Педагогика факультеті «Педагогика және психология» кафедрасы
Жалпылау Жалпыланған материалды есте сақтау Естің бұзылуы
жүктеу/скачать 1,69 Mb.
|
|
5. Жалпылау Жалпыланған материалды есте сақтау Естің бұзылуы. Көптеген психологиялық ауытқушылығы бар адамдар өздерінің еске сақтау қызметінің нашарлығына шағымданады. Ларошфуко өзінің ойында былай деген, адамдар көбіне естің бұзылуына шағымданады, бірақ та ойлау қабілетінің жетіспеушілігіне шағымдану көп емес. Науқас адамдар өзінің кемшілігі туралы көп айтпайды, ал есінің ақаулығы бар екенін байқайды. Бұл өзінің еске сақтау қабілетінің нашарлығын мойындау өкінішті емес, себебі көбіне науқастар өзінің мінез-құлқына, сезіміне, ойлауына сын айта алмайды. Сонымен бірге, естің бұзылуы мидың ауырсынуы кезінде кездесетін жиі симптом. Естің бұзылу мәселесі психиатриялық және потологиялық зерттеу орталығында қарастырылады. Есте сақтау және қайта жаңғырту қиын процесс құрылымы. Бұл адам іс-әрекетінің әр түрлі формасына тән мақсатқа бағыттылық, мотивациялылық сияқты ерекшеліктер тән. Естің бұзылуы туралы мәселе психиатриялық және патопсихологиялық зерттеулерінде негізгі болып келеді. Біріншіден, ес мәселесі классикалық психология әдебиетінде көп қарастырылған. Екіншіден, инастикалық бұзылулар кездесетін белгілер болып табылады. И.М.Сеченев есті психикалық дамудың шеткі бұрыштық тасы деп көрсетілген. Ол адамның негізгі ерешеліктерін фотографиялық қайта жаңғыртудан емес, айналық жаттаудан емес, ол қабылдауды қайта (жаңғыртудан емес) өңдеуден деп қарастырады. Яғни, адам қабылдаған образды классификациялайды және сұрыптайды. Міне, осы ерекшелік психикалық дамудың мүмкін жағдайы болып табылады. Еске сақтау және қайта жаңғырту процесінің құрылымы қиын. Ес патологиясына байланысты зерттеулер әр түрлі бағытта жүріп келеді. Клиникалық бағытта (С.С.Корсаков, Ю.Грюнтал, В.Гемьярусский, Р.Голлан, С.Жасмин, М.Морзагонова) Бұл бағыттың өкілдері белгілі естің бұзылуын әр түрлі симптомдарға байланыстырады. Психофизиологиялық және нейропсихологиялық бағытта (В.Пенфилд, В.Сковия, Б.Мильнер, Л.Попова, А.Лурия, Е.Соколов, Н.Кияшенко және т.б.) Бұл бағыттағы өкілдердің еңбектерінде естің психофизиологиялық бағытта анализдеу, бас мидың бұзылуына байланысты оның табиғатын зерттеулері жатады. Психологиялық бағытта. Негізінен есті ұйымдастыру және оның бұзылуы туралы сұрақтарды қарастырады. Теоритикалық және методологиялық позицияларға сүйенген бұл бағыттың өкілдері бір бағытты ұстанушылар емес, тіпті қайшы келушілер болып келеді. Сонымен қатар бұл бағытқа гештальт психологияны теоритика-ақпараттық идеялардың негізгі түсініктерін синтездеуші зерттеулерді қосуға болады. Бұл бағытқа заттың әрекет теориясы позициясынан естің бұзылуына анализ жасауды жүргізетін отандық психологтардың еңбектерін қосуға болады. (А.Н.Леонтьев, Г.В.Биренбаум, Р.И.нирович, Б.В.Зейчарник және т.б.) Корсаков синдромы-тікелей естің бұзылулардың ішінде жақсы зерттелгені және ол өтіп жатқан жағдайға байланысты естің бұзылу ерекшелігі. Корсаков синдромын ең алғаш кеңес психиатры С.С.Корсаковтың ауыр алкогольдық интоксикация кезеңінде зерттелген жаңалығы. Бұл естің бұзылу түрі көбіне болып жатқан жағдайға байланысты конфабуляция және орны мен уақытқа байланысты бағдарлама алмаумен бірігеп кездесіп отырады. Соңғы екі белгінің біріншісі анық байқалады. Соңынан жүргізілген зерттеулерге байланысты Корсаков синдромы мидың өзге де зақымдануларында кездесетіні анықталады. Бұл аурумен ауыратын адамдар аз уақыттан кейін өткен жағдайды ұмытып қалады. Бірақ көп жылдар бұрынғы оқиғаларды қайта жаңғырта алады. Мысалы: ауру адам өзінің балалық шағындағы бір оқиғаны, мектеп өміріндегі бір көріністі сипаттап бере алады. Бірақ ол тамақтанды ма, оған тумалары келді ме және т.б. аз уақыттағы жағдайды еске түсіре алмайды. Бұл адамдар бірнеше рет амандасады. Бір сұрақты бірнеше рет қайталайды. Бір ұсынысымен қайта-қайта сөз айтады. Корсаков синдромының құрылымына анализ жасау кезінде, мынадай сұрақ туындайды. Аз ғана уақыт бұрын өткен жағдайды ұмытып қалушылық қайта жаңғырту дефектісі ме, әлде материалды еске сақтау қиындығы ма? Кейбір эксперимент мәліметтері қайта жаңғырту дефектісі деп дәлелдейді. 1911 жылы Э.Клапаред мынадай тәжірибе жүргізді Ол бірнеше рет күні бойы науқас адаммен амандасты және амандасу кезінде оған жасырын қолына ине тигізеді. Бірнеше рет қайталағаннан кейін науқас Клапаредке қолын ұсынуды тоқтатқан. Бірақ оны танымаған және амандасу фактісін де есіне түсіре алмаған. А.Н.Леонтьев 1935 жылы науқас адам мен ауру қоздырғышына қатысты шартты рефлексті қатыстырған. Бірақ ауру адамдар осы фактіні білмеген. Осы мәліметтер ауруларды қайта жаңғырту процесінің бұзылғанын дәлелдейді. Корсаков синдромының бір ерекшелігі – конфабуляция болып табылады, яғни естегі үзілістерді болмаған жағдаймен толықтыру. Мысалы: бір науқас бүгін оның орманға барып, саңырауқұлақтар үстімен жүргенін айтса, енді біреуі “кеше мен үйде, заводта болғанмен, онда маған жақсы құрмет көрсетті” деген. Корсаков синдромы естіген немесе көрген нәрсені қайта жаңғыртудағы дәлсіздіктен емес, ол бағдарланудағы дәлсіздіктен көрінеді. Кейде жалған қайта жаңғыртулар пайда болады. Кейде аурулардың өздері естіген немесе көрген заттың жетіспеушілігіне байланысты оларды толықтыруға тырысады, болмаған жағдаймен алмастырады. Естің бұзылысы тек болып жатқан жағдайға ғана емес, сонымен бірге өтіп кеткен жағдайға да қатысты келеді. Яғни, ауру адам өткенін білмейді. Оны осы шақпен шатастырады. Оқиғалар хронологиясын алмастырады. Уақыт пен кеңістікті бағдарлауының бұзылысы байқалады. Кейде мұндай естік бұзылыстар протексттік сипатта болады. Масылы: бір науқас ғасырдың басында өмір сүріп жатырмын деп сезінеді, яғни, осы кезеңде I дүниежүзілік соғыс аяқталып, Ұлы Қазан социалистік революциясы басталады деп шатасқан. 30 – жылдары В.А.Гомеровский бір ауру адамды сипаттаған. Ол адам өзін жер иесінің үйінде тұрамын деп сезінген және иесінің жолдасынан қатты қорқатынын және дұрыс тамақтана алмайтындығын айтқан. Бұл амнистикалық бағдарсыздықтарда өткен кәсіптік дағдылары жиі көрініс табады. Мысалы: бір адам бұрын мейрамханада официант болған, соған байланысты түскі тамақтану кезінде тамаққа келушілерді тамақтандырып, қызмет көрсетіп жүрмін деп ойлаған және ол үшін оған төлемақысын сұраған. Олай болмаған жағдайда иесін шақыртамын деп айтқан. Естің әлсіздеуінің бұзылуын-гипоамнезия деп атайды. Бұл ақпаратты көп қайтара қайталауындағы есте сақтау процесс. Естің бұзылысы көру, есту, кинестезиялық жағдайға байланысты болады. Бас мидың маңдай бөлігі не зақым келген жағдайда қысқа уақыт аралығындағы есте сақтау процесі бұзылады. Бір нәрсені ауру адам жаттай алмайды, бірақ оны көпке дейін есінде ұстай алмайды. Сонан соң оны сұрағанда айта алмайды, бірақ оны қабылдап, басынан бастап жаттайды. Сөз амнезиясы – бұл жағдай қабылдаудың бұзылу нәтижесінде есте сақтау процесі тежеледі. Яғни, ауру адам бір нәрсені ұмытып қалады да, бір кезде сол сөзді естіген жағдайда, сол нәрсе есіне түседі. Есте сақтаудың толық бұзылуы – амнезия деп аталады. Науқас адам болған жағдайды, фактіні, болған уақытты есіне түсіре алмайды. Бұл көбіне энцефалиттік және бас сүйегіне зақым келген жағдайда байқалады. Оның өзі үш кезеңнен тұрады: Ретрогардты амнезия – зақым келген жағдайдан бірнеше секунд бұрын болған уақыт. Антероградты амнезия – зақымданғаннан кейінгі жағдай. Фиксациялы амнезия – дәл қазір болып жатқан жағдайды есіне түсіре алмау. Естің бұзылуының алданыш түрі парамнезия деп аталады. Бұл жағдайда адам еріксіз ұмытылған нәрсені фантазиямен толықтырады. Есіне сақтауы бұзылған адам, яғни пациентте криптомнезия байқалады, ол еріксіз өзге адамның айтқан сөзін өзі айтқандай қабылдау. Еске сақтау процесі бұзылуында алданыш есте сақтау, уайым түрде “deja vu” (фр. – бұрын көрген). Болмаған жерде адамның осы жерде бұрын болдым деп есіне түсіре алмауы. Алданыш еске сақтау бұзылуы “jamais vu” (бұрын көрмеген) – бұл жағдайда ауру күнделікті жерінде, таныс адамдардың арасында өзін бірінші рет келіп тұрғандай сезінуі. Тексеру сұрақтары: Есте қалдыру дегенiмiз не? Материалдың мағынасына түсiнiп жаттап алудың шарттары қандай? Механикалық есте қалдыру дегенiмiз не? Қайта жаңғырту мен танудың бiр-бiрiнен айырмашыдығы неде? Қайта жаңғыртуды қандай әдiстермен пайдалануға болады? жүктеу/скачать 1,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|