңдаған шаршы шақырымды, жүз мыңдаған салық төлеу- жүктеу/скачать 18,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|