60
II Го ри зон таль коор ди на талар жүй есі
Тәжірибе жүзінде экваторлық координаталарды қолдану арқылы жұл
дыздыңорнынанықтауқиынырақболады.Темірқазықжұлдызытүрліендікте
әртүрлібиіктіктеорналасады.Көктемгікүнментүнніңтеңелунүктесіорна
ласқанТоқтышоқжұлдызыкөкжиексызығыныңастындаорналасуыдамүм
кін.Аспанденелерінбақылауүшінастрономиядагоризонталькоординаталар
жүйесіенгізілген.
оризонтал координаталаржүйесініңнегізгіэлементтерітіксызық
және оған перпендикуляр орналасқан жазықтық болып табылады.
Тік
сызықтың аспан сферасының жоғарғы нүктесімен қиылысу нүктесін –
зенит
деп,алтөменгінүктесіменқиылысунүктесін
надир
депатайды.
Жазықтықаспансферасынекіжартығабөледі.Жазықтықтыңаспансфера
сымен қиылысу сызығын
математикалық немесе шынайы көкжиек
сызығы
депатайды
( 8-сурет)
.
Тіксызық
Басаспанмеридианы
Вертикал
Талтүстіксызық
Математикалық
көкжиексызығы
Темірқазық
M
N
E
S
W
A
h
68-сурет.
Жұлдыздардыбақылауүшінқажетті
горизонтал координаталаржүйесі
Математикалықкөкжиексызығындамынанүк
телер орналасқан: N – солтүстік, – оңтүстік,
–батысжәне –шығыс.СолтүстікнүктесіТемір
қазықжұлдызынанкөкжиексызығынажүргізілген
вертикалсызықтыңбойындаорналасады.Солтүстік
және оңтүстік нүктелерді қосатын N түзуін
тал-
түстіксызық
депатайды.Түскіуақыттаденелердің
көлеңкесі осы сызықтың бойында жатады. Дүние
осьтері,зенитжәненадирнүктелеріарқылыбас
аспанмеридианыөтеді.
Зенит және надир нүктелері, бақыланатын
шырақарқылыөтетінаспансферасыныңүлкен
дөңгелегі
вертикал
деп аталады. Горизонталь
жүйеніңкоординаталары–биіктікжәнеазимут
( -сурет)
.
Жауабы қандай?
1. Не лік тен жұл дыз дар ды
ба қы лау үшін го ри зон
тал коор ди на талар
жүй есі ен гі зіл ген?
2. өкжиек тұстарын қа
лай анық тауға болады?
Бұл қызық!
ексіздаладаүнемікөшпелі
өмірсүруқазақхалқынжұл
дыздарға қарап жол табуға,
жайлаулар мен қыстаулар
дың орнын дәл анықтауға
үйретті. алық ішінде ең
танымал жұлдыздар Поляр
жұлдызы(Темірқазық),Үлкен
А (Жетіқарақшы), Үркер,
Қамбар, Кассиопея (Қара
құрт), Сириус (Сүмб ле),
Құсжолы. алқымыз ерте
замандарданТемірқазықтың
жылжымайтынынжәнеүнемі
солтүстікті көрсететінін біл
ген. Үркерді уақытты және
бағытты анықтау үшін қол
данған.
Достарыңызбен бөлісу: