ЈР ўылым министрлїгї ўылым академиясы

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Pdf көрінісі

бет	14/346
Дата	12.06.2024
өлшемі	3,08 Mb.
	#203331

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 ... 346

Байланысты:
Erjanova U.R. Batys Qazaqstan oblysynyn onomastikalyq kenistigi 2018

ауыл сөзі күрделі топонимнің компоненті ретінде де, эллипсисті топоним ретінде де жиі қолданылатын сөзге айналған. Орда
Ақ орда, Алтын орда
Орда топонимі - тарихта аты қалған, атақты Бөкей ордасының орталығы. Бүгінгі таңда тарихи орынға айналған Орда

Ауыл
термині

де

көптеген түркі тілдеріне ортақ болып табылады. Бұл сөздің төркіні
түркі тілдеріндегі

ақ-
«қоршау, ішіне алу» мағынасын береді (27, 83). Оған есім тудыратын
-
ыл,-іл
жұрнағы қосылып, «қоршалып жасалған мал қора» деген мағынадағы «ағыл» сөзі пайда
болған. Кейін түркі тілдерінде бұл сөздің қолданылу аясы кеңейіп, «адамдар тұрағы», «мекені»
деген қосымша мағынаға ие болған.
Ауыл
сөзі қырғыз тілінде -
айыл
, татар тілінде -
авыл,
чуваш тілінде -
ял
болып өзгергені болмаса, семантикалық мағынасын сақтап қалған.
Синхрондық тұрғыдан сипаттайтын болсақ,
ауыл
сөзі күрделі топонимнің компоненті ретінде
де, эллипсисті топоним ретінде де жиі қолданылатын сөзге айналған.
Орда -
ертедегі түркі тектес көшпелі тайпалар бірлестіктерінің хандары мен бектерінің,
ұлықтарының билік жүргізіп тұрған жері. Мысалы,
Ақ орда, Алтын орда
т.б. Ә.Әбдірахманов
орда
сөзі -
орын, орна, орналасу
сөздерімен түбірлес деп көрсетеді. Түркі-моңғол тілдерінде
«орда», «ордұ» -
хан сарайы, көп қанатты ақ үй, әскер
мағыналарын береді. Өзге түркі
тілдерінде де «резиденция» ұғымын береді (3, 46).
Батыс Қазақстан облысы топонимдері құрамында кездесетін
Орда
топонимі - тарихта
аты қалған, атақты Бөкей ордасының орталығы. Бүгінгі таңда тарихи орынға айналған
Орда
ауылы - тарихи мекен. Бұл топонимді кеңестік дәуірде пайда болған
Қызылорда
топонимімен
де салыстыруға болады. Ол да «билік», «мемлекет» деген ұғымдарға сәйкес пайда болып,
«саясаттандырылған топоним» екендігі анық көрініп тұрады.

16
Сасай -
Ақжайық ауданындағы қырат. Е.Қойшыбаев «сас» сөзі көне түркі тілінің «тас»
мағынасын беретін позициялық варианттардың бірі, ол көнедегі
чаш
вариантына жақын деп
есептейді. Яғни, бұл топоним
Тастысай
деген атаудан шыққан дейді (28,207). Ғалымның бұл
жорамалын шындыққа жақын келеді деуге болмайды. Батыс Қазақстанды мекендейтін
халықтың ру-тайпалық шежіресіне сүйенсек,

жүктеу/скачать 3,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 ... 346