ҚҰрастырылған және енгізілген орындаушылар

53

7. Автомобильдер  туралы  мағлұмат  беретін  «CAR»  файлын  құр:  фамилия,  маркасы,  түсі. 

Экранға  құрылған  файл  арқылы  «Жигулиі»  бар  адамдар  фамилияларын  және  машина 

түсін шығар.

8. А). Кітапшының жеке кітапханасы туралы мағлұмат беретін файл құрыңыз. 

Жазу структурасы: кітап шифры, авторы, шыққан жылы.

Б).    Келесі  аұпараттарды  алыңыз:  Х  автордың  кітаптары  тізімін,  ХХ  жылғы  шыққан 

кітаптар тізімі. Автор фамилиясы және шыққан жылы клавиатурадан енгізіледі.

9.  Сіздің өзіңіздің кітапханаңыздағы программалауға байланысты кітаптар туралы мағлұмат 

беретін файл құрыңыз (автор фамилиясы және жөні, кітап аты, басылым аты, шыққан жылы). 

Құрылған  файлды  қолданып,  «Мир»  басылымынан  шыққан  кітаптар  аттары  және  олардың 

авторларының фамилиялары.        

10. F  символдық  файл  берілген.  Осы  файл  компоненттерін  G  файлына  леп  белгілерді 

нүктелермен алмастырып көшіріп жазыңыз.

11.  А).  «Динамо»  және  «Спартак»  командаларының  он  ең  үздік  ойыншылары  туралы 

мағлұмат беретін файл құрыңыз: аттары, олардың салған голдарының саны.

 Б).  Осы командалардың ішіндегі ең көп. очколы ойыншыны анықтаңыз.

12.  Шаңғышылар  жарысының  протоколын  «SKI»  файлына  жазыңыз.  Әрбір  ойыншы  үшін 

фамилия, старт уақыты (сағат, минут, сикунд), финиш уақыты. Құрылған файл арқылы ГТО 

нормасын орындаған адамдар фамилияларын шығарыңыз.    

13.  Ауыр атлетика бойынша соревнования екі жаттығу бойынша өтеді (рывок және толчок). 

Соревнованияға  20  спортсмен  қатысады.  Соревнавания  протоколын  қатысушылар 

фамилиясы  және  олардың  екі  жаттығу  бойынша  кезекпен  файлға  сақтау  қажет.  Ары 

қарай жеңімпазды қорытындылардың қосындысы арқылы анықтаңдар.

14.  А).  Фирманың  жұмысшылары  туралы  мағлұмат  беретін  файл  құрыңыз.  Жазу 

структурасы: фамилия, бөлімі, жасы, жұмыс стажы.

 Б). Экранға жұмысшылардың стажы арқылы реттеп шығар.

15. Шахматтық  турнирде  10  адам  қатысады.  Қатысушылар  фамилиялары  және 

қорытындылар ( матрица түрінде) туралы файл құрыңыз: жеңіс-1, итжығыс-0.5, жеңіліс-0 

очко.  Файлды  пайдаланып,  алған  орындарға  байланысты  қатысушылардың 

фамилияларын және очколарын шығарыңыз.                 

Глоссарий

    Дискідегі  файлмен  жұмыс  жасау  потокқа  көрсеткішті  хабарлаудан  басталады.  Мұндай 

хабарлаудың форматы мынадай болады:

FILE *көрсеткіш аты

Мысал: FILE*fp;

Файл  сөзі  структуралық  тектің  стандарттық  аты.  Ол    тақырып  файлында 

хабарлануы  болады,  FILE  структурасында  потоктың  ағымдағы  орнының  буфердегі 

көрсеткіші  жғне  көрсеткіш  ақпараты  болады.  Келесі  қадам  потокты  ашу  болып  табылады.. 

Ол стандартты функция fopen() арқылы ашылады.

                  

Бақылау сұрақтары.  

1. Файл, структура терминдерін түсіндіріңіз.

2. Файлға мәліметтер қандай операторлар арқылы жазылатынын көрсетіңіз.

3. Мәліметтер файлының соңын қалай білуге болады. Дискіде файлды қалай тануға болады.

54

2. Scroll Box компоненті

A. жазбалы және пиктограммалы командалық батырма құрады

B. көлемді формадағы сызықтар мен рамкаларды құрады.

C. тез шақырылатын графикалық батырманы құрады

D. арнайы форматтағы мәліметтерді енгізуді редакциялайтын облыс құрады

E. қажет жағдайда айналдыру жолағына контейнер құрады

3. Group Box компоненті

A. қажет жағдайда айналдыру жолағына контейнер құрады.

B. теру  форманың  тізімді  немесе  мәндер  диапазонын  қарау  үшін  айналдыру  жолағын 

құрады.

C. инструменттер панелін немесе күй жолағын құрады

D. қайсыбір компоненттің формада логикалық байланысты тобын біріктіретін контейнер 

құрады

E. көлемді формадағы сызықтар мен рамкаларды құрады.

4. ListBox компонентінің ItemIndex қасиет

A. тізімнің қандай элементтері белгіленгендігін анықтайтын индекстік массив.

B. компонент терезесіне тізім толық бейнеленбеген болса, бағандар санын анықтайды.

C. тізімдегі жолдардың санын анықтайды.

D. тізімдегі жолдар автоматты түрде алфавит бойынша сұрыпталатындығын көрсетеді

E. тізімде белгіленген элементтің реттік номерін көрсетеді

5. Таңдау операторының форматы

A. Switch (өрнек)

{case константа1: оператор-1; break;// міндетті емес

default:  оператор;// міндетті емес }

B. if (шарт) оператор-1; else оператор-2;

C. for (өрнек 1; өрнек 2; өрнек 3) цикл денесі

D. while (өрнек) цикл денесі: 

E. Do оператор  while (шарт)

Жұмысты  орындауға тапсырмалар

1. Лекциялар, әдебиеттер, әдістемелік нұсқау бойынша теориялық материалды қайталау.

2. Бақылау сұрақтарына ауызша жауап беру.

3. Тапсырма вариантын таңдау және орындау

4.  Есеп жазу

Блиц-тест

1. 

Кластар 

қасиеттерін 

мұралауда 

және 

иерархиялық 

құрылымда 

ұйымдастырылады.  Туынды  класс  аталымды  кластың  атрибуттарын мұралайды.

Бұл қандай принцип?

A. бұл полиморфизм принципі

B. бұл мұралау принципі

C. бұл инкапсуляциялау принципі

D. бұл жалпы принцип

E. бұл дара принцип

55

Есеп мазмұны

1.

Жұмыстың тақырыбы және мақсаты.

2.

Бақылау сұрақтарына жауап  жазу.

3.

Тапсырманың блок-схема,  алгоритмі.

4.

C++ Builder  тілінде программасы

Әдебиеттер

1. Атымбаева Объектіге бағытталған программалау негіздері.Алматы, 2005 ж.             

2. Програ ммирование в среде С ++ Builder. А. Вальвачев, Д. Сурков, К. Сурков. 

Мин.1998г    

3. С ++ Builder.  С.В.Глушаков, В.Н. Зорянский, С.Н. Хоменко

4. С++ и информатика .   Н.Культин, М. 2002г.4. 4 4

5. С ++ Builder  книга рецептов.  В. Ермолаев. Кудиц. – образ. 2006г. 

6. Справочник по С ++ Builder.  Учебное пособие. 2005г.

7. Разработка приложений в среде С ++ Builder 6 и решение задач информационно-

радиационного профиля. Учебное пособие.  А.И. Купчишин, Т.А. Шмыгалева.

Лабораториялық жұмыс № 15-16

Тақырыбы:  C++  Builder  ортасында  мәліметтер  қорымен  жұмыс  .  Жазбаларды  сұрыптау  , 

фильтрациялау

Мақсаты: DataBaseDescktop программасын  қолданып МҚ құру әдістерін, BDE Aministrator  

көмегімен псевдоним құру негіздерін меңгеру. 

Материалдар және жабдықтар: ДК, C++ Builder  программалау ортасы

Жұмыстың мазмұны және орындалу тәртібі:

1.

Вариант бойынша тапсырманы алу

2.

Есептің қойылымы

3.

Есепті шешу алгоритмі

4.

Есепті шешу программасын C++ Builder программалау ортасында құру

5.

Программа листингі

6.

Орындалған жұмыс жөнінде есеп беру

Әдістемелік нұсқау

1. DatabaseDesktop программасын жүктеп, құрылымы төмендегідей болатын dan.db 

кестесін құрыңыз.

Өрістің аты

Типі Өлшемі

Кілттік 

өріс

Қызметі

Kod

N

*

Бағыныңқы кестемен 

байланыстыратын код

Fio

A

15

Абоненттің фамилиясы

Adres

A

20

Абоненттің адресі

Nomer_tel

A

8

Абоненттің телефон номері

2. File->New->Table командаларын таңдаңыз.

3. Жоғарыдағы кесте бойынша сәйкесінше өрістерді енгізіңіз.

4. Кестені С:\ATS\Table бумасына сақтаңыз.

5. Псевдоним құру үшін BDEAdministrator программасын жүктеңіз.

56

6. Object->New командаларын таңдаңыз.  Пайда болған New database alias ОК 

батырмасын шертіңіз. 

7. Standard1 атын өшіріп тастап, psev_ats атын беріңіз.

8. Path жолына С:\ATS\Table жолын көрсетіңіз де, программаны жауып тастаңыз.

9. C++ Builder программасын жүктеңіз.

10. Формаға BDE бетінен Table, DataAccess бетінен DataSource, DataControls бетінен  

DBGrid компоненттерін орналастырыңыз.

Table-МҚ-ымен байланыстырады. 

DataSource(мәліметтер көзі)-визуальды емес компонентпен(біздің жағдайымызда Table) 

визуальды компонентті(DBGrid) байланыстыру қызметін атқарады. 

DBGrid-мқ-ын кесте түрінде көрсету қызметін атқарады. 

Форманың түрі:

11. Object Inspector терезесінде компоненттердің төмендегі қасиеттеріне сәйкесінше 

мәндерін орналастырыңыз:

Компоненттің аты

Қасиеті

Мәні

DataSource

Dataset

Table1

DBGrid

DataSource

DataSource1

DatabaseName (МҚ-ның 

псевдонимі)

Psev_ats

TableName(кестенің аты)

Dan.db

Table

Active

true

12. а) Кестеге мәліметтерді енгізу үшін Insert пернесін , мәліметтерді өшіру үшін Ctrl+Del 

пернесін пайдалануға болады.

ә) Кестеге мәліметтерді енгізу үшін DBNavigator компонентін қолданамыз.

1. Формаға  DBNavigator компонентін орналастырыңыз.

2. DBNavigator компонентінің DataSource қасиетіне DataSource1 мәнін меншіктеңіз.

DBNavigator компонентіне сипаттама:

1     2    3    4    5    6    7    8    9    10

Номер Белгіленуі

Қызметі

1

Nbfirst

Бірінші жазбаға бару

2

NbPrior

Алдыңғы жазбаға бару

57

3

NbNext

Келесі жазбаға бару

4

NbLast

Соңғы жазбаға бару

5

NbInsert

Жаңа жазбаны енгізу

6

NbDelete

Ағымдағы жазбаны өшіру

7

NbEdit

Ағымдағы жазбаны редактрлеу

8

NbPost

Өзгертілген жазбаның нәтижесін сақтау

9

NbCancel

Ағымдағы жазбаның өзгерісін болдырмау

10

NbRefresh

МҚ-ындағы ақпаратты 

3.DBNavigator компонентінің сәйкесінше батырмаларын пайдалана отырып, кестедегі 

мәліметтермен жұмыс істеуге болады.

 4.Форма мен қосымшаны С:\ATS\Proekt сақтаңыз(форма аты-vvod_un.pas, проет аты-

ats_pr.dpr). 

    5. Қосымшаны орындауға жіберіп, кестеге мәліметтерді енгізіңіз.

Өз бетімен орындауға арналған тапсырмалардың нұсқалары:

Топтағы әрбір студент сәйкесінше жоғарыда көрсетілген үлгі бойынша төмендегі 

кестелермен жұмыс жасауы керек. (Келесі лабораториялық жұмыстыардың барлығында да 

осы кестелермен жұмыс жасалады.)

1.

Кітапхананың  оқырмандары  туралы  мәліметтер  белгілі:  фамилиясы,  мекен-жайы, 

жұмыс  орны,  кітапты  алған  уақыты,  кітапты  тапсыру  уақыты.  Кітапханаға  қарыз 

оқырмандардың фамилиясын, мекен-жайын және жұмыс орнын көрсету. 

2.

Тіс  дәрігеріне  келушілердің  тізімінен  фамилиясының  бас  әрпі  "Б"-дан  "Л"-ға  дейінгі 

аралықта жатқан адамдардың жасы мен диагнозын шығару программасын құрыңыз. 

3.

Темір жол кассасында төмендегідей мәліметтер белгілі: поездың номері, баратын жері,

кету  уақыты,  бос  орындар  саны.  Астана  қаласына  баратын  поездың  номері  мен  кету 

уақытын шығару, егер поезда бос орын болса. 

4.

Музыка  мектебінің  скрипкада  ойнайтын  оқушыларының  тізімін  шығару.  Олардың 

музыкамен  неше  жыл  айналысатындығын  және  конкурстарға  қатысқан-қатыспағандығын 

көрсету.

5.

Оқушылар туралы келесі мәліметтер берілген: аты-жөні, бойы. Кластағы ең ұзын және 

ең қысқа оқушыны, сонымен қатар неше оқушының баскетболға қатысатындығын анықтау, 

егер баскетболисттің бойы 170 см.-ден артық болуы керек болса. 

6.

Автомобильдер  туралы  мәлімет  берілген:  автомобиль  иесінің  аты-жөні,  автомобиль 

бағасы,  маркасы  және  номері.  Автомобильдер  туралы  мәліметті  бағасының  өсу  реті 

бойынша баспаға шығару қажет.

7.

Фирма  қызметкерлері  туралы  мәлімет  берілген:  қызметкердің  аты-жөні,  туған  жылы, 

адресі,  телефон  номері.  Жасы  қызметкерлердің  орташа  жасынан  аспайтын  қызметкерлер 

туралы мәліметті баспаға шығар.

8.

Экспортқа  шығарылатын  тауарлар  туралы  мәлімет  берілген:  тауардың  аты,  тауарды 

импортқа шығаратын елдің аты және әкелінетін партияның көлемі. Берілген тауардың қай 

елге экспортқа шығарылатындығын және оның жалпы көлемін тап.

9.

Тұрғындар  санағының  нәтижелері  берілген  болсын.  1990 ж.  кейін  туылған 

тұрғындардың фамилиясын, атын және жалпы санын анықтайтын программа құрыңыз.

10.

Дәріханадағы  дәрілер  туралы  келесі  мәліметтер  белгілі  болсын:  дәрілік  препараттың 

аты,  бағасы,  саны,  сақтау  мерзімі.  Дәріханадағы  барлық  дәрілердің  санын,  қанша 

58

тұратынын  және  сақтау  мерзімі  3  айдан  артық  препараттарды  анықтау  программасын 

құрыңыз.

11.

Қысқы  сессия  нәтижесі  бойынша  ешбір  сабақтан  “үштік”  баға  алмаған  студенттердің 

фамилиясын, тобын және орта балын анықтау.

12.

Кітаптар туралы мәліметтер белгілі: авторы, кітаптың аты және шыққан жылы. Берілген 

автордың 1960ж бастап шыққан кітаптарының атын анықтау. 

13.

Ойыншықтың  аты,  құны және  қанша  жастағы  балаға арналғандығы  белгілі.  6 жастағы 

балаларға арналған қуыршақтың құнын анықтау.

14.

Автосалондағы  автомобильдер  туралы  мәліметтер:  автомобильдің  моделі,  шыққан 

жылы,  түсі  және  бағасы.  Қызыл  түсті  Toyoto  Camri  автомобилінің  бағасы  мен  шыққан 

жылын анықтау.

15.

Туристік  фирма  туралы  төмендегідей  мәліметтер  берілген:  фирманың  аты,  құрылған 

жылы,  мекен-жайы,  телефоны,  спецификасы,  яғни  қай  елдерге  баруға  болатындығы  және 

жолдама  (путевка)  құны.  Европа  елдеріне  баруды  ұйымдастыратын  барлық  туристік 

фирмалардың мәліметтерін экранға шығару.

Лабораториялық жұмыстың орындалуы туралы  есебінің формасы:

Есепте мына әдістемелік материалдар болуы керек:

1. *.db  кестесі;

2. Ол кестенің STANDARD типті псевдонимі.

3. Delphi ортасында құрылған қосымшасы;

4. Қосымшаны орындауға жібергенде, ондағы кестеге әрекеттер жасалуы керек.

Блиц-тест

1. DatabaseDesкtop ортасында құрылатын кестелердің кеңеймесін көрсетіңіз.

а) mdb

б) exe

в) bd

г) db

в) com

2. C++ Builder ортасында мәліметтер қорын кесте түрінде көрсету қызметін атқаратын 

компонент

а) table

б) DBGrid

в) DataSource

г) DBNavigator

д) Form

3. C++ Builder ортасында кестеге мәліметтерді енгізу үшін қолданылатын компонент

а) table

б) DBGrid

в) DataSource

г) DBNavigator

д) Form

Бақылау сұрақтары

1. DatabaseDesctop программасы не үшін қолданылады?

2. BDE Administrator программасының қызметі.

3. Кесте құру кезінде не үшін кілттік өріс береміз?

4. Реляциялық мәліметтер қоры дегеніміз не?

59

Жұмысты  орындауға тапсырмалар

1. Лекциялар, әдебиеттер, әдістемелік нұсқау бойынша теориялық материалды қайталау.

2. Бақылау сұрақтарына ауызша жауап беру.

3. Тапсырма вариантын таңдау және орындау

4.  Есеп жазу

Есеп мазмұны

1. Жұмыстың тақырыбы және мақсаты.

2. Бақылау сұрақтарына жауап  жазу.

3. Тапсырманың блок-схема,  алгоритмі.

4. C++ Builder  тілінде программасы

Әдебиеттер

1. Атымбаева Объектіге бағытталған программалау негіздері.Алматы, 2005 ж.             

2. Програ ммирование в среде С ++ Builder. А. Вальвачев, Д. Сурков, К. Сурков. 

Мин.1998г    

3. С ++ Builder.  С.В.Глушаков, В.Н. Зорянский, С.Н. Хоменко

4. С++ и информатика .   Н.Культин, М. 2002г.4. 4 4

5. С ++ Builder  книга рецептов.  В. Ермолаев. Кудиц. – образ. 2006г. 

6. Справочник по С ++ Builder.  Учебное пособие. 2005г.

7. Разработка приложений в среде С ++ Builder 6 и решение задач информационно-

радиационного профиля. Учебное пособие.  А.И. Купчишин, Т.А. Шмыгалева.

Лабораториялық жұмыс № 17-18

Тақырыбы: С++ Builder ортасында функциялармен жұмыс жасау алгоритмдері

Мақсаты: функцияны өңдеуге берілген есептерді программалау негіздерін меңгеру. 

Материалдар және жабдықтар: ДК, C++ Builder  программалау ортасы

Жұмыстың мазмұны және орындалу тәртібі:

1. Вариант бойынша тапсырманы алу

2. Есептің қойылымы

3. Есепті шешу алгоритмі

4. Есепті шешу программасын C++ Builder программалау ортасында құру

5. Программа листингі

6. Орындалған жұмыс жөнінде есеп беру

Әдістемелік нұсқау

Функция – бұл аяқталған әрекетті орындайтын операторлар тобы. Олар программаны 

жеке  блоктарға  немесе  модульдерге    бөліп,  басқаруға  мүмкіндік  береді.  Бұл  программа 

құрылымын  жеңілдетеді.    Функцияны  қолдану  үшін  оның  қалай  жұмыс  жасайтынын  білу 

міндетті емес, тек қалай шақыру керектігін білу жеткілікті. Функция программада тек бір рет 

қана жазылып, бірнеше рет шақырылуы мүмкін. С/С++ тілінің негізгі программалық кодын 

осы функциялар құрайды. Бұл тілдердегі кез келген программада  ең кемінде бір функция -

main () функциясы  болады. Ол  программаның аяқталу кодын қайтарады. 

Әрбір функцияның прототипі, яғни алдын ала хабарланған функция тақырыбы болуы 

керек. Тақырыбында функция   аты, қайтарылатын нәтиже типі, сонымен қатар қанша және 

қандай  типті  аргументтер  берілу  керектігі  көрсетіледі.  Функцияның  жалпы  сипатталу 

синтаксисі төмендегідей:

нәтиже_типі  функция_аты (аргумент_типі   аргумент_аты,… )

{ 

.

60

.

функция денесі

.

.

}

Мұндағы: 

нәтиже_типі –функцияның қайтаратын мәнінің типі;

функция_аты – функцияның аты;

аргумент_типі – фукцияда қолданылатын формальді аргумент типі;

аргумент_аты- фукцияда қолданылатын формальді аргумент аты.

Функция  туралы  сөз  болғанды  екі  түрлі  аргумент,  біріншісі  –  нақты  аргумент,  екіншісі  –

формальді  аргумент  туралы  айтылады.  Нақты  аргумент  функцияны  шақырған  уақытта 

беріледі, ал формальді аргумент функция сипаттамасында ғана қолданылады. 

Формальді аргументтер әр түрлі типті болуы мүмкін:void, char, int, float, double және массив. 

void типі  функцияда формальді аргументтер көрсетілмеген уақытта қолданылады.

Функция нітижесінде void, bool, int, long, float, double типті айнымалылар қайтаруы мүмкін. 

Функция ешқандай мәлімет қайтармайтын болса, void типімен сипатталады.

Мысал:  таңдалған  функция  мәнін  есептейтін  программа  құру,  олардың  түрі    (Out_Rez) 

шығару функциясының параметрі ретінде беріледі. 

Қосымша құру 

Форманың сыртқы түрі 1 суреттегідей, ал программа листингі төмендегідей:

. . .

#include "math.h"

//------------ Көрсеткіштер типін функцияға жүктеу -------------------------

typedef double (*TFun)(double);

//------------Функция прототиптерін қолданушыға жүктеу ---------------

double fun1(double);

double fun2(double);

void Out_Rez(TFun, double, double, double, TMemo*);

//---------------------------------------------------------------------------

void __fastcall TForm1::FormCreate(TObject *Sender)

{

Edit1->Text="0,1";        

Edit2->Text="3";        Edit3->Text="0,3";

Memo1->Clear();     Memo2->Clear();

RadioGroup1->ItemIndex=0;

}

//---------------------------------------------------------------------------

void __fastcall TForm1::Button1Click(TObject *Sender)

{

double a, b, h;

a = StrToFloat(Edit1->Text);

         b = StrToFloat(Edit2->Text);

         h = StrToFloat(Edit3->Text);

           switch(RadioGroup1->ItemIndex) {

                case 0: Out_Rez (fun1,a,b,h,Memo1); break;

                case 1: Out_Rez (fun2,a,b,h,Memo2); break }}

61

1-сурет

//---------- қолданушы функциясын жүзеге асыру---------------------------------

double fun1( double r){

        return 2*exp(r*r);

}

double fun2(double r) {

        return pow(sin(r), 2);

}

void Out_Rez (TFun f,double xn,double xk,double h,TMemo *mem) {

   

for(double x=xn; x<=xk; x+=h)

      

mem->Lines->Add(" x = "+FloatToStrF(x,ffFixed,8,2)+

                

 "  y = "+FloatToStrF(f(x),ffFixed,8,4));

}

жүктеу/скачать 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: