Арнаулы бiлiмдендiру министрлiгi
жүктеу/скачать 1,02 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілінің синтаксисі
| Лепті сөйлем. Кісінің көңіл күйін, əр түрлі эмоциялық сөзімін білдіру үшін
жұмсалатын сөйлемдер лепті болады. Лепті сөйлемдердің мағыналары жай хабар болумен қатар, кісінің қуанышы, қорқынышы, таңырқауы, ызасы, аянышы. Жалынышлы, күмəны, жиреніші сияқты ішкі сезімдерін білдіреді. Лепті сөйлемдер мұндай мағыналарда айтылу үшін олардың құрамында көбінесе одағайлар болады. Кейде одағайлардың өзі лепті болады. Оның үстіне сөйлем асқақтаған көтеріңкі дауыспен, лептілік интонациямен айтылады. Лепті сөйлемдердің эмоциялық мағыналары олардың құрамындагы одағай, модаль, сөздермен сөйлемдерің лептілік əуенмен байланысты. 1. Қорқу, сескену, аяу, окіну, таңырқау сияқты кісінің көңіл күйін білдіреті сөйлемдердің баяндауыштарының құрамында ау, ай демеуліктері айтылады: 2. а) баяндауышы бұйрық рай тұлғадағы етістік баяндауышты сөйлем кейде тілек мағынасында айтылады: б) баяндауыштары етістіктің шартты рай тұлғасында айтылып, бірдеңені көксеу, арман ету мағынасында лепті сөйлем жасалады: Ондай сөйлем шартты бағыныңқылы сабақтас құрылмас болып айтылмай, жай сөйлем ретінде жұмсалады. Күрделі баяндауыштың негізгі сөзі келер шақтық есімше болып, одан кейін сұраулық ма-ме шылауы мен еді көмекші етістігі тіркесіп те арман мəнді лепті сөйлем жасалады. 3. Өткенде істеуге тиісті, бірақ істелмен, болмаған іске өкіну ретінде айтылатын да лепті сөйлемдер болады. Ондай сөйлемдердің баяндауыштары көбінесе екі түрлі болып келеді. а) Болымсыз тұлғадағыөткен шақтық есімше мен есімше тұлғасындағы көмекші етістік, одан кейін демеулік де тұрады: Бірінші жақтық шартты рай тұлғасындағы етістікке шы-ші қосымшасы жалғанады. Ондай сөйлем ерекше көтеріңкі əуенмен айтылады. жүктеу/скачать 1,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|