Хабаршысы вестник

139 
болады. Вакуумдық газойльді сутегімен тазалау және одан кейін 
каталитикалық крекинг кезінде 200-360°С (жеңіл газойль) және 360-500°С 
(ауыр газойль) қайнау шегіндегі фракциялар алынады. Күкірт-, азот- және 
оттектті қосылыстар қоспаларының мөлшері төмендетіп жеңіл газойльді 
жақсартқаннан кейін оны дизель отынының құрамды бөлігі ретінде 
пайдаланады. Ауыр газойль қазандық отынының құрамды бөлігі ретінде 
қолданылады. 
Каталитикалық крекинг-төмен молекулалық массасы бар өнімдер алу 
үшін көмірсутек шикізатын термокаталитикалық өңдеу процесі. Бұл процесс 
жоғары температура мен қысымда және катализатордың қатысында 
жүреді.Осыған байланысты, вакуумдық газойлден алынатын өнімдер бағасы 
жоғары болады. 
Қазақстанның мұнай өңдеу саласына арналған қазандық отындарын 
өндіруді азайту жөніндегі тапсырманың өзектілігі көмірсутек шикізатын 
(мұнай немесе газ конденсатын) өңдеу тереңдігін арттыруға бағытталған 
мемлекеттік саясатпен, сондай-ақ көмірсутек шикізатын тиімді пайдалануға 
бағытталған жетекші отандық мұнай өңдеу зауыттарының стратегиялық 
мақсаттарымен түсіндіріледі [4]. Осыған байланысты тауарлық қазандық 
отындарының негізгі құрамды бөліктері болып табылатын мұнай және 
газконденсаттарын атмосфералық айдаудың қалдықтарын (мазуттарды) 
өңдеудегі екіншілік процестердің рөлі үнемі өсуде. Мотор отындарын алуға 
және қоспаларды жоюға бағытталған (күкіртсіздендіру, азотсыздандыру 
және деметаллизация) қалдық көмірсутекті фракцияларды өңдеуге көптеген 
көзқарастар гидрирлеудің каталитикалық технологияларын пайдалануға 
негізделген, өйткені мұндай технологиялар өнімдері шикізаттан көміртекті 
алып тастаумен байланысты технологиялардан, өзінің сапалық және сандық 
сипаттамаларымен ерекшеленеді [5]. 
Құрамында күкірт мөлшері жоғары қалдық шикізатты екіншіншілік 
өңдеу процестерін шартты түрде екі бағытқа бөлуге болады: көмірсутегі 
құрамды бөліктерін елеусіз деструкциямен жақсарту (сутегімен тазалау) 
немесе гетероқосылыстардың гидрогенолизінің бір мезгілде жүруімен 
шикізатты терең ыдырату (гидрокрекинг). Бірінші бағыттағы процестердің 
типтік өнімдеріндегі бензин және дизель фракцияларының үлесі 15-тен 25% 
- ға дейінгі аралықта алынады, бұл кезде басқа сутегімен тазалау 
өнімдеріндегі күкірт мөлшері 0,4-0,75% масс. аралығында болады, екінші 
бағыттағы процесте мотор отындарының құрамды бөліктерінің жалпы 
шығмы 70% - ға жетеді, құрамындағы күкірт мөлшері 0,1-0,7% масс. 
құрайды. Кестеде қазіргі уақытта бар гидроөңдеу процестері және мұнай 
өңдеу зауыттары (МӨЗ) үшін қандай да бір технологияны таңдауды 
негіздейтін олардың белгіленген сипаттамалары келтірілген. 
Ауыр көмірсутек шикізатын өңдеудің ұсынылған технологияларының 
әрқайсысының процесті жүргізу әдісінде, нақты айтқанда қолданылатын 
катализаторлардың үлгілерін таңдауда, шикізатты енгізу әдістерінде, 
ағындардың 
бағытында, 
катализатордан 
өнім 
қоспасын 
бөлуде, 

140 
регенераторлық және реакторлық блоктардың құрылымына қатысты 
әрқайсысының технологиялық ерекшеліктері бар. 
Кесте 1 -Қалдық шикізаттарды гидроөңдеу процестері 
Компания 
Процесс 
Сипаттамасы 
Axens(IFP) 
Hyvahl 
Катализатордың стационар қабатындағы реакторда 
гидротазалау 
H-Oil 
Катализатордың 
қайнаған 
қабатындағы 
гидрокрекинг/гидротазалау 
T-Star 
Катализатордың қайнаған қабатындағы гидротазалау 
Chevron 
Lummus 
Global Shell 
ISOCRACKING 
Гидрокрекинг 
RDS 
Атмосфералық айдау қалдықтарын сутегімен тазалау 
VRDS 
Вакуумдық айдау қалдықтарын сутегімен тазалау 
OCR 
Катализаторды ағынды алмастыру технологиясы 
LC-Fining 
Катализатордың қайнаған қабатындағы гидрокрекинг 
UFR, Upflow 
reactor 
Катализатордың қозғалыстағы қабатына шикізатты 
төменнен жоғары қарай беру 
Hycon, Bunker 
type reactor 
Катализатордың қозғалыстағы қабатындағы бункер-
реактор технологиясы 
ExxonMobil 
LCO-fining 
Гидротазалау 
GO- fining 
Каталитикалық крекинг шикізатын гидротазалау 
RESID fining 
Қалдықтарды гидротазалау 
KBR 
MAK 
Hydrotreating 
Вакуум 
газойлдерін 
және 
дистилляттарын 
гидротазалау 
MAK 
Hydrocrracking 
Каталитикалық крекинг шикізатын гидротазалау 
UOP 
Unionfining 
Қалдықтар, вакуум газойлдері және дистилляттарын 
гидротазалау 
Unicracking 
Вакуум 
газойлдері 
және 
дистилляттарының 
гидрокрекингі 
Eni 
Technologies 
EST 
Катализатордың 
суспензияланған 
қабатындағы 
гидрокрекинг 
Француз мұнай институтының (IFP) әзірлеген Hyvahl процесі 
катализатордың қозғалмайтын қабаты бар реакторларында атмосфералық 
және вакуумдық айдау қалдықтарын өңдеудің типтік технологиясы болып 
табылады. Процесс әртүрлі типтегі катализаторлар салынған тізбектей
қосылған бірнеше реакторларда жүреді. Бірінші тұрған реакторда белсенді 
құрамды бөліксіз қорғаныс материалы, одан кейін деметаллизация 
катализаторы пайдаланылады, бұл кейінгі катализаторларда кокс пен 
металдардың шөгуін азайтуға мүмкіндік береді. Hyvahl процесі құрамында 
шикізатпен салыстырғанда күкірт пен металл мөлшері 90%-ға төмен, қайнау 
температурасы 350 °С-тан жоғары температурада қайнайтын фракцияларды 
80% алуды қамтамасыз етеді [6]. 
Chevron Lummus Global (CLG) фирмасы RDS/RDS атмосфералық және 
вакуумдық айдау қалдықтарын гидрокүкіртсіздендіру процесін жасақтады. 
Бұл өңдеу әдісі катализаторлардың қозғалмайтын және қозғалмалы 
қабаттары бар реакторларды біріктіріп пайдалану болып табылады, бұл 

141 
құрамында жоғары мөлшерде металл қоспалары бар шикізатты (Ni және V 
>200 м.б.) өңдеуге мүмкіндік береді. RDS процесінің технологиясы төменнен 
жоғары шикізатты беруді (Up-flow Reactor) пайдалана отырып, 
катализаторды ағынды ауыстыру технологиясымен (On-Stream Catalyst 
Replacement) біріктірілген. Мазутты өңдеу кезінде ашық фракциялардың 
жиынтық шығымы 15% масс. жоғары емес, қазандық отынындағы күкірттің 
мөлшері 0,3-тен 0,5 % масс. дейінгі аралықта болады [7]. 
Axens компаниясы газойльді, вакуумдық газойльді және қалдық 
фракцияларды катализатордың қайнаған қабаты бар реакторлардағы 
өңдеуге арналған Т-Star процесінің технологиясын лицензиялайды.T-Star 
қондырғысы шикізатты конверсиялау деңгейі 20-60% және күкіртсіздендіру 
тереңдігі 93-99% көрсеткіштерімен төрт жылға дейін тоқтаусыз жұмыс істей 
алады. Перм қ. МӨЗ-де T-Star процесін іске асыру "Лукойл-
Пермьнефтеоргсинтез" ААҚ күкіртсізденген және деазотталған өнімнің 
сәйкесінше 96,5 және 73,0% масс. шығымын қамтамасыз етеді. Тиісінше, 
реакторындағы орташа өлшенген температура 423,5 °C кезінде, шикізат 
берудің көлемдік жылдамдығы 1,4 сағ-1 және сутегі тұтыну 1,43 % масс. 
болған кезде бастапқы шикізаттың конверсиясы-35,5% көлем. болған [8]. 
CLG компаниясының ауыр шикізатты гидроөңдеудің басқа бір нұсқасы 
LC-Fining процесі болып табылады, катализатордың жалған сұйытылған 
қабаты бар реакторларды пайдалануға негізделген және құрамында Ni және 
V >200 м. д. бар шикізатты өңдеуге мүмкіндік беретін атмосфералық және 
вакуумдық айдау қалдықтарын өңдеуге арналған процесс. Процестің 
ерекшелігі CoMo-және NiMo-катализаторларымен жұмыс істейді, жұмыс 
істеген катализатордың бір бөлігін жаңа бөлігіне тұрақты (тәулігіне бір рет) 
ауыстырып отырады. Процеске түскен шикізаттың түрлену дәрежесі (40-97 
%), күкіртсіздендіру дәрежесі (60-85%) және деметалдану дәрежесі (65-
88%) көрсеткіштерінің жоғары мәндерімен сипатталады, сонымен бірге 
шикізатпен салыстырғанда өнімнің кокстелуі 40-70% - ға төмендейді [9]. 
Италияның Ente Nazionale Idrocarburi (Eni) мемлекеттік мұнай 
өнеркәсіптік бірлестігі басты жабдығы сларри-реактор болып табылатын EST 
көмірсутек қалдықтарын сутегімен өңдеу процесін жүзеге асырады. 
Процестің ерекшелігі катализатор ретінде орташа диаметрі 0,5-2,0 мкм 
болатын және тікелей реакциялық ортада түзілетін тұрақты емес кластерлер 
түрінде шикізатқа диспергирленген молибден сульфидінің ультрадисперсті 
микрокристалдарын пайдаланады. Реакция аяқталғаннан кейін өнімдер 
ректификациялық колоннада айдау арқылы бөлінеді. Колоннаның астыңғы 
бөлігіндегі катализатордың негізгі көлемі бар ауыр фракцияның қалған бір 
бөлігі реакторға қайтадан қайтарылады және бастапқы шикізат 
құрамындағы металл органикалық қосылыстар кокс түзілудің алғы 
шарттарын жасамау үшін Ni және V сульфидтерінің жинақталуын болдырмау 
үшін, ауыр фракцияның тек аз бөлігі ғана тазартудан өтеді (шикізаттан 1-3 
% масс.). Гидрокрекинг нәтижесінде шикізаттың түрленуі және 
деметализация дәрежесі гидрокүкіртсіздену дәрежесі 85% - дан астам 

142 
болғанда және Конрадсон бойынша кокстеу 97% - ға төмендеген кезде 99% 
- дан жоғары болуы мүмкін [10]. 
Axens компаниясы катализатордың қайнаған қабаты бар реакторды 
пайдаланатын H-Oil деп аталатын ауыр көмірсутекті қалдықтарды өңдеу 
процесін кеңінен дамытуда. Процесс шикізатты түрлендіру дәрежесінің кең 
ауқымымен сипатталады және әсіресе құрамында металдардың жоғары 
мөлшері мен жоғары кокстелуге бейім ауыр вакуумдық айдау қалдықтармен 
жұмыс істеуге ыңғайлы. Бұл технология көбінесе өзінің жүйесі бойынша LC-
Fining процесімен ұқсас, бірақ реактордың жұмыс тәртібімен, құрылымдық 
ерекшеліктерімен (өнімдерді бөлу мен тазартудың арнайы жүйелері, 
катализатор тасымалдау, жылуды кәдеге жарату және т.б.) ерекшеленеді. 
Осы процестерде бірнеше реакторларды пайдалана отырып, көп сатылы 
сызба іске асырылуы мүмкін. Әдетте, технологиялық тізбек үш реактордан 
тұрады, олардың біріншісі сутегімен деметаллдау үшін, ал екіншісі және 
үшіншісі – гидрокүкіртсіздендіру немесе гидрокрекинг үшін жұмыс істейді. 
Реакторларда араластыру жақсы жүргізіледі және изотермиялық тәртіп 
қамтамасыз етіледі; процесс барысында катализаторды оның белсенділігін 
сақтай отырып қосуға және шығаруға болады және жөндеу аралық мерзімі 
3-4 жыл. Қалдық шикізатты түрлендіру процесінің жұмыс тәртібіне, 
мақсатына және сызбасына байланысты конверсия 30-90 %, ал 
деметаллизация дәрежесі - 98% жетуі мүмкін. Мысалы, мақсаты аз күкіртті 
қазандық отын алу болып табылатын процесте >350 °C фракцияның 
шығымы шамамен 70% көлем құрайды, құрамында күкірт мөлшері 0,7% - 
дан аспайды [11]. 
Сонымен, процестерді талдау нәтижелері вакуум газойлдарын, ауыр 
мұнай қалдықтарын өңдеу және жақсарту бойынша әлемдегі бар өндірістік 
қондырғылар елімізде шығарылатын ауыр мұнай фракцияларынан 
каталитикалық гидрогенизациялық процестердің болашағы бар шикізаты 
ретінде және экологиялық талаптарға сәйкес сапалы тауарлық өнімдер 
алуға болатындығын көрсетті. 

жүктеу/скачать 2,77 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: