А. С. Киздарбекова Г. Б. Асетова Кәсіпкерлік қҧқық ОҚулық

245 
жағдайларды атауға болады. Алайда, кӛп жағдайларда мҧндай 
ескертпелер ҥстірт сипатқа ие болады. Шындығында даудың 
тараптары да , олардың заңгер - ӛкілдері де білікті келіссӛздер 
жҥргізуге дайын емес. Әдет бойынша, дау туындаған жағдайда 
олар қорғалу ҥшін бірден әділ сотқа жҥгінеді, ол уақыт, ақша, жан 
толғанысы жағынан ӛте қымбатқа тҥседі.
Әлемдік тәжірибеде дауларды шешу бойынша келіссӛздердің 
маңыздылығы әрқашан қҧрастырылатын және заңгерлермен 
зерттелетін біртҧтас теориялардың болуымен анықталады.
Аталмыш 
тәжірибе 
қазақстандық 
қҧқықтық 
жҥйеде 
бітімгершілік рәсімдерін дамыту ҥшін пайдалы деп есептеледі, 
әсіресе, сыртқы экономикалық қатынастарғы қатысты дауларды 
шешу барсыныда пайдасы зор.
Ғылыми әдебиеттерде мақсаты дауларды шешу болып 
табылатын келіссӛздер заңдық атауға ие болды, біріншіден, 
реттеуге жататын қақтығыстардың қҧқықтық табиғатына 
байланысты, екіншіден, ол тараптардың атынан заңгерлермен 
жҥргізілетінді 
себепті. 
Коммерциялық 
даулары 
шешуге 
бағытталған заңдық келіссӛздерді шарт жасасу бойынша 
жҥргізілетін келіссӛздерден ажырата білу қажет. Алайда, екі 
келіссӛздердің де негізінде жалпы теория жатқандықтан, заңдық 
келіссӛздер кӛбіне, жағымсыз сезімдер мен жан толғаныстарымен 
байланыста болады, себебі тараптар келіспеушілік, яғни қақтығыс 
жағдайында болады. Бҧл арнайы білгірліктің, белгілі бір 
тәжірибенің және ерекше кӛзқарастың қажеттілігімен негізделеді. 
Аталмыш келіссӛздерге заңдық конфликтология тарапынан 
ерекше зор кӛңіл бӛлінеді.
Коммерциялық дауларды шешудің балама әдісі ретінде 
келіссӛздер екі қырынан: дауды реттеуші жеке- дара әдіс ретінде 
және кез келген соттан тыс балама рәсімдердің, ажырамас 
элементі ретінде (мысалы, тӛреліктің, делдалдықтың, кішігірім 
талқының 
және 
т.б.) 
зерттеледі. 
Олардың 
бір-бірінен 
айырмашылығы келесіде, бірінші жағдай бойынша келіссӛздер 
тікелей тараптармен (немесе олардың ӛкілдерімен) жҥргізіледі, ал 
екінші қыры бойынша, міндетті тҥрде тӛреші, делдал немесе 
тӛрағалық етуші деп аталатын, тәуелсіз ҥшінші тҧлғаның 

246 
қатысуымен жҥргізіледі. Бір жағынан, мҧндай ажырату маңызды
тәжірибелік қҧндылыққа ие, себебі келіссӛздер жҥргізу барысында 
тараптардың рӛлін дҧрыс анықтауға мҥмкіндік береді, ал екінші 
жағынан, негіз салушы маңызға тікелей келіссӛздер теориясы ие. 
Ол әмбебап болып табылады және қарама қайшылықтарды шешу 
бойынша кез келген басқа рәсімдерде қолданыла алады. Міне, 
осыған байланысты жеке балама нысан ретіндегі келіссӛздер деген 
ҥлкен қызығушылықтар тудырады.

жүктеу/скачать 1,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: