Пунктуациясы

 
13 
 
16-жаттығу. Мәтіннен құрамында о, ө, ұ, ү, и, у әріптері бар сөздерді теріп 
алып, орфоэпия нормасына сай жазыңыздар, өзгеру себебін түсіндіріңіздер. 
Көркем әдебиетте әрбір сөздің өз тұрпаты сақталуға тиісті. Тілге 
бай,  тілі  жақсы  дегенде  ешбір  жазушы  жаңадан  сөз  тауып, 
сонысымен  бай,  сонысымен  көркемдікке  жетпейді.  Халқының  тіл 
байлығында бар сөздерді дұрыс тұрпатымен пайдаланып, сол қордан 
алынған  сөздерден  жаңа  теңеулер,  жаңа  бейнелеулер  арқылы  тілге 
бай,  тілге  шебер  деп  аталады.  Әсіресе,  дауысты  дыбыстар  мен 
дауысты  буындарды  кескілеу  сөздің  тұрпатын  бұзумен  бірге 
сөйлемнің  ішкі  ырғағын  да  бұзады.  Ат  жорғалап  келе  жатып  шауып 
кетсе,  желіп  келе  жатып  сүрініп  кетсе,  қалай  көрер  едік?  Сөйлемнің 
ырғағын бұзу да соған ұқсайды. 
Тіліміздің  қорында  бар  сөздерге  жаңа  мағына  беру  жолындағы 
табыстарымызға  мен  Ісләм  Жарылғаповтың  көрермен,  оқырман, 
аялдама  деп  қосқандарын  орынды  да  орнықты  көремін.  Мұхтар 
Мағауиннің «ірінді суы» да сондай, белгілі түсініктің мағынасын дәл 
береді. 
Бізде  қақ  аталатын,  шалшық  су,  жайдақ  су  деп  аталатын 
сулардың бәрін де ірінді су деген дұрыс көрінеді. 
Біраздан бері жалпы мағынасындағы искусство дегенді өнер деп 
атап  келеміз.  Ана  тілімізде  сақина-білезік  соғуды  да  өнер  дейміз. 
Арба-шана  істеуді  де,  үй  жонуды,  етік  тігуді  де  өнер  дейміз. 
Туындысы  –  өнерші.  Дұрысында  искусствоны  басқа  өнерлерден 
айырып, көркем өнер деуіміз керек. Оның ішіне сурет, музыка, сахна, 
экран, би өнерлері ғана кіретін болсын. Көркем әдебиет деген сияқты 
көркем өнердің де өзінің асыл тегін көрсетіп тұратын атауы болғаны 
дұрыс. (Ғ.Мүсірепов) 
 
17-жаттығу.  Төмендегі  тіркестердің  бөлек  жазылатынын  есте  сақтап, 
олармен  сөйлем  құрастырыңыздар.  Ұ,  ү  әріптерінің  сөзде  қандай  орында 
келгенін талдаңыздар. 
Ұзын  құлақ,  ұзын  тұра,  ұзын  сонар,  ұзын  сүре,  ұлы  түс,  ұлы 
сәске,  Ұлы  жүз,  ұн  көже,  үй  басы,  үй  жолдас,  үй  жұмысы,  үй 
шаруасы, үн қату, үн қосу. 
 
18-жаттығу.  Көп  нүктенің  орнына  и,  ый,  ій  әріптерінің  тиістісін  қойып, 
жаттығуды  көшіріңіздер.  И  әрпінің  қандай  дыбыстардың  орнына  жұмсалып 
тұрғанын айтыңыздар. 
З...ялы, с...ақы, ақм...я, с...қыр, кей...ді, с...лау, т...діру, с...ысу, т..., 

 
14 
т...тық,  т...ын,  т...янақты,  т...дыру,  с...лы,  т...ек,  с...палау,  с...лық, 
с...рақ,  с...ыну,  с...я,  бай...ды,  оқ...ды,  су...ды,  мой...ды,  құр...ды, 
қағ...да, тақ...я, құнт..., қобд..., жам...ғы, жым...ысу. 
 
19-жаттығу. 
Төмендегі  сөздермен  түрлі  сөз  тіркестерін  жасап 
жазыңыздар, сый, тый сөзінен тараған сөздерді дұрыс жазуға жаттығыңыздар. 
Сый, сыйақы, сый-қошемет, сый-құрмет, сыйлас, сыйлау, сыйлы, 
сыйлық,  сый-сияпат,  сый-сыбаға,  сыйымсыз,  сыйысу,  тыйғызу, 
тыйдыру, тыйылу, тыйым. 
 
20-жаттығу.  Көп  нүктенің  орнына  ю,  йу,  я,  иа  әріптерінің  бірін  қойып, 
сөздердің жазылуына түсінік беріңіздер.  
А...ан, а...т, гор...н, о..., а...анат, бата...қ, ке...ана, д...ана, а...бадам, 
қ...аз,  а...т,  бо...у,  ди...,  жалпи...,  бо...у,  м...а,  алди...р,  ха...анат,  а..., 
жанқи...р,  желқұ...ң,  қ...а,  қи...қ,  қи...л,  құрпи...,  си...көк,  тоти...йын, 
уәла...т, ха...ан, аңыра...ды, әкіми...т, бади...н, жа..., қа...з, та...қ. 

жүктеу/скачать 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: