Жануарлар мен өсімдіктер экологиясы (оқу құралы)
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
кітап 2
|
4.6Адамның өсімдіктерг е әсе р етуінің негізгі формалары А.Шенниковтың пікірінше, адамның өсімдіктерге әс ер етуінің екі типі бар: біріншісі - тікелей (соның ішінде еңбек іс- әр екетімен байланысты): өсімдіктерді жинау, басу, ору т.б.; ал екіншісі - жанама әсе р етуге өсімдіктердің табиғи өмір сүру орталарын өзгертуі мысал бола алады. Адамның іс- әр екеті қоршаған ортаға шартты түрде оң жән е теріс әсер лерін тигізуі мүмкін. Адамның өсімдіктерге ж ән е өсімдіктер жабынына әсер інің негізгі формалары туралы түсінік (1973 жыл, А.Г.Воронин бойынша) берілген (2 - кесте). 2 – кесте. Адамның өсімдіктер мен өсімдіктер жабынына әсер лерінің формалары Өсімдікте р ареалыны ң өзгеруі Адамның өсімдіктер жабынына әсер і Табиғатқа зиян келмейтін жаңа өмір сүру орталарын құруы Мәд ени фитоценоз дардың құрылуы Өсімдік жабын ын қорғау Өсімдікте рд і әк елу Ареалдард ы қысқарту ж ән е өсімдіктер ді құрту Жер жырту Құрғақшылы қ Орман ағаш- тарын кесу Өрт Жабайы жануарлар- дың кетуі Ору Түтін, газ сияқты ауадағы зиянды заттар ә сері Рудалық кен алаңдарын құру Өндірістік т.б. қалдық өнім тастау орындарын құру Мәд ени фитоценоз дардың құрылуы Өсімдік жабын ын қорғау 103 Адамдардың өсімдіктерге тікелей әс ер етуіне орман ағаштарын кесуі жатады. Орман шаруашылығында ағаштардың кесудің бірнеше типтері бар: жаппай кесу, таңдап кесу, орманға күтім жасаудағы кесу, санитарлық кесу. Қылқан жапырақты ағашты кесу - сол индивидиумның жойылуы деп саналады. Ал жалпақ жапырақты ағаштарды кесу арқылы тыныштықта жатқан ағаштың тамырындағы, ағаш сабағының негізіндегі ағаш өскіндерінің қайта өсуіп жаңаруына әк елетіні анық. Мұндай ағаштардың тамырлар жүйесі мықты, қоректік заттардың қоры жиналады, қабықтары қалың, жапырақтары ірі ә рі ерекше пішінді келеді. Алайда мұндай ағаштар ауруға шалдыққан, сондықтан жетілу үрдістері баяу жүреді. Орман ағаштарын ішінара кесу ормандағы фитоортаның өзгеруіне ж ән е орман өсімдіктерінің өмір сүру жағдайларына күшті әсер етеді. Шыршалы ағаштарды кесу арқылы орман ағаштарына жарық көбірек түседі. Сол себепті фотосинтез үрдісі күшейеді. Оның н әти жесінде ағаштың өнімділігі артады, жарық сәу лелерін сіңіруі мен камбийдің қызуынан ағаштың өсуі артып, ірі ағаштар тамырларымен б әсек елестік кемитіні анықталған. Ағаштарды жаппай кесудің әсер і тым күшті. Фитоортаның күрт өзгеруі шөптесін ж ән е бұталы өсімдіктердің көлеңке сүйгіш түрлерінде стресс тудырады. Ғаламдардың жүргізген зерттеулерінің н әти жесінде алдағы жылдағы хлорофилдің азаюуы, күрт ксерофилдену, өсмдік бойының аласа болуы, күюі, жер үсті мүшелерінің өлуі байқалған. Ерекше көлеңке сүйгіштер өсімдіктер жамылғысынан жойылады немесе өсімтал бұталардан қорғаныш іздеп «паналайды». Мұндай жерде жылу сүйгіш өсімдіктерді өсіруге қолайлы жағдай туады. Жер беті қатты қызады, ылғал тапшылық болады. Алдымен тұқым немесе жемісі арқылы жерсіндірілсе, кейін вегетативті болмаса интенсивті жолмен немесе тұқымның жоғары өнімділігімен көбейтуге болады. Адамдардың ору, шөп шабу сияқты іс- әр екеттері де өсімдіктер мен оның жабындығын а әсер лерін тигізетіні анық. 104 Жыл сайын (кейде жылына 2-3 рет) дала мен шалғындарда өсімдіктердің жер бетіндегі бөлігін алу - өсімдік үшін қалыпты мезгілді дамуды тоқтату, фитосинтездеуші «жұмыс» алаңын жою, қор заттарын түзу ж ән е жинаудың бұзылуы деп саналады. Ору жемісі жетілген уақытта жүргізілетіндіктен жемістің өнімділігінің төмендеуі мен тұқым арқылы көбеюіне мүмкіндігін күрт азайтады. Дала шөптерін орғаннан соң немесе малға жайылым жер ретінде пайдаланғаннан кейін орылған шөптің қалған жер бетіндегі мүшелерінен қайта шөп өсіп шығады. Бірінші ору неғұрлым ерте жүрсе, соғұрлым шөптің қайта өсуі, гүлдеуі, жеміс беруі, тұқымдану үрдісі жүреді. Осыған байланысты өсімдіктердің біржылдық ж ән е көпжылдық формалары қалыптасады [50]. Біржылдық өсімдіктердің ерте жән е жай тұқым беретін түрлері белгілі. Көпжылдық өсімдіктерде ерте ж ән е жай тұқым беретін түрлерінің кездесу құбылысы анықталған. Қазіргі далалар тұрақты экожүйелер болып табылады. Дала өсімдіктерін ору жарықтың көп түсуіне, жердің қатты қызуына, топырақтың құрғауына, топырақ құрамындағы ауаның азаюына, өсімдік қалдықтарының топырақта ж ән е топырақ қорегінің азаюына әк еледі. Н әти жесінде түрлік құрам бұзылып, биоценоздық байланыстар жойылып жаңасы түзіледі. Шөпті үнемі ору тепе-теңдікті сақтаудың бір факторы ретінде анықталған. Өйткені шөпті ормаса, топырықта шөп қалдықтары жинақталады, ылғал көбейеді, жылу қабылдауы азаяды, бірақ минералды қоректенуі артады. Сөйтіп, дала өсімдіктері мезофильді ж ән е гигрофильді түрлік құрамға ауысады. жүктеу/скачать 1,97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|