72
7-кесте.
ланеталардыңКүнненорташа
қашықтығыжәнеэкс ентриситеттері
Пла не та
аты
Ор та ша
қа шық тық
, .б
кс ентри си тет,
e
Меркурий
0,39
0,206
Шолпан
0,72
0,007
Жер
1,00
0,017
Марс
1,52
0,093
Юпитер
5,20
0,048
Сатурн
9,54
0,054
Уран
19,19
0,046
Нептун
30,07
0,008
III Кеп лер дің екін ші за ңы
Кеплердің екінші заңы планеталардың өз
траекторияларыныңәртүрлінүктелеріндегіқоз
ғалыс жылдамдығын қарастыруға мүмкіндік
береді.
Пла не талар дың ра диус-век тор ла ры
бір дей уа қыт ара лы ғын да бір дей ау дан
сы за ды.
Аудандардың
S
1
=
S
2
=
S
3
теңдігіненпланета
лардың перигелийдегі жылдамдығы максимал,
афелийде минимал болатыны шығады
(83-су-
рет)
А
п
.
IV Кеп лер дің үшін ші за ңы
Кеплердің үшінші заңы екі планетаның
айналу периодтары мен олардың Күнге дейінгі
қашықтығыарасындабайланысорнатады.
Пла не талар дың жұл дыз дық ай на лу пе ри од та ры квадраты ның
қа ты на сы олар дың ор би тала ры ның үл кен жар ты осьте рі нің куб та-
ры ның қа ты на сы на тең.
Ò
Ò
à
à
1
2
2
2
1
3
2
3
=
,
мұндағы
T
1
,
T
2
–екіпланетаныңайналупериоды;
a
1
,
a
2
–үлкенжартыосьтер.
А
S
2
S
3
S
1
А
83-сурет.
ланеталардыңра-
диус-векторларысызатын игу-
ралардыңаудандарыбірдей
Маңызды ақпарат
Бүкіләлемдіктартылыс
заңынашқаннанкейін
НьютонКеплердіңүшінші
заңынтолықтырды.
Олалғанқатынасаспан
денелерініңмассасын
анықтауғамүмкіндікберді.
Ньютонортақмассалар
центрінайналақозғалатын
екіаспанденесіүшінмына
қатынасорындалатынын
дәлелдеді:
(
)
Ì
Ì Ò
à
G
1
2
2
3
2
4
+
=
,
мұндағыМ
1
,М
2
–дене
массалары;
T–денелердіңайналу
периоды;
a–аспанденелеріарасын
дағыорташақашықтық;
=6,67 10
11
Н м
2
/кг
2
–
гравитациялықтұрақты.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
74
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Кеп лер заң да рын тұ жы рым даң дар.
2. Нью тон то лық тыр ған Кеп лер дің үшін ші за ңы не ні анықтауға мүмкіндік
береді?
Жат ты ғу
11
1. КүнненМарсқадейінгіқашықтықКүнненЖергедейінгіарақашық
тықтан1,5есеартық.Марстағыжылұзақтығынтабыңдар.
2. Жердің массасын 6·10
24
кг, Жерден Айға дейінгі арақашықтықты
384000кмдепалып,Айдыңмассасынанықтаңдар.АйдыңЖерді
айналупериоды27,32тәулік.
Жаттығу
11
1. Юпитердегі1жылұзақтығынтабыңдар.
2. Сыныпта орындалған жаттығудағы 11(1) және үй тапсырмасы
11(1) есептерінің шешімін, есеп шығару үлгілерін пайдаланып,
планеталардыңКүндіайналупериодтарыныңКүнгедейінгіарақа
шықтықтарға тәуелділік графигін тұрғызыңдар. График бойынша
ШолпанныңКүндіайналупериодынанықтаңдар.
Шы ғар ма шы лық тап сыр ма
Ұсынылған тақырыптардың біріне хабарлама дайындаңдар:
1. И.Кеп лер дің өмір бая ны.
2. И.Кеп лер дің ғы лы ми ең бек те рі.
АРМАН
-
ПВ
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217