Психологиялық кеңес беру негіздері

 

28 

Аналититикалық  психология  «комплекс»,  «архетип»,  «жеке 

бастық 

бейсаналылық», 

«коллективті 

бейсаналылық», 

«психологиялық  тип»,  «индивидуация»  секілді  концепциялардан 

тҧрады. Комплекстар бҧл «асссоциациялардың тҥйінділері». Осы 

заттан  жеке  бастық  бейсананлылық  тҧрады.  Архетиптар  бҧл 

біздің  «алғашқы  қауымдық  бейнелерімізә.  Ҧжымдық  немесе 

коллективті  бейсананлылықты  қҧрайды.  Анағҧрлым  маңызды 

архетиптерге  персона,  анима,  анимус,  кӛлеңке,    және  МЕН 

жатады.  Терапия  процессінде  архетиптік  ақпаратты  тҥсіну  мен 

комплекстарды шешуге қол жеткізіледі.  

Юнгтың  психологиясында  эдиповқа  дейінгі  феномендерге 

ерекше  мән  беріледі.  Саналы  мен  бейсаналы  бір  ібіріне  қарама-

қарсы  тҧрмайды,  олар  бір  бірін  толықтырады.  Невроздың 

себептері 

комплекстар 

деп 

есептелген, 

соңыра 

қарайкомплекстарды 

сол 

невроздың 

ӛзі 

деп 

есептей 

бастады.психозневроздың  жалғасы  деп  есептеледі.  Невроз  бен 

психоз  индивидуацияны  бҧза  бастайды  немесе  оған  кедергі 

жасайды.  Индивидуация  басты  міндет  болып  келеді.  Оның  мәні 

«ӛзіне ӛзі келу» немесе «ӛзіндік жҥзеге асырылу».  

Терапияның мақсаты мҥмкіндігінше таза бастан кешірулерге 

терапиялық мақсаттарға жетуге мҥмкіндік беруде.  

Юнг  ҥшін  психотерапия  тӛрт  этаптан  тҧрады:  катарсис, 

талқылау,  ҥйрету  және  трансформация.  Трансфердің  анализі 

терапияның  бір  бӛлігі  болып  келеді,  бірақ  Юнг  оған  Фрейдтан 

гӛрі басқаша қараған. Мәселен, Юнг архетиптік трансфер туралы 

айтып, 

оны 

талдау 

қажет 

деді. 

Юнгиандық 

психоаналитиктіңнегізгі 

техникалары: 

тҥстерді 

талдау, 

экспрессивті  әдістер,  белсенді  қиял  мен  асыра  сілтеу. 

Психотерапиялық  процесс  бҧл  бейсаналыны  саналыға  кӛшіру, 

мәселелі комплекстарды шешу болып келеді. Ықпал етудің басты 

міндеті индивидуация болып келеді. .  

Терапияның  мақсаттары  асыра  сілтеп  жіберілген  толымсыздық 

сезімін әлсіреті, әлеуметтік қызығушылықты жоғарлату, ӛмірлік стильға 

кіретін  қателерді  (ойлау  қателерін)  немесе  логикалық  қателерді  тҥзету. 

Мінез-қҧлықты    ӛзгерту  мен  симптомдардан  қҧтылу  қажетті,  бірақ 

жеткіліксіз. Мінез-қҧлық стереотиптерін ӛзгерту немесе симптомдардан 

қҧтылу  берілген  уақытта  пациент  ҥшін  ҧтымды  болса,  бірақ  базистік 

концепциялардың ӛзгеруімен біргелікті жҥрмесе бҧл сәтті психотерапия 

 

29 

емес.  Адлериандықтар  мақсаттарды,  концепцияларды,  тҥсініктерді 

ӛзгертуге  тырысады.  Мақсаттар,  концепциялар  мен  тҥсініктер  әр  тҥрлі 

мінез-қҧлық кӛріністері мен симптоматикалардың негізінде жатады.  

Терапиялық процесс тҧтастай пациенттің ӛмірлік стилін тҥсінумен, 

осы  стильдегі  базистік  қателерді  тауып,  оларды  коррекциялаумен 

байланысты. Терапия тӛрт этаптан тҧрады: 

Қатынастарды қалыптастыру; 

Ӛмірлік стильді бағлау мен талау.; 

Инсайт; 

Қайта ориентациялау.  

 

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16, 18, 21 

Қосымша әдебиет: 28, 29, 40,41.  

 

Дәріс  4.2.  ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ  КЕҢЕС  БЕРУДЕГІ 

БИХЕВИОРАЛЬДЫ КӚЗҚАРАС.  

Дәріс тезистері 

А.  Лазарус  -қазіргі  бихевиоралды  психотерапияның  және  кеңес 

берудің ірі ӛкілі. Белсенді тыңдау және вербалды жол. Дағдылар және 

ептілік тренингі. 

Әсер  ету  және  кӛңіл  бӛлу  дағдылары.  Минималды  қуаттану 

(подкрепление).  Консультативті  процесс.  Мағынаны  анықтау. 

Келісімділіктің  жетістігі:  кеңес  берудің  алғашында  кері  байланыстың 

қалыптасу принципі. Конфронтация. Процесс кезіндегі суммалау және 

қорытынды  суммалау.  Ӛзіндік  сезімдердің  кӛрінісі.  Консультативті 

техникалар  және  процедуралар:  релаксациялық  тренинг,  жҥйелік 

десенсибилизация,  моделъдеу  әдісі  (А.  Бандура).  Әлеуметтік  ептілік 

тренингі (сенімділік). Ӛзін-ӛзі басқару және ӛзіндік басшылық жоспары. 

Кӛзқарастың бағасы. 

Тарихи  тҧрғыдан  бҧл  бағыт    Д.Уотсон  және  и  Б.Скиннердің 

еңбектерінен  келе  жатыр,  кейіннен  оларға  Э.Ч.Толмен,  К.Л.Халл  т.б. 

қосылады.  Бихевиоризмнің  бірқатар  идеялары  мен  процедуралары 

арасында мазмҧны бойынша консультативті әрекеттермен беттесетіндері 

де  бар.  Бихевиористтер,  әдетте,  клиенттің  қылықтарын  анықтайтын 

оқиғалар  тәртібіндегі  себеп-салдар  байланыстарын  анықтайды; 

клиентпен  біргелікті  қол  жеткізілетін  мақсаттар  таңдалады, 

альтернативалар  аталады,  келешектегі  нақты  әрекеттер  жоспары 

қҧрастырылады.    

 

30 

Психолог-бихевиорист  консультант-эксперт  ретінде  әрекет  етіп, 

клиентке тҥрлі жағдайларды шешу ҥшін дайын рецепттер береді.   

А.  Лазарус  -қазіргі  бихевиоралды  психотерапияның  және  кеңес 

берудің ірі ӛкілі. Когнитивті-бихевиоралды кӛзқарас (А. Эллис, А. Бек). 

Негізгі  қҥндылықтар,  мақсаттар,  процедуралар.  Негізгі  консультативті 

дағдыларды  меңгеру:  беттік  экспрессияны  және  позаны  тану.  Айқын 

қозғалыстар  және  мимикалар.  Жҧп  вербалды  айқын  тәсілдер.  Белсенді 

тыңдау және вербалды жол. Дағдылар және ептілік тренингі. 

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16, 18, 21 

Қосымша әдебиет: 28, 40,41.  

 

Дәріс  4.3.  РАЦИОНАЛДЫ-ЭМОТИВТІ    ЖӘНЕ  БАСҚА 

КОГНИТИВТІ ТЕОРИЯЛАР. 

Дәріс тезистері 

А. Эллис - РЭТ-ның негізін салушы. А.Бэк, Д. Майхенбаум қазіргі 

когнитивті-бихевиоралды  тәсілдің  кӛрнекті  ӛкілдері.  РЭТ-тың  негізгі 

ҥғымы  -  иррационалды  наным,  сенім,  "тиісті"  және  "міндетті".  Кеңес 

беру  процесі:  консультанттің  мақсаттары,  рольдері  мен  функциялары, 

клиенттың  тәжірибесі,  консультативті  техникалары  мен  процедуралар: 

когнитивті әдістер (иррационалды идеяларды мәлімдеу, иррационалды 

нанымдарды рационалдымен алмастыру, библиотерапия, тілдің ӛзгеруі, 

әзіл),  әмотивті  әдістер,  рационалды  қайта  қҧру  және  адамның  жҥріс-

тҥрысының  жетістігі  мен  әмоционалды  саулық  негізі  ретінде  ӛмірдің 

рационалды  философиясына  жету.  Реалдылық  терапиясы.  Тәсілдің 

бағалауы: адамгершілік және шектеу. 

Рационалды-эмотивті  терапия  ӛте  қуатты  биологиялық 

және әлеуметтік иррационалды кӛріністердің алғышарттарының 

болуына  қарамастан,  адамдар  ӛзін  рационалды  ҧстай  алу  және 

ойлай  алу  қабілетіне  ие  дегеннен  келіп  шығады.  Эмоционалды 

бҧзыдыс  пен  невроз  шын  мәнінде  иррационалды  ойлаудың 

кӛріністері болып келеді және ойлауды ӛзгерті жолымен емдеуге 

болады.  Осының  арқасында  адамның  эмоциялары  мен  мінез-

қҧлқы  анағҧрлым  логикалы  және  рационалды  болу  керек. 

Психотерапия  процессі  клиентті  рационалды  ойлауға  ҥйретеді. 

Терапияның  бастапқы  сатыларында  кең  таралған  терапиялық 

техникалар  –  сезімдердің  рефлексиясы,  абреакция  және  қайта 

сендіру  –  қолданылады.  Рационалды-эмотивті  терапевт 

клиенттің  иррационалды  идеялары  мен  нанымдарын  анықтап, 

 

31 

олардың  эмоционалды  бҧзылыстармен  немесе  клиенттің 

бақытсыздықтарымен  байланысын  айқындап,  тез  белсенді 

директивті,  дидактикалық,  оқыту  процессіне  кӛшеді.  Клиенттің 

ойлауын  ӛзгертуге  итермелейді,  оны  анағҧрлым  логикалы, 

ақылды етуге тҥрткілейді, ҧсыныстар береді, сендіреді, дәлелдер 

әкеледі, белгілі іс әрекет тҥлерін жасауға бҧйырады.  

Эллистің  ойынша,  терапияның  міндеттері  психотерапиялық 

араласудың  басқа  тҥрлерімен  ҧқсас.  Эллис  тек  қана  ҥрейдің, 

жаугершіліктің, 

депрессияның, 

толымсыздық 

және 

адекватсыздық  сезімнің  және  басқа  да  осыған  ҧқсас 

симптомдарды  қҧрту  немесе  минимизациялау  туралы  айтпайды, 

сонымен бірге бақытты, тиімді тіршілік етуді, рационалды мінез 

қҧлықты,  тәуелсіздікті,  жауапкершілікті,  ӛзін-ӛзі  ӛзектендіруді 

дамыту  немесе  ояту  туралы  айтады.  РЭТ  терапияның  басты 

міндеті  –  клиенттердің  ойлауын  модификациялау,  оны 

иррационалдыдан рационалдыға айналдыру.  

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16, 18, 21 

Қосымша әдебиет: 28, 40,41.  

 

Дәріс 

4.4. 

ЭКЗИСТЕНЦИОНАЛДЫ-ГУМАНИСТТІК 

ДӘСТҤРЛІ ПСИХОЛОГИЯ. 

Дәріс тезистері 

Клиентке  шоғырланған  (клиентцентрированая)  терапия.  К. 

Рождерс  -  тәсілдің  негізін  қалаушы.  Басты  ҥгымдар:  адам  табиғатына 

позитивті  кӛзқарас,  адамдық  потенциал,  актуалдандыру  мен  ӛзіндік 

актуалдандыру  тенденция,  МЕН-концепциясы,  МЕН-идеалы,  ішкі 

ағзалық  бағалау  және  сыртқы  бағалаулық  жҥйе,  конгруәнттілік, 

бейконгруәнттік,  әмпатиялық  тҥсінік,  шартсыз  қабылдау,  қҧрметтеу, 

қауып  пен  мазасыздану,  қорғаныс  механизмдері  (бҧрмалау,  терістеу), 

адамның  феноменологиялық  әлемі,  тәжірибе,  тҧлға  процесс  ретінде, 

бҥтіндей  жҥмыс  істеуші  жеке  адам.  Негізгі  мақсаттар,  қҧндылықтар, 

техникалар,  процедуралар.  Терапевтік  нҥсқаулар:  шартсыз  қабылдау, 

бағаламаушылық,  әмпатия,  аутенттілік.  Кеңес  беру  процесінде 

әмпатияның ролі. әмпатия қажетті жағдай ретінде. Нәтижесіз кеңес беру 

жҥйке нҥсқауларын тергеу ретінде. Клиенттік кҥтім және кеңес берудің 

модельдері.  Роджерстің  әмпатия  тҥсінігі.  МЕН  туралы  кӛрініс. 

Аутенттік.  Бағаламаушылық,  қабылдау,  белсенді  тыңдау  Клиентке 

шоғырланған терапия және педагогика. 

 

32 

Маслоудағы  ӛзіндік  актуализация  тҥсінігі.  Ӛмірлік  қҧндылықтар. 

Мета-қажеттіліктер  және  метапатология.  Ӛзіндік  актуализацияға 

апаратын  жҥріс-тҥрыс  тәсілдері.  Деритуализация,  реритуализация. 

Терапевтік  қатынас.  Клиентке  шоғырланған  терапияның  негізгі 

дағдыларға ҥйрету. 

Психологиялық кеңес берудегі экзистенциалды тәсіл. В. Франкл, Р. 

Мэй, И. Ялом - тәсілдің кӛрнекті ӛкілдері. Тәсілдің экзистенционалды-

философиялық тҥбірлер. Экзистенционалды тәсілдің негізгі тҥсініктері: 

сана және ӛзіндік сана, еркіндік және жауапкершілік, сақтауға талпыну 

және  ӛзінің  сәйкестілігін  кӛрсету  және  басқалармен  терең  қарым-

қатынас, мағына іздеу мазасыздану адамның ӛмір атрибуты ретінде. 

Гуманисттік 

немесе 

экзистенциалды-гуманисттік 

бағыт 

психологияда  К.  Роджерс,  А.Маслоу,  Г.Олпорттың  еңбектерімен 

дамыды.  

Карл  Роджерстің  психотерапиясының  негізгі  концепциясы 

терапевттердің  клиентпен  сҧхбаттасуларының  жазбаларын  ҧзақ  уақыт 

«қарапайым» тыңдауы мен адамдармен араласқанда пайда болған оның 

ӛз сезімдерінің негізінде жасалған.   

К.Роджерс  психотерапия  процесіне  кӛмектесетін  4  шартты  атап 

ӛтеді:   

1. Егер терапевттің ӛз басының бағыт-бағдарларымен қарама-қайшы 

келсе  де,  ол  клиенттің  кӛрсеткен  сезімдеріне  позитивті  қатынасты 

мҥлтіксіз сақтау керек. Клиент сӛгістен қорықпай, сӛйлеуге және әрекет 

етуге ерікті.   

2.  Эмпатия қажет, яғни терапевт әлемді клиенттің кӛзімен кӛруге 

тырысу керек және оқиғаларды клиент секілді басынан кешіру керек.   

3.  «Кәсіпкер»  маскасынан  т.б.  терапияның  негізінде  жататын 

клиенттің  эволюциясының  атмосферасын  бҧзатын  нәрселерден  бас 

тартып, терапевт аутентизмін дәлелдеу керек. 

4. Терапевт клиент айтқан нәрселерді интерпретациялаудан немесе 

оның мәселесінің шешімін айтудан ҧстану керек. Ол тек клиентті тыңдап, 

клиенттің  ойлары  мен  эмоцияларын  бейнелейтін  айна  функциясын 

атқару керек және оларды жаңадан қҧрастыру керек.  

Мҧндай  бейнелеу  клиентті  ӛзінің  ішкі  кҥйзелістерін  зерттеуге 

итереді, оны басқа адамдар қалай қабыл алатындығын тҥсінуге және ӛзін-

ӛзі  шындыққа  сәйкестендіре  қабылдауына  әкеледі.  К.Роджерстің 

айтуынша, дәл осы ӛзін-ӛзі шындыққа жақын етіп қабылдау арқасында 

адам  ӛзі  соқтығысқан  проблемаларды  шеше  алу  қабілетіне  ие  болады. 

 

33 

Клиенттің ӛзі терапияның нәтижесінде қалаған мақсаттарына жете алды 

ма,  жоқ  па  екендігін  ӛзі  анықтайды,  кез  келген  уақытта  терапияны 

тоқтатып,  немесе  әрі  қарай  жалғастыру  шешімін  қабылдайды.  

Сондықтан кейде терапия тек бірнеше сеанстармен шектеледі.    

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16, 17, 18, 21, 27 

Қосымша әдебиет: 28, 39, 40,41.  

 

Дәріс 5. ТОПТЫҚ ТЕРАПИЯ 

Дәрістің тезистері 

Топтық  психотерапия.  Кеңес  берудегі  топтық  формалар.  Топтық 

психотерапия  дамуының  тарихы.  Топтағы  динамикалық  процестер. 

Топтық  терапевтік  процестердің  стадиялары.  Озаттық  (лидерство). 

Жаттықтырушының  рольдік  позициялары.  Әлеуметтік-психологиялық 

тренинг. Топтар: тарихы, дамуы, негізгі ҧғымдар мен процедуралар. 

Кездесу  топтары.  Тарихы  мен  дамуы.  Негізгі  тҥсініктер:  ӛз-ӛзін 

сезіну,  жауапкершілік,  "осында  және  қазір"  және  т.б.  Негізгі 

процедуралар:  келісім-шарт  орнату,  сенімді  қатынас  орнату,  қарама-

қайшылықтерді зерттеу, қарсыласуды зерттеу, сезіну мен қолдау. Тәсілдің 

бағалауы: адамгершілік және шектеу. 

Психодрама.  Тарихы  мен  дамуы,  негізгі  ҧғымдар:  (рольдік  ойын, 

спонтандылық,  теле,  катарсис,  инсайт).  Негізін  салушы  -  Морено. 

Процедуралар. Тәсілдің бағалауы. 

Денелік-бағаланушы  психотерапия.  Тарихы  мен  дамуы,  негізгі 

ҧғымдар (әнергия, бҧлшықеттің сауыт ж.т.б.), процедуралар. Лоуән, Райх, 

Фельденкрайз, Янов тәсілдері. Тәсілдің бағалауы. 

Ӛнер 

терапиясыньтң 

топтары. 

Би 

- 

терапия, 

арт-

терапиябиблиотрапия,  музыкалық  психотерапия.  Тарихы  мен  дамуы, 

негізгі процедуралар. 

Отбасылық  кеңес  беру.  Отбасылық  кеңес  берудің  ерекшеліктері. 

Жҥйелік және стратегиялық отбасылық терапия. С. Минухин, К. Витакер, 

Хейли, В. Сатир, милан мектебінің тәсілдері. 

Негізгі әдебиет:2,12, 13, 14, 15,16, 18, 20, 21, 22 

Қосымша әдебиет: 28, 35, 40,41,42, 45.  

 

Дәріс  6.  КЕҢЕС  БЕРУДІҢ  ТЕОРИЯЛАРЫ  МЕН 

ТӘЖІРИБЕСІ САЛАСЫНДАҒЫ ЗЕРТТЕУЛЕР   

Дәріс тезистері 

Бастан кешіру теориясы мен психотерапия.  

 

34 

Бастан кешіру теориясының басты идеялары. Мағына. Мумкін емес 

жағдайы. Мағына ӛндіру бойынша қобалжу іс-әрекеттік ретінде. Бастан 

кешіру  техникасы.  Ф.Василюк  бойынша  ӛмірлік  әлемнің  типологиясы. 

Психотехникалық 

бірлік 

ҧғымы. 

Психотехникалық 

бірліктер: 

интерпретация - санасыз, майевтика-рефлексия. қобалжу-әмпатия, сезіну-

ҥғыну,  майевтика-рефлексия.  Психотерапевтік  мектеппен  бірліктерінің 

ӛзара  қатынасы,  Терапевтік  процесіндегі  метафора  мен  ертегі. 

Симптомның режиссерлік қойылымы. 

Қазіргі  психологиялық  кеңес  берудегі  интегративті  тенденция. 

Органикалық  және  динамикалық  синтез.  Синтездің  әртҥрлі  деңгейлері. 

Теориялық  синтез.  Мәдени,  әтнопсихологиялық  және  басқа  орта 

факторлардың консультативті және коррекционды жҧмыс кезіндегі тізімі. 

Негізгі әдебиет:2, 3, 4, 6, 9, 12, 13, 14, 15,16, 18, 21 

Қосымша әдебиет: 28, 30, 31, 40,41.  

  

жүктеу/скачать 0,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: