А. Соловьева, Б. Ибраимова

 
 
Барлық оқушылар: 
 
Мәтінді оқып, мазмұнын түсінеді, буынның құрылысын біледі. 
Оқушылардың басым бөлігі: 
 
Буындағы қосалқы элементтерді сипаттайды, салыстырады, 
ерекшелігін анықтайды. 
 
Буындарды жүйелейді. 
Кейбір оқушылар: 
 
Қозғалмалы байланыстың қызметіндегі буынның маңызына баға 
береді. 
Сабақтың 
құндылығы 
Зайырлы қоғам және жоғары руханият. 
Бағалау 
критерийлері: 
– Буынның құрылысын біледі, оның кездесетін жерлерін көрсетіп бере 
алады. 
– Буынның қосалқы элементтерін анықтайды, оларды салыстырады. 
– Буынның қосалқы элементтерінің өзіндік ерекшеліктерін талдайды. 
– Буындарды жүйелейді, сипаттама береді. 
 –  Қозғалмалы байланыс үшін буынның маңызына баға береді. 
Тілдік мақсат 
 
Оқушыларды пікіртaлас, диaлoгтерге тарту (мысалы, белгілі 
әдістерді үйрете отырып, талқылау немесе талдау, сұрақ қоюда 
оқушыларды өз білімін нәтижелі  пайдaлануға ынталaндыру, сондай-
ақ оқушылар диалогке қатыса алуы үшін қажет бай сөздік қормен 
қамтамасыз ету 
 
Негізгі сөздер мен тіркестер: 
Буын, ұсақ буын сүйектері, шеміршекті дискілер, менискілер 
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:  
Талқылауға арналған тармақтар: 
Қаңқаның құрылысын естеріңе түсіре отырып, буындардың орналасқан 
жерлерін топпен талдап, атап шығыңдар.  
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба? 
Неліктен буын болған жерде қозғалыс болады? Жауаптарыңды дәлелдеңдер. 
Жазылым бойынша ұсыныстар: 
Буындардың жүйеленуін дәптерге түсіру 
Алдыңғы оқу 
Тест сұрақтары 
 
I нұсқа 
 
1. Омыртқа, білезік, алақан сүйектері  
А) жалпақ 
В) ұзын 
С) қысқа 
Д) жуан 
2. Жік арқылы байланысқан сүйек 
А) жілік 
В) кеуде қуысы 
С) омыртқа жотасы 
Д) бас сүйек 
3. Қабырға сүйегі 
А) жалпақ 
В) ұзын 
С) қысқа 
Д) жуан 
217

 
4. Байланысқан сүйекті жабады 
А) буын қабы 
В) сіңір 
С) сүйек 
Д) кемік 
ІІ нұсқа 
5. Сүйектердің байланысу жолы 
А) 1 
В) 2 
С) 3 
Д) 4 
6. Ұзын, түтік тәрізді сүйектерге жатады 
А) ортан жілік 
В) асық жілік 
С) кәрі жілік 
Д) барлығыда 
7. Жалпақ сүйектерге жатады 
А) жауырын, жамбас 
В) ортан жілік, омыртқа 
С) алақан сүйектері 
Д) бет сүйектері 
8. Омыртқа жотасының иілгіштігін қамтамасыз етеді 
А) жұлын 
В) омыртқа дискісі 
С) сіңір 
Д) буын 
Жоспар 
 
Жоспарланған 
уақыт 
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған 
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз) 
Ресурстар 
Басталуы 
 
Ұйымдастыру. Психологиялық  ахуал. 
Сынып  оқушыларын суреттер беру арқылы   
«Қарапайым буындар», «Күрделі буындар» топтарына 
бөлінеді. 
Берілетін суреттер. 
1-топ: Сүйектің түрлері 
2-топ: Бұлшық еттер топтары.  Әр топ өздерінің атының 
қаншалықты сабаққа байланысты екендігі туралы 
ойларын тұжырымдайды.  
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру: 
«Біздің сыныптың фотосы» 
Әр оқушыға таза парақ беріледі. Әр оқушы сыныптағы 
бүгінгі көңіл күйді смайликпен салады. Суреттер тақтаға 
ілінеді. 
 
 
 
 
 
Ортасы 
І. Оқулықпен жұмыс.  
«Борт күнделігі» 
Дәптерін ашып сызба сызады 
Мен 
білетін 
ақпарат 
Мен білмейтін ақпарат 
 
 
Топтар жазбаларын түсіндіреді. 
ІІ. Бейнеталдау 
Оқулық 
 
 
 
 
 
218

 
https://www.youtube.com/watch?v=XDO3jcwd36I 
нұсқауын  пайдалана  отырып,  буынның  құрылысын, 
түрлерін бейнефильмнен қарау 
Бейнеталдауға қойылатын сұрақтар: 
– Бейнефильмде не көрдіңдер? 
– Буындар неге қозғалмалы? 
– Буындардың жүйеленуін атаңдар. 
 
Дескрипторлар: 
– Мәтінді толық меңгеріп, буындардың қосалқы 
элементтерін сипаттай алады. 
– Буындарды ерекшеліктеріне байланысты жүйелейді. 
– Бейнеталдаудан негізгі шешімді таба біледі. 
 
Сергіту сәті: «Сыныпты зерттеу» 
 
Көңіл күйі жақсы оқушылар алақандарыңды соғыңдар. 
 
Сыныпта достары бар оқушылар бір-біріңе қол 
бұлғаңдар. 
 
Өзіне сенімді оқушылар орындарыңнан отырып 
тұрыңдар. 
 
Өз сыныптастарыңды жақсы білемін дейтіндерің оң 
қолдарыңды созыңдар. 
 
«Бәріміз біріміз үшін, біріміз бәріміз үшін» деген 
мақалды дұрыс дейтіндер аяқтарыңды 
тарсылдатыңдар. 
 
Бүгінгі сабақ ұнап жатыр дегендерің бастарыңды 
изеңдер. 
 
Рефлексия. «Қасыңдағы көршіңе 1 пікір таңдаңыз» 
– Жарайсың! 
– Мен сабақтағы сенің жұмысыңа ризамын. 
– Сен жақсырақ жұмыс жасай алар едің. 
– Бүгін сен «жұлдызсың». 
– Сен мен үшін ең білгір доссың.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Аяқталуы 
Кубизм стратегиясы – ойын арқылы оқыту. Кубиктің алты 
жағына жазылған сөздер бойынша жұмыс жасайды. Қандай 
да бір затты жан-жақты талдайды, талқылайды, сол арқылы 
білімдерін қайталайды, жаңа білім қосады. 
Сипатта (буынды) 
Салыстыр (қарапайым, күрделі буынды салыстыр, 
ұқсастығы, айырмашылығы) 
Ұсын (буындардың жіктелуі бойынша сызба) –  
Дәлелде (буынның тірек-қимыл жүйесіндегі маңызын 
дәлелде) 
Талда (буын құрылысын) 
Ойтолғау (Қозғалыс үшін буынның қызметіне баға бер) 
Кубикпен жұпта немесе топта жұмыс жасайды. 
Дескрипторлар: 
– Топтың бірлігі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
219

 
– Топтың ортақ шешімге келуі. 
 – Тың идеялардың айтылуы. 
– Буынның маңызының толық дәлелденуі. 
Қосымша  ақпарат. 
Буын – бір сүйек пен екінші сүйекті жалғастыратын аралық. Сүйектер бір-бірімен кірігіп 
немесе қозғалмалы болып жалғасады. Адам денесіндегі буынды және буын ауруларын 
зерттейтін медицина салаларын артрология, синдесмология деп атайды. 
Тірі ағзаларда буын 3 түрлі рөл атқарады: дене қалпының сақталуына көмектеседі; дене 
бөліктерінің өзара орын ауыстыруына қатысады; дененің кеңістіктегі орын алмастыру 
(локомоция) мүшесі болып табылады. 
Саралау – Сіз 
қосымша 
көмек 
көрсетуді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Сіз қабілеті 
жоғары 
оқушыларға 
тапсырманы 
күрделендіруді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Қосымша көмек керек оқушылар үшін: 
Қабілеті жоғары оқушы: 
Терминдермен жұмыс: 
Буын 
Буын қапшығы 
Мениск 
Шеміршекті дискі 
 
Кластерді толтырыңыз. Буындардың жүйеленуі 
 
Пәнаралық 
байланыс 
Қауіпсіздік және 
еңбекті қорғау 
ережелері 
АКТ-мен байланыс 
Құндылықтардағы 
байланыс 
Рефлексия 
Сабақ / оқу 
мақсаттары шынайы 
ма?  
Бүгін оқушылар не 
білді?  
Сыныптағы ахуал 
қандай болды?  
Мен жоспарлаған 
саралау шаралары 
тиімді болды ма?  
Мен берілген уақыт 
ішінде үлгердім бе? 
Мен өз жоспарыма 
қандай түзетулер 
енгіздім және 
неліктен? 
Рефлексия. «Бағдаршам» стратегиясы 
 
 
Қорытынды бағамдау 
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
220

 
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану 
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар 
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1.  Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың 
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру 
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу 
Сабақ  барысында  мен  сынып  немесе  жекелеген  оқушылар  туралы  келесі  сабағымды 
жетілдіруге көмектесетін не білдім? 
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының 
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас 
ерекшеліктеріне қарай жасақтау 
 
САБАҚ:  §35.  Бұлшық ет ұлпаның 
құрылысы мен қызметі 
№10 зертханалық жұмыс 
Адам денесінің бұлшық еттерін 
жіктеу. 
Мектеп:  
Күні: 
Мұғалімнің аты-жөні:  
Сынып: 8 
Қатысқандар 
саны:  
Қатыспағандар саны: 
Сабаққа 
негізделген оқу 
мақсаттары 
 
8.1.6.5 – бұлшық ет ұлпасының түрлері мен олардың қызметтерін сипаттау;  
8.1.6.6 – адам бұлшық еттерінің құрылысы мен бұлшық ет топтарын оқып 
тану. 
 
Барлық оқушылар: 
 
Мәтінді оқып, мазмұнын түсінеді, сұрақтарға жауап береді, тірек-
қимыл жүйесінің белсенді бөлімі бұлшық ет ұлпасына сипаттама 
береді. 
Оқушылардың басым бөлігі: 
 
Бұлшық ет ұлпаларын ажыратады, ерекшеліктерін талдайды. 
 
Қаңқа бұлшық еттерін анықтайды, басқа бұлшық еттерден 
ерекшеліктерін айқындайды. 
 
Бұлшық еттерді жүйелейді. 
Кейбір оқушылар: 
 
Бұлшық еттердің қажуының ағзаға тигізетін зиянын болжайды. 
Сабақтың 
құндылығы 
Зайырлы қоғам және жоғары руханият. 
Бағалау 
критерийлері: 
– Бұлшық ет ұлпасының бірыңғай салалы және көлденең жолақты түрлерін 
ажыратады, салыстырады.  
– Бұлшық еттерді орналасу, пішініне, қызметіне байланысты жүйелейді. 
– Қаңқа бұлшық еттерінің құрылысын талдайды. 
– Қажудың ағзаға тигізетін әсерін зерделейді. 
– Зертханалық жұмыстың қорытындысын шығарады. 
 
Тілдік мақсат 
 
Тапсырма орындау барысында оқушылардың назарын ғылымилыққа 
 аудару (мысалы, пән бойынша оқу мақсаттарына жету үшін қажетті 
терминология мен тіркестері бар лексика)  
 
Негізгі сөздер мен тіркестер: 
Бірыңғай салалы бұлшық ет, көлденең жолақты бұлшық ет, қаңқа бұлшық 
еттері, бұлшық ет ұлпасы, фасция, антогонистер, бүгілу, жазылу  
221

 
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:  
Талқылауға арналған тармақтар: 
Тынығу мен жұмыс жасаудың үнемі қайталанып отыруы бұлшық етте 
қалыпты жиырылу ырғағын туғызады. Бірақ ырғақты әуенмен жүру, жұмыс 
жасау, билеу әлдеқайда жеңіл болады. Осыны түсіндіріп бере аласыңдар ма? 
(Жұмыс кезіндегі белгілі бір ырғақ қимыл-ықозғалысты жақсартады және 
бұлшық еттердің, жүйке жүйесінің қажуын тоқтатады). 
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба? 
Неліктен жүрек бұлшық еті ерекше? 
Жазылым бойынша ұсыныстар: 
Бұлшық еттердің жүйеленуін дәптерге түсіру. 
Алдыңғы оқу 
Суреттегі сызықпен көрсетілген бөліктердің атын тап. 
 
 
Жоспар 
 
Жоспарланған 
уақыт 
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған 
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз) 
Ресурстар 
Басталуы 
 
Ұйымдастыру. Психологиялық  ахуал. 
Сыныпты «Бірыңғай салалы бұлшық еттер», «Көлденең 
жолақты бұлшық еттер» деп туған айларына байланысты 
бөлу. 
І топ: қыс – күз айлары. 
ІІ топ: көктем – жаз айлары. 
Топ атына байланысты топ мүшелері өздерінің ойларын 
ортаға салады. 
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру: 
«Онға дейін санау» 
Басталды дегенде оқушылар көздерін жұмып төмен 
қарап, бірден онға дейін ойша санайды. Біреу дауыстап 
«бір» деп айтады, екіншісі «екі» ары қарай жалғасып, 
кетеді. Санды дауыстап бір ғана оқушы айту керек. Егер 
мысалы, «екі» деген санды екі оқушы алса, санау қайта 
басталады. Ойынның шартын орындай отырып, бір-
бірімізді үнсіз түсінеміз. 
 
Ортасы 
І. Оқулықпен жұмыс.  
Мәтінді оқи отырып, «Төрт сөйлем» стратегиясын қолдану. 
1.  Пікір. 
Мәтін бойынша туындаған өзіндік пікірін бір сөйлеммен 
келтіру. 
2.  Дәлел 
Келтірілген өзіндік пікірді бір сөйлеммен дәлелдеп шығу. 
 
3.  Мысал 
Енді келтірілген өзіндік пікірді тағы бір негіздеу үшін 
Оқулық 
 
222

 
бір сөйлеммен мысал келтіру. 
4.  Қорытынды 
Қорытынды шешімді бір сөйлеммен келтіру керек. 
 
Дескрипторлар: 
– Бұлшық ет ұғымына анықтама бере алады. 
– Бұлшық еттерді жіктей алады. 
–  Мәтін бойынша сұрақтар құрастыра алады. 
Рефлексия.  Чемодан, еттартқыш, себет 
 
 
ІІ. Суреттегі сызықтарды жауабымен сәйкестендір. 
І топ: 
 
/Денені қозғалысқа келтіретін бұлшық еттер: 
1 – жазып, қозғалысқа келтіру; 2 – мойын мен кеудені 
қозғалту; 3 – қолды көтеру; 4 – иықты жоғары қозғау 
бұлшық еттері; 5 – құрсақ бұлшық еті; 6 – денені тік ұстап 
жүруге көмектесу; 7 – мықынды қимылдату; 8 – санды 
қимылға келтіру; 9 – балтыр мен аяқ басын қимылға келтіру 
223

 
бұлшық еттері/ 
ІІ топ: Бұлшық ет құрылысын зерделе. 
 
/Бұлшық еттің құрылысы: 
1 – бұлшық ет талшығының қабықшасы; 2 – бұлшық ет 
талшығының шоғыры; 3 – бұлшық еттің жуан талшықтары; 
4 – бұлшық еттің жіңішке жіп тәрізді талшығы; 5 – 
оттекпен қамтамасыз етілетін жақсы дамыған бұлшық 
еттер; 6 – май басып нашар дамыған бұлшық еттер/ 
Аяқталуы 
Зертханалық жұмыс 
Зертханалық жұмыс алгоритмі 
– Нұсқаумен, мақсатпен танысу. 
– Әртүрлі бұлшық еттердің дайын үлгісін қарау, 
пішіндеріне мән беру. 
– Ядросын табыңдар, ол қалай орналасқан? 
– Бірыңғай және көлденең жолақты бұлшық еттердің 
айырмашылықтары мен ерекшеліктерін зерделеңдер. 
– Қаңқа бұлшық еттері мен жүрек бұлшық етінің 
айырмашылықтарын анықтаңдар. 
– Қорытынды шығарып кестені толтырыңдар. 
 
Белгілері 
мен 
ерекшелік-
тері 
Бірыңғай 
салалы 
Көлденең жолақты 
жүрек 
бұлшық еті 
қаңқа 
бұлшық еті 
ядро саны 
 
 
 
ядролардың 
орналасуы 
 
 
 
жасуша 
пішіні 
 
 
 
цитоплазма- 
ның боялуы 
 
 
 
жасушалар- 
дың бір-
бірімен 
байланысы 
 
 
 
ағзадағы 
орналасқан 
жері 
 
 
 
қызметінің 
ерекшелігі 
 
 
 
 
Дескрипторлар: 
– зертханалық жұмысты нұсқау бойынша жасай алады; 
 
 
224

 
– кестені толық толтырады; 
– қорытынды шығарады. 
Қосымша  ақпарат. Бұлшық ет –  кеңістіктегі қозғалысты басқарып, тепе-теңдікті сақтайды, 
әртүрлі қозғалысты пайда етеді, ішкі мүшелердің барлық жұмыстарын, асқорыту, қан айналу, 
зәр шығару, ішкі секреция бездерінің жұмыс істеуіне көмектеседі, жұтыну, дауыстың шығуы, 
көздің қозғалуы, жоғарғы жақ қозғалысын басқарады, сүйектермен бірлесіп, денеге пішін 
беріп, тік ұстап тұрады, кеуде қуысын құрайтын қабырғааралық бұлшық еттер, көкет тыныс 
алуды басқарады. 
Саралау – Сіз 
қосымша 
көмек 
көрсетуді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Сіз қабілеті 
жоғары 
оқушыларға 
тапсырманы 
күрделендіруді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Қосымша көмек керек оқушылар үшін: 
Бұлшық еттер қажымас үшін не істеу керек? Ереже 
ойластыр. 
 
Қабілеті жоғары оқушы: 
Адам орта есеппен күніне 25000–30000 қадам 
жасайды, бұл 20 км болады. Енді осы адамның бір 
жылдағы, 70 жыл өмір сүрген өміріндегі жүрген 
қашықтықты есептеп шығарыңдар. 
(бір жылда – 7 300 км, өмірінде – 511 000 км 
жүреді) 
Пәнаралық 
байланыс 
Қауіпсіздік және 
еңбекті қорғау 
ережелері 
АКТ-мен байланыс 
Құндылықтардағы 
байланыс 
Рефлексия 
Сабақ / оқу 
мақсаттары шынайы 
ма?  
Бүгін оқушылар не 
білді?  
Сыныптағы ахуал 
қандай болды?  
Мен жоспарлаған 
саралау шаралары 
тиімді болды ма?  
Мен берілген уақыт 
ішінде үлгердім бе? 
Мен өз жоспарыма 
қандай түзетулер 
енгіздім және 
неліктен?  
Кері байланыс:  
Гүлдер стратегиясы 
Оқушыларға қағаздан қиылған үш түсті гүл үлестіріледі. Олар 
сабақ қорытындысы бойынша жасыл түсті гүлді – ең көп 
көмектескенге, сары гүлді – ең сыпайы оқушыларға, ал қызыл 
гүлді – ең жақсы тыңдай білген оқушыға беру керек. 
 
 
 
Қорытынды бағамдау 
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану 
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар   
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1.  Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың 
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру  
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу 
Сабақ  барысында  мен  сынып  немесе  жекелеген  оқушылар  туралы  келесі  сабағымды 
жетілдіруге көмектесетін не білдім? 
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының 
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас 
ерекшеліктеріне қарай жасақтау 
 
225

 
САБАҚ:  §36.  Гиподинамия. 
Сымбаттың бұзылуы және 
жалпақтабандылықтың пайда болу 
себептері. Олардың алдын алу 
шаралары 
Мектеп:  
Күні: 
Мұғалімнің аты-жөні:  
Сынып: 8 
Қатысқандар саны:  
Қатыспағандар 
саны: 
Сабаққа 
негізделген оқу 
мақсаттары 
8.1.6.7 – гиподинамия салдарын атау 
8.1.6.8 – сымбаттың бұзылуы және жалпақтабандылықтың пайда болу 
себептерін анықтау 
 
Барлық оқушылар: 
 
Мәтіндегі термин сөздердің мәнін түсіндіре алады, гиподинамияның 
зияндығын түсінеді.  
Оқушылардың басым бөлігі: 
 
Қимыл-қозғалыстың аздығынан адамда болатын өзгерістерді 
болжайды, бұлшық ет гигиенасын талқылайды, 
жалпақтабандылық пен сымбаттың бұзылуына алып келетін 
факторларды жүйелейді, оның алдын алу шараларын 
қарастырады. 
Кейбір оқушылар: 
 
Тірек-қимыл жүйесі үшін дене қозғалысының маңыздылығына баға 
береді. 
Сабақтың 
құндылығы 
Зайырлы қоғам және жоғары руханият. 
Бағалау 
критерийлері: 
–  Мәтіндегі ұғымдарының мәнін ашады, оның ағза үшін тигізетін әсерлерін 
болжайды. 
– Бұлшық еттердің гигиенасын талқылап, тұжырым жасайды. 
– Жалпақтабандылықты болдырмау шараларын қарастырады. 
– Сымбаттың бұзылуына алып келетін жағдайларды болжайды. 
– Тірек-қимыл жүйесі үшін дене қозғалысының маңызына баға береді. 
Тілдік мақсат 
 
Бeлгілі бір тілге тән дaғдылaрды дамыту (мысалы, қажетті мәліметті 
алу үшін тыңдay, түсіндіру, басқа сөзбен айту, сөздікпен жұмыс істеу 
дағдылары)  
 
Негізгі сөздер мен тіркестер: 
Гиподинамия, гипокинезия, сымбат, жалпақтабандылық  
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:  
Талқылауға арналған тармақтар: 
Ауырған адам төсекте көп жатып қалса, бұлшық еттері әлсіз болып қалады, 
ал спортсмендердің бұлшық еттері тығыз, қатты болады. Не себепті осылай 
болады?  
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба? 
Неліктен оқушыларға өкшесі төмен аяқкиім киюге кеңес беріледі? Неге 
өкшесі биік, спорттық аяқкиім, тар аяқкиім киюге болмайды? 
Жазылым бойынша ұсыныстар: 
Жалпақтабандылық пен сымбаттың бұзылуының алдын алу ережелерін 
жазу 
226

 

жүктеу/скачать 11,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: