Т†лен …бдiк?Лы парасат майданы таЎдамалы Алматы «Раритет» 2012

– 560 –
ланып, намыстана тҐстiм. Мен iштей кек алудыЎ „ртҐрлi
жолдарын iздестiрдiм. ОЎдырмай с†зден жыЈу, иттiгiн
бетiне басу немесе бастыј болып жоЈарылап, јарамаЈым-
да iстейтiн кiрiптар јызметшi јылу, содан кейiн бiржола
жґмыстан јуып жiберу немесе †зiмнiЎ ајыл-ойыммен,
м„дениетiммен, парасатыммен оны таЎ јалдыру, артыј-
шылыЈымды мойындаттыру т.с. мајсаттармен бiрге, аман-
дасјанда јолын јысып жiберiп, бајырту, т†белеске ша-
јырып, ґрып жыЈу секiлдi ајылЈа сыймайтын шалаЈай
бала јиялдар да жҐрдi к†Ўiлiмде. ОЈан јоса менiЎ кегiм
осыныЎ б„рi орындалЈанда емес, ол тек маЈан жасаЈан
јысастыЈы Ґшiн бармаЈын шайнап, †кiнгенде Јана јай-
татынын сеземiн. …йтпесе басын кесiп алсаЎ да, к†ЎiлiЎде
јайтпаЈан кектiЎ ґшјыны јалып јоятын секiлдi.
Бiрај кек алудыЎ ретi келмедi. Ол Ґнемi менiЎ жа-
нымнан «бiр де н†л» деп, мґјатјан, тоят нышанымен †туiн
јойЈан жој. Мен де к†рген сайын тiсiмдi јайрамай тґра
алмадым. Ж„не iшке тҐйген мајсатымнан јайтпадым.
Жґрт дґшпаннан кек алуды кассир „йел жеген ајшаЎ-
ды јайтарып алЈандай есе јайыру деп тҐсiнедi. М„селе
еседе емес, л„ззатта. Кек алудыЎ л„ззаты, б„секе жеЎiстiЎ
л„ззатынан да т„ттi. ‡зiЎнiЎ бар екенiЎдi, рухани †мiр
сҐрiп тґрЈаныЎды д„лелдеу Јой – бґл. Сондыјтан мен
СанжардыЎ „йелiнiЎ аман-есен босануын ынтызар болып,
асыЈа кҐттiм. …рине, ол „йелдiЎ босанЈанынан маЈан
келiп-кетер тҐк те жој. ЕЎ маЎыздысы – бiздiЎ ґжым
шiлдеханаЈа тегiс кҐнi бґрын шајырылЈан болатын. Ен-
деше РҐстеммен Ґстел басында кездесетiн кҐн туды.
Шiлдехана бiздiЎ ґрыс алаЎымыз болмај. Мен жекпе-
жектiЎ „ртҐрлi варианттарын ойластырдым. Мен бґлай
дегенде, ол олай дейдi, ол олай дегенде, мен солай деймiн,
ол таЈы да олай дейдi, сол кезде былай деймiн де, ол мой-
нына су кетiп, жаЈын ашпай отырып јалмај т.с.с.
…йелдерiмiздi јолтыјтап, сенбi кҐнi кешкi саЈат жетi
жарым шамасында СанжардыЎ Ґйiне келдiк. Санжар iс
жҐргiзу б†лiмiнде iстейтiн ајжарјын, ашыј жiгiт. Ѕґрај
ґшып, „йелдердiЎ сырт киiмдерiн iлiп, орысша „зiл-мај-
тау айтып, кешiккенiмiзге †кпелеп, б„йек болып жҐр.
…йелдер кҐйеулерiнiЎ јолтыЈынан ораулы туфлилерiн
алып кидi. АйнаныЎ алдында ґзај тґрып, шаштарын

– 561 –
ж†ндедi. Коляскада јґндајтаулы жатјан јызыл шаја
баланы јаумалап, кiмге тартјанын айтып, таласты. Одан
кейiн босанЈан „йелдiЎ жанына барып, жаЈдайын сґрап,
†здерiнiЎ јай балада јалай болЈандыјтарын естерiне
тҐсiрдi.
– ДастарјанЈа отырыЎыздар, – дедi Санжар јонајтар-
Ја јарап. – Кiсiлер келiп болды, ендi отырайыј.
«Барынша салјынјанды, сонымен бiрге к†Ўiлдi бол-
уым керек, – деп пысыјтадым †зiмдi. – Оны тiптi адам
екен деп есептемейтiндiгiмдi бiлдiруiм керек».
Орындыјтарды дҐбiрлетiп, јайда отырарымызды нај-
ты айыра алмай, „ркiм кiшiпейiл к†рiнгiсi келiп, бiрiн-
бiрi жоЈары ґсынып, ырЈасып аз-кем тґрып, ајыры
реттесiп, Ґстелге жайЈастыј. Бiрај осы тґста ойластыр-
Јан жоспарымныЎ б„рi де тас-талјан болды. РҐстем кел-
мей јалыпты.
– РҐстем бiр тыЈыз шаруамен ел жаЈына жҐрiп кетiптi, –
деп тҐсiндiрдi Санжар. – Ал мынау отырЈан – сол кiсiнiЎ
жґбайы З„уреш.
Мен тојыма јызыл к†йлек киген, жанары кеЎ, „лде-
неге јабаЈын тҐйiп алЈан ајјґба келiншекке јарадым.
«И„, – деп ойладым – безбҐйрек болЈанмен, аузыныЎ
салымы мол жiгiт. ‡зiне ыЎЈай с„тi келе кетедi. Тiптi,
„йелi де сґлу, к†рдiЎ бе...»
Осыдан кейiн мен РҐстем туралы бiржолата ґмытып,
јарсыда „йелдерге естiртпей, сыбырлап анекдот айтып
отырЈан СайлауЈа јґлаЈымды тостым. Сайлау анекдот-
ты †те шебер айтады. Сондыјтан јанша тыЎдасаЎ да жа-
лыјпайсыЎ. Бiз гу ете јалЈанда „йелдер де ынтыЈып,
«бiзге де айтшы, о не?» десiп, Сайлау јґлајтарына сы-
бырлаЈанда жалаЎаш бiреудi к†рiп јойЈандай беттерiн
басып, јысыла кҐлiп, „йтсе де естiгендерiне †здерi
†кiнбейтiн раймен ашыј-жарјын јымыЎдасып, м„з бо-
лып јалады.
Н„рестенiЎ бауы берiк болуы Ґшiн „лденеше тост
к†терiлдi. Кеш јыза тҐстi. Осы кезде белгiлi „детiмен:
– Ѕайтамыз, – деп сыбырлады „йелiм. – Басым ауырып
тґр. Мана келмей-ај јояйыј деп едiм. Сен Јой болмаЈан.
Мен Ґндегем жој. Рюмканы јаЈып салдым да, айрыј-
ша ыјыласпен јияр шайнауЈа кiрiстiм.

– 562 –
– СаЈан б„рiбiр менiЎ не болЈаным, – дедi д„л јґла-
ЈымныЎ тґсынан. – ‡зiЎ сау болсаЎ болды, †зiЎнен бас-
ја ешкiмнiЎ керегi жој.
Мен тыжырынып отырып, келесi рюмканы јаЈып сал-
дым да, минералды су iшiп, жан шајырдым.
– Ешјашан да маЈан жаныЎ ашып к†рген емес, – де-
ген з„рлi сыбыр келдi јґлаЈыма.
Тамада Ґзiлiс жариялап, Ґстелден тґрдыј.
– К„рiм, – дедi Сайлау жаныма келiп, – жґрт тараЈан
соЎ, јаласыЎ ба?
– Неменеге?
– КартаЈа.
– Бiз јайтатын шыЈармыз, – дедiм мен „йелiме јарап. –
Б„йбiшенiЎ басы ауырып тґр.
– Тојта, ей, – дедi јуанып кеткен Сайлау. – БiздiЎ
ТоманыЎ да басы ауырып, јайтам деп отыр. Бiздiкi мына
жерде – келесi Ґй. Сонда барсын. Апарып салайыј, а?
Мен сґраулы жҐзбен „йелiме јарадым. …йелiм
«мейiлдерiЎ» дегендей ыјылассыз јабаЈын кердi. Бiз киiнiп
шыЈып... „йелдерiмiздi шыЈарып салдыј.
– Ѕашан келесiЎдер? – дедi СайлаудыЎ „йелi.
– Кешiкпеспiз. …лi бiраз уајыт бар Јой, алаЎдамаЎ-
дар.
Ѕайтып келгеннен кейiн, карта ґйымдастырудыЎ јамы-
на кiрiсiп ек, Санжар «тойдыЎ шырјы бґзылады» деп
рґјсат бермедi.
Амалсыздан Ґй iшiндегi жиѕазЈа, „йелдердiЎ киiмiне,
аядай жерде билеп жҐрген бiрлi-жарымды жґптарЈа јарап,
отырып јалдыј.
– Алып жiберейiк, – дедi Сайлау рюмкаларЈа тездете
јґйып. – Бол!
– Iшу Ґшiн...
– Ѕґп!
Рюмканы орталай iшiп, сигарет тґтаттым. К†кшiл тҐтiн
арасынан РҐстемнiЎ сґлу „йелiн к†ргенде, жыным јайта
јозды. «Подлец! – дедiм iшiмнен РҐстемнiЎ бет-жҐзiн
елестетiп. – Карьерист! Мелочник! Сен кiмсiЎ! Ајымај-
сыЎ! Жаманшылыјтан басја ойлайтыныЎ жој. БҐгiн бол-
ЈаныЎда к†рсететiн едiм. Сен аяјтан шалып јґлатуыЎ
мҐмкiн, бiрај аяјпен iстес болЈан соЎ, Ґнемi аяјтыЎ ас-

– 563 –
тында жҐресiЎ. ?јтыЎ ба?! ?сајсыЎ! СорлысыЎ! Вот, кто
ты такой!... ИттiЎ жолы болЈышын јарашы! …йелi де
сґлу...»
Кенет менiЎ басыма бiр таЎЈажайып, зґлым ой келдi.
Бiрај „лi толыј †сiп, еркiмдi билеген жој. К†Ўiл
тҐкпiрiнен жасырын оянып, †зiнiЎ бар екенiн Јана бiлдiрiп
жатыр. РҐстемнiЎ „йелiне жайлап таЈы јарадым. Т†бесiне
јадаЈан шиньены да †зiне жарасып тґр. ?шы сҐйiрлеу
келген мґрныныЎ јыры ерекше тҐп-тҐзу. Ашыј јоЎыр
к†здерiнiЎ јиыЈымен јабаЈын тҐйiп јарайды. ЅабаЈын
неге тҐйетiнiне тҐсiнбедiм. Жанарымыз тҐйiсiп јалып едi,
к†зi тым †ткiр екен. ЕштеЎеге јызыјпайтын бiр салмај-
тылыј бар. Онысы маЈан ґнаЈан жој.
– ДастарјанЈа! – дедi тамада.
Ет келдi. РюмкаларЈа арај-шарап јайта јґйылды. Кен-
жебек с†з алып, „Ўгiменi Санжар екеуiнiЎ танысјан
кҐнiнен бастап, одан „рi оныЎ мiнезiне, жҐрiс-тґрысына,
ґжым арасындаЈы беделiне тојталып, баяЈыда алЈан Ґйiне
јґтты јоныс айтуды да ґмытпай, одан баланыЎ адам
†мiрiндегi маЎызына јадалып, СанжардыЎ „йелiне кел-
генде «Салија» деудiЎ орнына јайта-јайта «СаЈила» деп
жаЎылысып, ајыры «баланыЎ †мiр жасы ґзај болсын»
дегендi аузынан „реЎ шыЈарып, тост к†терттi.
…лден уајытта „лдекiм „н айтайыј деген ґсыныс жа-
сады. К†ршiлердiЎ бiреуiнен домбыра „келiндi. …уелi
шеттен жаЈалауЈа ґйыЈан келiсiм тым ретсiз јыстау бо-
лып табылЈан соЎ, домбыра †нерi бар адамдарЈа таЎдап
берiле бастады. Мен танымайтын бiр „йел майда жґмсај
Ґнмен «Мајпалды» айтты. Сайлау Ґнiн јґбылтып,
„ртҐрлi „ртiстердiЎ даусына салып, бiрнеше „н орында-
ды. Одан кейiнгi кезек маЈан келдi. Мен де айтатыным-
ды алдын ала ойластырып јойЈам. ЖґрттыЎ дабырын
пайдаланып, iшiмнен ыЎылдап, еЎ жоЈары даусымды
белгiлеп алдым да, операдаЈы „ртiстерше јґшырланып,
«Алтыбасарды» бастадым. Бґл „н менiЎ iшкi к†ЎiлiмнiЎ
ешбiр „уен дарымайтын тҐкпiрлерiне бойлаушы едi. Сон-
дыјтан мен „лде жан ашуы, „лде кҐйiнiш айјайы –
ашынЈан ащы Ґннен басталатын «Ей, јалјаны» созЈан-
да дирижерлыј еткелi тґрЈандай, јолымды жайып ор-
нымнан тґрдым.

– 564 –
Шынында да, мен бґл „ннiЎ к†п жерлерiн †зiмше орын-
даушы едiм. МґЎды сазбен астасып келетiн, жґлјынЈан
айбат сезiмдi... «сенен, с„улем, јайтјан тҐнi» деген жерде
одан сайын ширыјтырып, «„нiне бiр басайын Алтыбасар»
тґсында екпiндi азайтып, зарЈа ауысамын. «О-о-о» деген
ырЈајта †зек †ртеген †кiнiштi „бден шыЎына шыЈару
Ґшiн, итальяндыј арияларды орындап тґрЈандай дауысы-
ма „дейi мґЎды жарыјшај енгiзiп, јайырмасынан бґрынЈы
«хала-ла-ны» ашынЈан кҐйде шапшаЎдатып „кетемiн.
‡йткенi „ннiЎ мiнезiн берудi бiрiншi мајсат тґтамын.
…демiлiк содан кейiн. Ал јайырма тґсында менiЎ отыр-
Јан жґртты †зiме јосып алатын „детiм бар-тын. Бiрiншi
шумаЈыныЎ јалай шыјјанын толыј айта алмаймын, ал
екiншi шумаЈы басталЈанда †зiмнiЎ „ндi т„п-т„уiр айтып
тґрЈанымды сездiм. Сездiм де мҐлде еркiнсiп кеттiм.
‡йткенi бґдан кейiн к†зiЎдi јалай ашып-жґмсаЎ да, †зiЎе
жарасары хај.
Ѕайырмасына келгенде јосылыЎдар деген ишаратпен
басымды изеп, јарсыда отырЈан РҐстемнiЎ „йелiне јара-
дым. Ѕарадым да... РҐстемнiЎ сґлу келiншегi „лде таЎыр-
јау, „лде ризашылыј – мҐлде мен к†рмеген бiр жанЈа
жґмсај жылы шыраймен аЎтарыла јарап јапты. …ннен
жаЎыла жаздап барып, аяјтап шыјтым. Шуылдап кеткен
јошеметшiлер алда-жалда кҐн туа јалса, менiЎ
„ншiлiкпен-ај кҐн к†ретiн шамам барын, јайсыбiр
„ншiмiн деп жҐргендерден к†ш артыј екенiмдi жыр
јылып, артынан менi ґмытып, тек „ннiЎ јґдiретiн ай-
тып, таЎдайларын јаЈып, гуiлдесiп, тојтай алмай жатты.
К†п ґзамай †зiмнiЎ јызып јалЈанымды бiлдiм. Бiрај
санам айјын. ЖанЈа жайлы еркiндiк пен батылдыј,
бiртҐрлi бейм„лiм јуаныш бойымды билейдi. Ендi јызу-
лыјја арја сҐйеп, РҐстемнiЎ „йелiн к†збен тiнте бас-
тадым. …бден арсызданып алЈаным сонша, ойша
шешiндiруге кiрiстiм. К†ЎiлiмнiЎ тҐбiнен „з„зiл сезiм
бас к†терiп: «Мiне, кегiЎ јайтты, жеЎу деген осы, осы»
деп тґрЈан секiлдi. Егер менiЎ осы бiр зґлымдыј ойым
iске асып, оны РҐстем бiлмей кеткеннiЎ †зiнде де, ендi
м е н о н ы Ў ж а н ы н а н е ш ј а ш а н д а ш а р а с ы з х а л д е
†тпейтiнiмдi, iшкi јорлыјтан, †з к†Ўiлiмнен азап
шекпейтiнiмдi сездiм.

– 565 –
Кенет:
– МенiЎ „н тыЎдаЈым келедi, – дедi РҐстемнiЎ „йелi.
– Ѕай „ндi айтасыз, – дедiм жґлјынып.
– МаЈан б„рiбiр.
Мен кiдiрмей «Ѕорланды» бастадым...
Жалпы „рбiр iрiлi-ґсајты ојиЈалар – той, јонаЈасы,
кездесу, таЈы-таЈылар †з алдына б†лек-б†лек кiшкентай
†мiрлер. …р †мiрдiЎ †зiнiЎ басталуы мен аяјталуы, јай-
шылыЈы мен б„туасы, басты ж„не јосалјы кейiпкерлерi
болады. Аяј астынан бҐгiнгi јонаЈасыныЎ басты кейiпкерi
мен болып шыјтым. …ркiм с†йлеген сайын ретiн тауып,
менiЎ „ншiлiгiме тојталмай кетпедi. Бiреулер менi †мiрде
де теЎi жој, жайсаЎ етiп шыЈарды. МенiЎ тҐкке тґрмай-
тын јалжыЎым отырЈан жґртја тереЎ де †ткiр болып
к†рiндi.
З„урештiЎ де жҐзiндегi баЈанаЈы паЎ мiнезден ештеЎе
јалмапты. Мен јарасам, †зiмнiЎ айнадаЈы бейнем секiлдi
бетiме јоса јарайды. «Аѕа, – деймiн iшiмнен, РҐстемдi
ойша алдыма „келiп, – јалай екен!?»
РҐстемнiЎ жҐзi маЈан аянышты болып елестейдi.
…лдекiм пластинка јойды. Мен таЈы да еркiнсiп,
„йелдердi кезек-кезек биге шајырып, иыјтарына бiлегiмдi
јойып, шаштарынан сипап, јылжајтай бастадым. МенiЎ
д†рекi јимылымныЎ б„рi †згелерге „йел затына Ґстемдiгi
бар, жырынды еркектiЎ жалпыЈа ортај еркелiгi болып
јабылданды.
– Мен жайырај сiздi шыЈарып саламын, басја бiреуге
ерiп кетiп жҐрмейсiз, – дедiм З„урешке би Ґстiнде.
– Мен †зiм де бара аламын, жанымда...
– Ѕарсы с†з айтјанды сујаным сҐймейдi, – дедiм с†зiн
аяјтатпай.
З„уреш бетiме таЎырјай јарады.
Биден кейiн јызып алЈан Санжар ґйыјтап јалЈан
кiшкентай јызын оятып алып, пианино тартјызды. Сай-
лау студент кезiндегi бiр «јожанасыр» јґрбысыныЎ
„Ўгiмесiн айтып, iшегiмiздi јатырды. Ајыры †стiп отыр-
Јан „п-„демi тойдыЎ шырјын СанжардыЎ †зi бґзды.
Алдымен ол СайлауЈа:
– Осы „ЎгiменiЎ б„рiнде менi мазај јылып отырсыЎ, –
деп кҐдiктендi. Одан кейiн iшпей отырЈандарЈа:

– 566 –
– МенiЎ Ґйiмде кекiреймей, кiсiмсiмей отырыЎдар,
„йтпесе кетiЎдер, – деп ґсыныс жасады. …йелiнiЎ айт-
јан басу с†зiне шамданып, †зiнен басја тiрi жанды тыЎ-
дамайтынын, „йелiнiЎ с†зiне тҐкiргенiн, тiптi туып
жатјан баланы да керек јылмайтынын, †зiмен јалжыЎ-
дасудыЎ јауiптi екенiн айтып, д„лелдедi. Ѕонајтар
бґдан кейiнгi отырыстыЎ м„нi жоЈын тҐсiнiп, киiне
бастады. СанжардыЎ мыЎ м„ртебе кешiрiм сґрап, јиыл-
Јан „йелiне ондай-ондайдыЎ бола беретiнiн „реЎ
тҐсiндiрiп, сыртја шыјтыј. Мен бiрден З„урештi јол-
тыјтап алдым.
– Транспорт тојтап јалды, – дедiм маЎайдаЈыларЈа
естiрте дауыстап, – жалЈыз жҐру јауiптi. Мен сiзге серiк
болайын.
З„уреш Ґндеген жој. ЅараЎЈы бґрышја келгенде ай-
шайЈа јарамастан, јґшајтай алып, ернiне сҐлiкше јадал-
дым. Менен тап мґны кҐтпеген З„уреш алЈашјыда ты-
пыр ете алмай јалды. Артынша жґлјынып, јґшаЈымнан
босанды да, жаЈымнан тартып жiбердi. Мен З„урештi таЈы
да јґшајтай алдым.
– ?ра бер жаЈымнан, б„рiбiр мен сенi жiбермеймiн.
Сен маЈан ґнайсыЎ, – дедiм ентiгiп. – Егер ґнатјаным
Ґшiн кiн„лi болсам, ґнаЈаныЎ Ґшiн сен де кiн„лiсiЎ...
– ЖiберiЎiз, – дедi ол таЈы сҐйе ме деп јорыјјандай
басын т†мен тґјыртып. Жiбердiм. Екеуiмiз де Ґнсiз
келемiз. К†шеден анда-санда †ткен тҐнгi таксилерден
басја тiршiлiк белгiсi бiлiнбейдi. З„урештiЎ јолынан ґста-
дым. Ол јарсылыј бiлдiрмедi, тек бетiн б†кебаймен бҐр-
кеп алды.
Б†тен бiреудiЎ „йелiнiЎ осылай јолынан емiн-еркiн
ґстатып јойып келе жатјаны маЈан „рјилы „сер еттi.
…лдекiмнiЎ јылмысыныЎ Ґстiнен шыјјандай немесе
жалпы адам баласыныЎ табиЈатындаЈы осы уајытја дейiн
бiр-бiрiнен жасырып келген бiр јґпиясыныЎ бетiн аш-
јандай таЎырјау „рi шошыну секiлдi бiр сезiмдер биледi.
Мен ендi јолайлы орынды да таЎдамастан, к†шенiЎ јај
ортасында тґрып, З„урештi јґшајтай алдым. Ол жабыса
тҐстi. Осыдан кейiн-ај арамыздаЈы јатынас мҐлде †згерiп
сала бердi. ОныЎ жҐзiндегi бҐкiл кеш бойына мызЈымай
јойЈан сабыр мен т„каппарлыј желге ґшјандай жој бо-

– 567 –
лып, оныЎ орнында жеЎiле, мойынсына јараЈан ынтызар
тiлек јана јалыпты.
– БiздiЎ Ґй мынау, – дедi ол бес јатарлы јоЎыр Ґйдi
к†рсетiп.
БеседкаЈа келiп отырдыј.
– ?найсыЎ, – дедiм бетiне бетiмдi тигiзiп.
– Мен сенi сґмдыј сҐйем Јой, – дедi ол бетiме кҐлiмдей
јарап. Кекетiп айтып тґрЈанын сездiм.
– Адам јандай јызыј, – дедiм оныЎ с†зiне м„н берме-
ген болып. – Мен сенi †мiрiмде к†рген жојпын, не атыЎ-
ды естiген емеспiн. Тек бҐгiн к†рiп отырмын. Бiр сҐйiстен
кейiн-ај, мiнеки, мен сенi баяЈыдан бiлетiн секiлдiмiн.
К†зјарасыЎ да, тiлегiЎ де, ойыЎ да – б„рi-б„рi тҐсi-
нiктi.
– ДҐние тану јґралыЎ сҐйiс болды Јой...
Мен јарјылдап кҐлiп жiбердiм.
– Т-с-с-с... – дедi ол јолын аузына апарып. – Бiреулер
байјап јалып жҐрер.
ЖоЈарыдан терезенiЎ салдырлаЈан дыбысы естiлдi.
– ЖҐр, iшке кiрейiк, – дедi З„уреш сыбырлап. ЅараЎ-
Јы д„лiзге кiрдiк. Ол јалтасынан кiлтiн алып, есiк ашты.
– КiрмейсiЎ, – дедi маЈан бґрылып. – Ѕызым бар.
ЕртеЎ кешке саЈат 10-Ја јарай кел.
Iшке кiре берген оны д„л табалдырыјта тґрып, јґшај-
тап сҐйдiм.
Келесi кҐнi тҐнгi саЈат 10-да З„урештiЎ Ґйiне келдiм.
З„уреш менi есiк алдында кҐтiп алды.
Екеуiмiз јараЎЈы к†шеде сенделiп ґзај жҐрдiк. Кенет:
– ЖҐр, бiр жерге барайыј, – дедi З„уреш есiне „лдене
тҐскендей.
Таксиге отырдыј. З„уреш машинаны јаланыЎ шетiндегi
бiр жеке меншiк ҐйдiЎ алдына тiредi. Таксиден тҐсiп алып,
аЈаштыЎ тасасында „рi-с„рi тґрып јалдыј.
– Жолдас јыздыЎ Ґйi, – дедi ол менiЎ тҐймемдi шґјы-
лап. – ?ялып тґрмын... Не деймiз?
– КҐйеуiм де.
– БiздiЎ отбасын бiледi Јой.
– Онда...
– РҐстемнiЎ iнiсi дейiн бе?..
– МейлiЎ...

– 568 –
– Жој, болмайды, – дедi ол јобалжып. – Ѕґрысын-
шы кетейiк...
Ајыры таЈы да такси ґстап, јайтадан З„урештiЎ Ґйiне
келдiк. З„уреш таЈы да табалдырыЈында тґрып:
– ЕртеЎ саЈат 10-да, – дейдi сыбырлап.
– СҐйесiЎ бе? – деймiн сыбырлап.
– СҐйгенде јандай! – дейдi кекетiп.
ЕртеЎiне жґмыстан кейiн, кафеде отырып саЈат 9.30
болуын кҐттiм. Бґл жолы да З„уреш есiк алдында јарсы
алды.
– БҐгiн кiруге болады, – дедi јґпия жымиып.
¦йге кiрген соЎ, „лгiнде сатып алЈан коньягiмдi шыЈа-
рып, Ґстелге јойдым.
– Керегi жој, – дедi З„уреш јабаЈын тыржитып. –
КҐн„нi б„рiбiр арајпен жуа алмайсыЎ. Керегi жој... МенiЎ
басым ауырады. ЖҐр, ас Ґйден шай iшейiк.
Шай iшiп отырЈанда менiЎ к†Ўiлiме „лдејалай Ґйге
РҐстем кiрiп келмес пе екен деген Ґрей келдi. Б„лкiм,
кiрiп келер. Кiм бiлген, „дейi „йелiн сынау Ґшiн, не бас-
ја бiр жґмыспен аяј астынан iссапарын тастап, жетiп келуi
мҐмкiн Јой.
Шай iшiп болып, сигарет тґтаттым.
– Отыра тґр, мен јазiр... – З„уреш орта Ґйге кiрiп
кеттi.
«Коньяктан бiр рюмка тартып алЈанда жајсы болатын
едi, – деп ойладым, – сонда жеЎiл болар едi».
…лден уајытта орта Ґйден З„уреш шыјты.
– ЖҐр, – дедi јолымнан ґстап.
Б†лмеге кiрдiк. Шамын с†ндiрiп тастапты. Ас ҐйдiЎ
жарыЈынан еденге салЈан т†сек аппај болып к†рiнiп тґр.
Мен З„урештi јґшајтап тґрып, бiр јолыммен хала-
тыныЎ тҐймелерiн аЈыта бастадым. Былайша талдырмаш
к†рiнгенмен денесi тыЈыз екен.
– Ендi келме, РҐстем бiлiп јалса, екеуiмiздi де
†лтiредi, – деп алјына сыбырлаЈан З„урештiЎ Ґнiнен
есiмдi жиып алдым. Осы с†з менiЎ баЈана шай iшiп отыр-
Јан кездегi Ґрейiмдi јайта „келдi. МаЈан, шынында да,
оныЎ бiлiп јалуы „бден мҐмкiн к†рiндi. Егер бiз осы
iсiмiздi бґдан „рi жалЈастыра берсек, ерте ме, кеш пе,
„йтеуiр, бiр кҐнi бiлiп јоюы айдан аныј јой. Содан кейiн

– 569 –
осы кезге дейiнгi ајыл-санаЎ мен маЎдай терiЎдi сарп етiп
келген бҐкiл †мiрiЎнiЎ тґныЈы бiр-ај с„тте тас-талјан
болады. Ал оны сонау ту бастан ерiнбей-жалыјпай јайта
јґруЈа т†зiмiЎ жете ме, т†зiмiЎ жетсе, ЈґмырыЎ жете ме?
Бiр с„тте б„рiн бҐлдiру... Ѕандай јорјынышты!
Ѕґмарлыј сезiмi лапылдаЈан менiЎ бойымды Ґрей лезде
салјындатты. Телефон шалдыр ете тҐскенде, мен селк
ете јалдым. «ТҐн ортасында неЈылЈан телефон?!.»
З„уреш халатын жамылып, телефонЈа барды. Н†мiрдi
шатастырып, јате тҐскен бiреу екен. З„уреш јайтып келiп,
к†рпеге кiрдi.
– ЖҐрегiЎ тарсылдап тґр Јой, – дедi басын кеудеме
салып. РҐстемдi айтып, менiЎ Ґрейiмдi ґшырЈанымен, †зi
„лi сабырлы секiлдi.
Мен кетуге асыјтым. «Осымен тојтату керек! Тојтату
керек!» ¦н-тҐнсiз киiне бастадым. З„уреш жајја јара-
мауЈа тырыстым. Киiнiп болып, д„лiзге шыјтым. З„уреш
халатын жамылЈан кҐйi алдыма келiп, бетiме јарады. Жай-
пај т„пiшкемен тґрЈандiкi ме, маЈан ап-аласа секiлдi
к†рiндi. Заујым болмаса да, ренжiткiм келмей, јґшај-
тап, ернiнен сҐйдiм.
– Сау бол!
З„уреш пойызЈа шыЈарып тґрЈандай јолын бґлЈады.
Сыртја шыЈып, З„урештiЎ Ґйiнен екi-Ґш к†ше ґзаЈан
кезде баЈанаЈы Ґрей басылды. Ендi ешкiм „лгiнiЎ б„рiн
мойныма јиып сала алмайтындай к†рiндi. ОныЎ орнына
„у бастаЈы «РҐстемнен кек алу» туралы ой јайта оралып,
сол ойдыЎ кҐнi бґрын болжап бiлгендей, мҐлтiксiз орын-
далуы менi јайран јалдырды. «Осымен тојтату керек...».
Бiр с„тке „йелiме деген аяныш сезiмiм оянды. Тезiрек
жетуге, кешiккенiме кешiрiм †тiнiп, „Ўгiмелесуге, ерке-
летуге асыјтым.
Мен З„урешке ендi јайтып бармасја бекiндiм. «Ендi
келме, РҐстем бiлiп јойса, екеуiмiздi де †лтiредi», – де-
ген с†з магнитофонЈа жазып алып, јайталатјандай iшiмде
сайрап тґрады. Екi кҐннен кейiн З„уреш телефон сојты.
Мен оныЎ таЈы да кездескенiмiздi јалайтынын естiп, јай-
ран јалдым. БаяЈы Ґрей к†Ўiлiме јайта оралды.
– Жој! – дедiм Ґзiлдi-кесiлдi. – Ендi бара алмаймын.
?мыт. (С†зiмнiЎ соншалыјты д†рекi шыјјанын сезiп

– 570 –
тґрмын). МаЈан да оЎай емес. Бiрај б„рiмiз де жаЈдайЈа
баЈынамыз.
Арада айдан астам уајыт †ткенде РҐстем таЈы бiр ша-
руамен iссапарЈа кеттi де, аяј астынан к†ЎiлiмнiЎ
тҐкпiрiндегi З„урешке деген сезiмiм (јандай арсыздыј)
јауiптiЎ жоЈын бiлiп, јайтадан ояна бастады. ЕЎ болма-
Јанда хабарласуЈа болады Јой деген шешiмге келдiм де,
тҐс шамасында Ґйiне телефон сојтым.
З„урештiЎ даусы маЈан ашулы к†рiндi.
– Бґл кiм?
– Мен Јой, – деймiн јґпия, жґмсај Ґнмен.
– Менi кiм?
– Мен ше? Ѕалайша ґмытып јалдыЎ?
З„уреш таныды. ¦ндемей јалды.
– ХалiЎ јалай? – дедiм Ґнсiздiктi бґзып.
– Жаман емес...
– ТҐнде тҐсiмде к†рдiм. (‡тiрiк айттым.)
– Сосын екен Јой телефон соЈып тґрЈаныЎ.
– Тек ол емес... Сенiмен жолыјјым келедi...
– Жој! – деп кесiп тастады.
– Мен сенi ґмыта алмадым, – дедiм лирик актерлерше
јамыјјан, „лсiз Ґнмен.
¦ндеген жој.
– ?мытуЈа тырысјан едiм... Сенi, †зiмдi аяЈандыјтан...
СенiЎ арыЎа, абыройыЎа кiр жґјтырып алам ба деп јорыј-
јандыјтан. (СоЎЈы с†з менiЎ †зiме де „сер еткен секiлдi.)
¦ндеген жој.
– Неге ҐндемейсiЎ? …лде б„рi бекер болЈаны ма?..
Ѕалайша?.. …лде менiЎ айтјаныма сенбейсiЎ бе?
– Б„рi де †тiрiк, – дедi ол ап-айјын етiп.
Мен б†тен бiреудiЎ атын жамылып с†йлеп отырып,
шын аты ашылып јалЈан алаяј секiлдi сасјанымнан жа-
уап јайтаруЈа с†з таба алмай јалдым.
– Б„рi де †тiрiк, – дедi ол бґрынЈыдан да ныЈыздап.
?ялЈан тек тґрмас:
– Неге, неге? – дей бердiм.
Телефонда ол да Ґнсiз, мен де Ґнсiз – екi минуттай
тґрдыј.
– Мен он кҐн бойына... – деп айтјысы келмей тґрЈан-
дай кiдiрiп јалды. – СенiЎ кiрген, шыјјаныЎды кҐзеттiм.

– 571 –
Он кҐн бойына сенiЎ сыртја кiммен шыЈып, кiммен
кiргенiЎдi, јай асханадан тҐскi тамај iшкенiЎдi саЈатына
шейiн јалдырмай айтып бере алам. Мен ылЈи аялдамада
тґрЈан адам болып к†рiнуге тырысатынмын. КҐттiм... Рас...
ЅасыЎа баруЈа арландым... Ендi осы јорлыј та жетедi...
Ѕайтып мазамды алма!
Ойда жојта бейтаныс табиЈаттыЎ Ґстiнен шыјјан жо-
лаушыдай аЎырып јаппын.
– А-а?! – деген беймаЈына дыбысымныЎ јалай шыј-
јанын сезбей јалдым.
ЅґлаЈымда Ґзiк-Ґзiк ызыЎдаЈан телефонныЎ Ґнi јалды.
Бґдан кейiн де мен к†шеде, автобус iшiнде З„урешпен
кездесiп јалып жҐрдiм. Ол менi к†ргенде †зiнiЎ јуанып
тґрЈанын жасырмайтын. Шын ыјыласпен с„лемдесiп,
ајылды „йелдерге т„н бiр ґстамдылыјпен жаЈдайымды
сґрайтын. Ајыры бiрте-бiрте уајыт †ткен сайын еш
iлтипатсыз бас изесумен Јана †тетiн болдыј. Кейiн олар
јаланыЎ басја ауданынан Ґй алды ма, мҐлде к†рмей
кеттiм. АрадаЈы азЈантай ојиЈа осымен бiржола бiттi. Мен
анда-санда iшiп алып, бозбалашылыј д„урендi ортаЈа сал-
Јанда есiме алып, жајын жолдастарыма атын атамай, мај-
танышпен „Ўгiмелеп беретiнмiн.
* * *
…лдебiр себеппен жол тҐсiп, мектеп алдынан †тiп бара
жатјан бетiм едi. КҐннiЎ ыстыЈынан таЎдайым јґрЈап,
ш†лдеген соЎ, бґрыштаЈы су сатып жатјан жерге „дейi
бґрылдым.
– СоЎы кiм екен? – дедiм де, кезекте тґрЈан халыјтыЎ
к†птiгiн к†рiп, кҐтер-кҐтпесiмдi бiлмей, екi ойлы бол-
дым.
– Мен боламын, – дедi „лдекiмнiЎ с„л кҐшенiп шыј-
јан јоЎыр даусы. – Саламатпысыз?
Бґрылып, бетiне јарадым. Таныдым. РҐстем екен.
Шашына к„дiмгiдей ај кiрiптi. ЖылтыраЈан „демiше бетiне
б„лендей „жiм енбесе де, к†зiлдiрiгiнен, даусынан, јимы-
лынан бойЈа ауру секiлдi сынаптап кiретiн ҐлкендiктiЎ
нышаны сезiледi. ‡кпе, ренiш ґмытылЈалы не заман.

– 572 –
– РҐстембiсiз! Аман, есенсiз бе? – дедiм јолын јысып.
– Ѕанша жылдан берi к†рiсiп отырмыз, – дедi ол бетiме
барлай јарап.
– И„, бiраз болЈан шыЈар. Ѕайда iстеп жҐрсiз?
– Тресте...
– Е-е-е! – Бґрын „Ўгiмелесiп, бас тҐйiстiрiп
к†рмегендiктен бе, „рi јарай не айтарымды бiлмей јал-
дым да: – Су iшкелi тґрсыз Јой? – дедiм су Ґшiн тґрЈа-
нын айдан аныј бiлiп тґрсам да.
– …, и„, – дедi ол басын изеп. – Мына бiр бала ш†лде-
ген соЎ... ЖаЎа мектепке „келiп едiм. Бiрiншi класја ба-
рады. СоЈан тiркетiп алып барам... Дайындалады дей ме,
јґдай-ау, оју басталмай жатып сабај жҐредi екен Јой
†здерiне.
Содан барып РҐстемнiЎ јолынан ґстап тґрЈан жетiлер
шамасындаЈы ґл балаЈа к†зiм тҐстi. …лде мiнезi, „лде
мектепке келген соЎ, †зiн осылай болу керек деп тапјан
шешiмi – монтиып, тып-тыныш тґр. Кетiк тiсiн к†рсетiп,
маЈан сыЈырая јарады... Мен „лдене айтјым кеп, аузым-
ды аша бердiм де, тґрып јалдым. Бала быршып терлеген
маЎдайын жеЎiмен сҐрттi. ЖҐрегiм шым ете јалЈандай
болды. ‡рекпiп, аузыма тыЈылды. ‡зi жасаЈан јылмысы-
ныЎ бiр ку„сiн к†рiп јалЈан јарајшыдай јыпылыјтай
бастадым. Бiрај баланыЎ жҐзiнен к†зiмдi ала алмадым.
Бала менен айнымайды екен... Астапыралла! К†зi,
мґрны, сиректеу шашы, бас бiтiсi, желкесiндегi орайы,
тiптi јґлаЈыныЎ јатпарына шейiн... Сойып јаптап јой-
Јандай...
Iшiмнен З„урешпен кездескеннен бергi уајытты жан-
таласып санай бастадым, санай бастадым... Сегiз жыл...
Ѕалайша? Дґрыс, сегiз жыл! Шындыјтан јашып јґтылу
мҐмкiн емес. Бала жетiде. Биыл мектепке бармај...
Бала терлеп-тепшiп, бiр стајан суды „реЎ бiтiрдi де,
«„кесiне» јарап, iшiн к†рсетiп (тырсиып кеттi деген болу
керек), жымиып јойды. СҐп-сҐйкiмдi.
– Ал жајсы, – дедi РҐстем маЈан кететiнiн бiлдiрiп.
Мен басымды изедiм. БаланыЎ аяЈыныЎ басын iшiне алып,
маймајтау басып бара жатјанын к†ргенде к†зiм јарауы-
тып, жҐрегiм шанышты. БаланыЎ „кеге осынша ґјсауын
мен бґрын байјаЈан емеспiн.

– 573 –
Суды iшкен, iшпегенiм есiмде жој, јара Ґзбей,
„лгiлердiЎ артынан жынды адамдай бiраз жерге дейiн ерiп
отырдым. Олар к†п ґзамай алдаЈы аялдамадан автобусја
мiндi.
КҐтпеген жаЈдай менi мҐлде есеЎгiретiп жiбердi. …лгi
балаЈа деген „келiк ыјыласымныЎ бiр к†ргенде-ај бо-
йымнан лап етiп сыртја тепкенi †зiме таЎ к†рiндi. …лде
„йелiмнiЎ «јазiргi отбасы» деген бейм„лiм јаЈиданы же-
леу етiп, жалЈыз јыздан кейiн Ґй iшiне жаЎалыј енгiзбей
јойЈан шаЈын тiрлiгiмiзге басылмай јалЈан маујымныЎ
„серi ме, „лде тек баланыЎ †зiмнен соншалыј айнымай
јалЈан тҐрi ме, „йтеуiр, бала автобусја мiнiп бара жат-
јанда жҐрегiмдi бiреу јоса суырып бара жатјандай к†рiндi.
Содан кейiн тҐнi бойы к†з iлмей, †зiмнен таЈдыры
б†тен, тҐтiнi б†лек жаралЈан, туЈан ґлымды ойладым.
Туысымда балажан едiм. ?лымныЎ †мiр бойы менi таны-
май †тетiнi, таныЈысы да келмейтiнi, м„Ўгi жаттыЈы жа-
ныма батты.
Мен †мiрiмнiЎ ґзын-ырЈасына к†з жiбердiм. Бґл †мiрде
јатемiз јайсы, дґрысымыз јайсы – адам бiлiп болЈан ба?!
Осыдан бiраз жыл бґрын З„урешпен арамыздаЈы жастыј-
тыЎ желiгiнен туЈан бґра жҐрiстi таразыныЎ бiр басына,
јалЈан Јґмырымды екiншi басына шыЈарып, салЈастыр-
Јым келедi. АныјтауЈа зердем жетпейдi. Бар бiлгенiм –
З„урештi шын к†Ўiлмен ґнатыппын. Бiрај мен алЈашында
мґны мойындаЈым келмедi. ‡йткенi мґныЎ б„рi †зiмдi
јоршаЈан ортаныЎ јаЈидасына мҐлде јайшы едi. Сон-
дыјтан мен де к†Ўiлiмдегi шынайы сезiмдi жалЈан деп
тануЈа м„жбҐр болдым. Сонда менiЎ жiберген еЎ Ґлкен
јатем јайсы? З„уреш пе? Жој, бҐкiл јалЈан Јґмырым
ба?
СоЎЈы кезде балам ылЈи тҐсiме кiредi.

– 574 –

жүктеу/скачать 1,3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: