Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

290
кезінде
Күн
жарығы
шамамен
37-38%-
ға
2,8·10
33
-3,86·10
33
эрг
/
с
дейін
жоғарылаған
. 
Осыған
сəйкес
Күн
тұрақтысының
шамасы
да
өзгерген
(S
≈
1·10
6
эрг
/
см
2
·
с
).
Кембрийге
дейінгі
кезең
– 
бұл
ежелгі
жер
қыртысының
қабаты
қалыптасқан
кезең
. 
Кембрийге
дейінгі
кезеңнің
ұзақтығы
3,5 
млрд
жылдан
астам
. 
Архей
жəне
протерозой
эраларына
бөлінеді
. 
Катархей
-
де
4,6-4,0 
млрд
жыл
бұрын
Жер
атмосферасы
негізінен
азоттан
жəне
кейбір
инертті
газдар
қосылысынан
тұрған
. 
Ал
оның
атмосфералық
қысымы
0,67 
барға
тең
болған
. 
Осындай
атмосфера
қысымының
болғанына
қарамастан
Жерде
күшті
аяздар
болып
тұрған
. 
Оның
ор
-
таша
беткі
температурасы
–28
0
С
-
ге
төмендеген
. 
Бұл
осы
кездегі
Күн
сəулесі
жарығының
көп
емес
екендігімен
түсіндіріледі
.
Архейде
инертті
газдардан
тұратын
атмосфера
қалыптасады
. 
Басқа
газдар
мантиядан
бөлінуі
мүмкін
. 
Мысалы
аргон
мантиядағы
газдар
құрамының
ыдырауы
нəтижесінде
пайда
болды
. 
Оның
жылдамдығы
Жер
қыртысы
қалыптасуының
жылдамдығына
про
-
порционал
бағытта
артады
. 
Оттегі
атмосфераға
биогенді
фотосин
-
тез
нəтижесінде
бөлініп
шықты
. 
Оттегінің
көбеюінің
тағы
бір
жолы
Күн
сəулесінің
əсерінен
су
буының
сутек
пен
оттегіне
ыдырауы
нəтижесінде
жүзеге
асты
. 
Оттегінің
көп
бөлігі
темір
жəне
күкіртті
тотықтыруға
жұмсалды
.
Архей
атмосферасы
көміртек
қостотығы
жəне
азоттан
тұрды
. 
Қысым
жиынтығы
10 
барға
, 
температура
+120
0
С
-
ге
жетті
. 
Атмосфе
-
ра
өте
тығыз
жəне
«
жылыжайлық
эффект
» 
басым
болды
.
Ерте
протерозойда
(2,4 
млрд
жыл
бұрын
) 
атмосфера
негізінен
азот
жəне
аз
мөлшердегі
аргоннан
тұрды
. 
Оттегі
жоқ
болды
. 
Көміртегі
қостотығының
осы
кездегі
қысымы
0,7 
миллибардан
аспаған
. 
Күн
тұрақтысы
S=1,4·10
6
эрг
/(
см
·
с
) 
тең
болды
. 
Бұл
кезеңде
атмосфера
құрамы
өзгерісімен
қатар
, 
көлемді
мұз
басу
болды
. 
Бұл
материктердің
теңіз
деңгейінен
жоғары
болуы
жəне
олардың
төменгі
ендіктерде
орналасуымен
байланысты
болды
. 
Ерте
кембрийге
дейінгі
өсімдіктер
тек
балдырлардан
тұрғанын
қазба
қалдықтар
мəліметтері
дəлелдеп
беріп
отыр
. 
2-2,5 
млрд
жыл
бұрын
кембрийге
дейінгі
кезең
соңында
жануарлардың
алғашқы
іздері
табылды
. 
Кембрийге
дейінгі
кезең
шөгінділерінде
фаунаның
қаңқа
қалдықтары
болмағандықтан
бұл
қысқа
аралық
криптозой
деп
аталды
. 
Жерде
тіршілік
(4,0-3,9)·10
9
жыл
бұрын
су
жəне
қарапайым
органикалық
қосылыстардан
пайда
болды
. 
Тіршілік
пайда
болу
кезеңі
Жер
ядросының
пайда
болуы
-

291
мен
сəйкес
келеді
, 
бұл
процес
гидросфера
, 
атмосфера
жəне
жер
қыртысының
қалыптасуының
басталуына
алып
келді
.
Мантиядан
газдардың
бөлінуінен
гидросфера
жəне
атмосфера
қалыптасты
, 
жер
бетінде
алғашқы
тіршілік
иелері
пайда
бола
бас
-
тады
. 
Алғашқыда
прокариоттар
(
ядросы
жоқ
организмдер
) 
пайда
болды
. 
Олардың
ең
ежелгі
қалдықтары
Африканың
оңтүстігіндегі
Ро
-
дезия
шөгінді
қабатынан
табылды
жəне
олардың
жасы
2,9-3,2 
млрд
жыл
деп
есептеледі
. 
Сол
жерде
көк
-
жасыл
балдырлардың
стромолит
түріндегі
іздері
де
табылған
, 
бұл
жерде
3 
млрд
жыл
бұрын
фотосин
-
тез
процесіне
қатысатын
балдырлардың
болғанын
көрсетеді
. 
Ша
-
мамен
, 
осы
уақытта
онколит
түрінде
табылған
бактериялар
болған
. 
Кембрийге
дейінгі
кезеңде
бактериялар
соңғы
уақытта
археобакте
-
риялар
жеке
тобына
бөлінген
, 
олар
қазіргі
бактериялардан
құрамы
жəне
рибосома
мен
РНҚ
-
да
нуклеидтердің
кезектесіп
келуімен
айырмашылық
жасайды
.
Архейдегі
тіршілік
əртүрлі
шағын
дене
, 
қабыршық
түрінде
органикалық
биомолекула
түрінде
көрініс
берген
(3,5-3,2 
млрд
жыл
). 
Архей
зонасында
прокариоттардың
екі
: 
хемосинтездеуші
, 
анаэроб
-
ты
 
бактериялар
жəне
оттегі
түзуші
фотосинтездеуші
 
цианоби
-
онттар
патшалығы
табылды
.
Бактериялар
жəне
цианобионттар
негізінен
органикалық
(
хемосо
-
филл
) 
жəне
минералды
жинақталу
(
фосфориттер
, 
темір
кварциттері
, 
əктасты
строматолиттер
, 
онколиттер
жəне
т
.
б
.) 
түріндегі
тіршілік
əрекеті
өнімдерінен
тұрады
.
Протерозойда
тіршілік
əртүрлілігі
жоғарылады
. 
Палеонтологиялық
мəліметтер
бойынша
протерозойда
анаэробты
бактериялар
жəне
алғашқы
эукариоттардің
үш
патшалығы
пайда
болды
. 
Олар
: 
хемофоссилия
түріндегі
саңырауқұлақ
, 
өсімдік
жəне
жануар
. 
Жануарлар
өсімдіктерден
кейін
пайда
болды
. 
Ең
алғашқы
бір
клеткалы
жануарлар
1,0 
млрд
жыл
бұрын
, 
көп
клеткалылар
0,7 
млрд
жыл
бұрын
тіршілік
еткені
белгілі
болған
.
Орта
протерозой
флорасының
ең
белгілісі
(
жіп
тəрізді
формалар
бірнеше
жүздеген
микрометрге
дейін
жəне
қалыңдығы
0,6-16 
мкм
, 
құрылысы
əртүрлі
)
бір
клеткалы
организмдер
(
диаметрі
1-16 
мкм
), 
олардың
қалдықтары
Жоғары
көлдің
(
Канада
) 
солтүстік
жағалауында
кремнийлі
тақтатастар
құрамынан
табылған
. 
Бұл
шөгінділердің
жасы
1,9 
млрд
жыл
шамасында
. 
Екі
жəне
бір
млрд
жыл
бұрын
пайда
болған
шөгінділерде
строматолиттер
жиі

292
кездеседі
. 
Бұл
осы
кезеңде
көк
-
жасыл
балдырлардың
кең
таралғанын
жəне
белсенді
фотосинтездеуші
жəне
риф
түзуші
əрекеті
болғанын
көрсетеді
.
Тіршілік
эволюциясындағы
табылған
жаңалық
қатарына
жасы
0,9-1,3 
млрд
болатын
шөгінділерден
табылған
қазынды
қалдықтар
жатады
. 
Олардың
арасында
мөлшері
8-12 
мкм
болатын
бір
клеткалы
организмдер
іздері
жақсы
сақталған
. 
Жоғарыда
айтылғандай
орга
-
низмдер
эволюциясы
1,6-1,35 
млрд
жыл
бұрын
эукариот
деңгейіне
жеткен
маңызды
кезең
болған
. 
Венд
кезеңінде
(650-570 
млн
жыл
бұрын
) 
əртүрлі
типке
жататын
жануарлар
пайда
болды
. 
Соңғы
протерозой
фаунасы
қазбаларын
1947 
жылы
Орталық
Аустралиядан

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: