Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

221
асырады
. 
Ал
жергілікті
жердегі
ауа
райы
өзгерістеріне
байқау
жасау
шағын
метеорологиялық
алаңдар
көмегімен
жүзеге
асады
(
116-
су
-
рет
).

116-
сурет
.
 
Метеорологиялық
 
алаң
Метеорологиялық
алаңдағы
құралдарды
пайдалана
оты
-
рып
,
жергілікті
ауа
райындағы
өзгерістерге
байқау
жасау
. 
Байқау
мəліметтерін
төмендегі
кестеге
толтыру
қажет
(
9-
кесте
).
9-
кесте
. 
Ауа
 
райын
 
сипаттайтын
 
көрсеткіштер
Уақыты
 ________
Сағат
 900
Сағат
 1200
Сағат
 1500
Сағат
 1800
Флюгер
бойынша
желдің
бағыты
Желдің
жылдамдығы
, 
анемометр
көрсеткіші
бойынша
Бұлттылық
, 
балл
есебімен
(0-10 
балл
аралығы
)
Атмосфералық
құбылыстар
, 
арнайы
шартты
белгімен
көрсету
Температура
, 0
С
есебімен
Салыстырмалы
ылғалдылық
,%
Атмосфералық
қысым
, 
мм
немесе
мб
есебімен
Атмосфералық
жауын
-
шашын
, 
мм
есебімен

222
Ауа
 
райын
 
байқауға
 
арналған
 
тапсырмаларды
 
орындау
 
реті
 
мынадай
:
1. 
Метеорологиялық
алаңға
байқау
нəтижесін
алу
үшін
белгіленген
уақыттан
сəл
ертерек
бару
қажет
.
2. 
Байқау
алынатын
құралдардың
дұрыс
жұмыс
жасап
тұрғанын
алдын
-
ала
тексеріп
алу
қажет
.
3. 
Байқау
мəліметтерін
алу
дəл
кестеде
көрсетілген
уақытта
жасалынуы
тиіс
.
4. 
Байқау
мəліметтері
кестеге
сол
жерден
кетпей
тұрып
түсірілуі
қажет
.
5. 
Байқау
кезінде
болған
атмосфералық
құбылыстар
10-
кестедегі
шартты
белгілер
негізінде
белгіленуі
тиіс
.
6. 
Кестеге
жазылатын
мəліметтер
қарындашпен
түсірілуі
тиіс
.
10-
кесте
. 
Атмосфералық
 
құбылыстардың
 
шартты
 
белгілері
А
тм
ос
фера
лық
 
құбылыс
Шар
тты
 
белгісі
А
тм
ос
фера
лық
 
құбылыс
Шар
тты
 
белгісі
А
тм
ос
фера
лық
 
құбылыс
Шар
тты
 
белгісі
А
тм
ос
фера
лық
 
құбылыс
Ш
ар
тты б
елгісі
Жаңбыр
Қар
аралас
жаңбыр
Қар
ара
-
лас
нөсер
жаңбыр
Бұршақ
Қиыршық
қар
Суық
жаңбыр
Қырау
Көктай
ғақ
Жапалақ
қар
Түйіршік
қар
Соқыр
тұман
Сағым
Шық
Тұман
Боран
Шаңды
дауыл
Құйын
Гало
Кемпірқосақ
Найзағай

223
Төменде
келтірілген
117-
суретке
сүйене
отырып
, 
əрбір
атмосфералық
құбылыстардың
қандай
ауа
райы
жағдайында
қалыптасуы
мүмкін
екендігін
анықтаңдар
. 
Əрбір
атмосфералық
құбылыстың
сендер
тұрған
жерде
жылдың
қандай
мезгілінде
қалыптасатындығын
түсіндіріңдер
. 
əрбір
құбылысты
сипаттайтын
шағын
эссе
жазуға
талпыныс
жасап
көріңдер
.
1 2 3
4 5 6
117-
сурет
.
 
Атмосфералық
 
құбылыстар
Климаттық
 
карта
 
көмегімен
 
белгілі
 
бір
 
жердің
 
климатын
 
сипаттау
 
жоспары
:
1. 
Қандай
климаттық
белдеулерде
(
белдеуде
) 
орналасқанын
анықтау
2. 
Белдеу
ішінде
климаттың
қандай
ішкі
айырмашылықтары
бар
екенін
анықтау
.
3. 
Қаңтар
мен
шілденің
орташа
температура
көрсеткіштерін
табу
.
4. 
Абсолюттік
максимум
температура
көрсеткішін
табу
.
5. 
Абсолюттік
минимум
температура
көрсеткішін
табу
.
6. 
Белдеу
шегінде
орналасқан
қысымдық
орталықтарды
анықтау
.
7. 
Басым
желдердің
бағытын
, 
олардың
маусым
бойынша
таралу
ерекшелігін
сипаттау
.

224
8. 
Жылдық
жауын
-
шашынның
орташа
көрсеткішін
, 
оның
жылдың
қандай
мезгілінде
басым
түсетінін
анықтау
.
9. 
Климаттық
жағдайдың
сол
жердегі
адамдар
өміріндегі
маңызы
.
Климатограммаға
 
сипаттама
 
беру
:
1. 118-
суреттегі
климатограммалар
бойынша
температураның
жыл
ішіндегі
өзгерісін
талдау
.
2. 
Ең
ыстық
жəне
ең
суық
айдың
орташа
температурасын
анықтау
.
3. 
Жылдық
температураның
айырмашылығын
анықтау
.
4. 
Жылдық
жауын
-
шашын
мөлшерін
жəне
түсу
мерзімін
анықтау
.
5. 
Температура
мен
жауын
-
шашынның
жыл
ішіндегі
өзгерісіне
əсер
ететін
жағдайларды
анықтау
.
6. 
Берілген
климатограммалардың
қандай
климаттық
белдеу
мен
климат
типіне
сəйкес
келетінін
түсіндіру
.
118-
сурет
.
 
Климатограмма
 
Тарау
 
бойынша
 
қайталау
 
сұрақтары
:
1. 
Атмосфераның
құрамы
мен
құрылысының
қандай
ерекшеліктері
бар
?
2. 
Жер
ғаламшары
үшін
атмосфераның
қандай
маңызы
бар
?
3. 
Атмосфера
құрамы
қандай
газдардан
тұрады
, 
оның
құрамы
қандай
өзгерістерге
ұшырады
?

225
4. 
Атмосфера
үшін
оның
қандай
қабатының
мəні
зор
, 
не
себепті
?
5. 
Тропосфера
қабатының
қалыңдығы
ендіктер
бойынша
қалай
өзгереді
?
6. «
Жылыжай
эффекті
» 
дегеніміз
не
, 
оның
қалыптасуына
қандай
газдар
ықпал
жасайды
?
7. 
Күн
сəулесі
не
себепті
Жер
бетіне
біркелкі
түспейді
?
8. 
Күн
радиациясының
қандай
түрлері
бар
?
9. 
Альбедо
дегеніміз
не
?
10. 
Тропосферадағы
ауа
қалай
жылынады
?
11. 
Орташа
тəуліктік
, 
орташа
жылдық
температураларды
қалай
анықтауға
болады
?
12. 
Тəуліктік
, 
жылдық
амплитуда
дегеніміз
не
?
13. 
Бірдей
температураларды
қосатын
сызық
қалай
аталады
?
14. 
Жылу
белдеулері
дегеніміз
не
, 
неше
жылу
белдеуі
бар
?
15. 
Атмосфералық
циркуляция
дегеніміз
не
, 
оған
не
жатады
?
16. 
Əрбір
жарты
шарға
тəн
ауа
массаларының
типтері
қандай
?
17. 
Атмосфералық
фронт
дегеніміз
не
, 
оның
қандай
түрлері
бар
?
18. 
Атмосфералық
қысым
дегеніміз
не
?
19. 
Не
себепті
адамдар
ауаның
қысым
түсіретін
сезінбейді
? 
20. 
Жер
шарында
неше
атмосфералық
қысым
белдеуі
бар
?
21. 
Жоғары
қысым
белдеулері
қайда
орналасқан
?
22. 
Төменгі
қысым
белдеулері
қайда
орналасқан
?
23. 
Пассат
дегеніміз
не
, 
оның
қандай
түрлері
бар
?
24. 
Муссондық
циркуляция
дегеніміз
не
, 
муссонның
түрлерін
атаңдар
.
25. 
Антициклон
дегеніміз
не
, 
оның
басты
қасиеттері
қандай
? 
26. 
Солтүстік
жарты
шардағы
антициклондық
орталықтарды
атаңдар
.
27. 
Циклон
дегеніміз
не
, 
оның
басты
қасиеттері
қандай
? 
Ол
қалай
қалыптасады
.
28. 
Солтүстік
жарты
шардағы
циклондық
орталықтарды
атаңдар
.
29. 
Тропиктік
циклондар
дегеніміз
не
, 
олардың
басты
қалыптасу
аудандары
қайда
орналасқан
, 
қандай
түрлері
бар
?
30. 
Атмосфералық
қысым
, 
қысым
белдеулері
мен
басты
желдер
арасындағы
қандай
байланыс
бар
?
31. 
Жергілікті
желдер
дегеніміз
не
, 
оның
қандай
түрлері
бар
?
32. 
Атмосфера
құрамындағы
ылғал
қалай
пайда
болады
?
33. 
Қандай
ауа
ылғалға
қаныққан
деп
аталады
?
34. 
Конденцация
шегі
дегеніміз
не
?

226
35. 
Қандай
ауа
ылғалға
қанықпаған
деп
аталады
?
36. 
Шық
нүктесі
дегеніміз
не
?
37. 
Атмосфералық
құбылыстар
дегеніміз
не
, 
ерекше
құбылыстарды
атаңдар
?
38. 
Атмосфералық
жауын
-
шашын
түрлерін
атаңдар
?
39. 
Жер
шары
бойынша
жауын
-
шашынның
таралуына
қандай
жағдайлар
əсер
етеді
?
40. 
Ауа
райы
дегеніміз
не
, 
ауа
райының
қандай
түрлері
болуы
мүмкін
?
41. 
Климат
дегеніміз
не
, 
оның
қандай
типтері
бар
?
42. 
Климатты
аудандастырумен
айналысқан
қандай
ғалымдарды
білесіңдер
?
43. 
Б
. 
П
. 
Алисов
бойынша
неше
климаттық
белдеу
ажыратыла
-
ды
?
44. 
Өтпелі
климат
дегеніміз
не
, 
оның
қандай
түрлері
бар
?
45. 
Негізгі
климаттық
белдеуге
тəн
басты
белгі
қандай
, 
түрлерін
атаңдар
?
46. 
Қоңыржай
белдеу
бойынша
қандай
климат
типтері
ажыра
-
тылады
?
47. 
Жерортатеңіздік
климат
типі
қандай
белдеуге
тəн
, 
оның
қандай
басты
белгілері
бар
?
48. 
Климаттың
ғаламдық
өзгерістері
дегеніміз
не
, 
оған
қандай
жағдайлар
əсер
етуі
мүмкін
?
49. 
Климат
өзгерістерін
зерттеумен
қандай
ғылым
айналысады
?
50. 
Климаттық
жағдай
адамның
шаруашылық
əрекетіне
қандай
əсерін
тигізеді
?

227

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: