Педагогика факультеті

1. Ш.Амонашвилидің бағаламай оқыту идеясына көзқарасыңыз.

1. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

3. Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

4. Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

5. Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

6. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

7. Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

8. Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М., 1984.

9. Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997.
15-апта. 29 кредит сағат.

№15 дәріс тақырыбы: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ұжымдық таным іс-әрекетін педагогикалық ұйымдастыру негіздері

1. Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер туралы түсінік.

2. Оқу белсенді топтарының жұмысы.

3. Топтық жұмыстарды ұйымдастыру.

1. В.А.Сухомлинскийдің ынтымақтастық идеясының іске асырылуы.

1. А.С.Макареенко еңбектеріндегі педагогикалық ынтымақтастықтың дамуы.

№15 семинар тақырыбы: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ұжымдық таным іс-әрекетін педагогикалық ұйымдастыру негіздері

1. Шетел педагогикасындағы тәрбиелеу процесіне қатысушылардың біріккен іс-әрекеттері.

2. Жаңашыл мұғалімдердің «ынтымақтастық педагогикасы»идеясын жүзеге асыруы.

1. Ұжымдық танымдық іс-әрекет педагогикалық процестегі ынтымақтастық технологиясы ретінде.

1. Ұжымдық оқу жұмыстарында оқу-танымдық біліктіліктерді қалыптастыру.

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004. .

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Лийметс Х.Й. Групповая работа на уроке. М., 1975.

Маргулис Е.Д. Коллективная деятельность учащихся. Киев, 1990.

Совместная деятельность: методология, теория, практика. М., 1988.

Хан Н.Н. Сотрудничество в педагогическом процессе школы. Алматы, 1997.

Цукерман Г.А. Зачем учиться вместе? М., 1985.

1.5 Әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиеттер тізімі.

ҚР «Білім туралы» заңы.//Егемен Қазақстан. 11 маусым, 1999

ҚР орта білім беру Мемлекеттік стандарттары. А., 1998

ҚР орта жалпы білім берудің жалпыға міндетті стандарты. А., 2002

Конституция РК. – А., Казахстан, 1995.

Закон РК «Об образовании» // Казахстанская правда, 11 июня 1999г.

Концепция становления исторического сознания в Республике Казахстан // Казахстанская правда. – 1995. №121. – 30июня.

Бержанов К.Б., Мусин С. Педагогика тарихы. – А., 1984. – 255б.

Антология педагогической мысли Казахстана / Сост.: Жарикбаев К.Б., Калиев С.К-Алматы,1995.-512с.

Лемберг Р.Г. Дидактические очерки.-Алма-Ата, 1960.-195с.

Адамбеков К.И.,Касымбекова С.И. Социально-педагогические оснлвы физического воспитания учащейся молодежи. –Алма-Ата ,1998.-199с.

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

Мадин И.Б. История развития педагогической мысли в Казахстане в советский период.- Алма-Ата, 1979.-126с.

Проблемы обучения и воспитания в произведениях казахских просветителей. /сост.Жарикбаев К.Б. – Алма-Ата,1984.

Бейсенбаева А.А. Теория и практика гуманизации оброзования.- Алматы: Гылим, 1998,-255с.

Бекмагамбетова Р.К. Дидактика начальной школы. А., 2000

Бекмагамбетова Р.К. Формы организации учебной работы. А., 2003

Бекмагамбетова Р.К. Краткая хрестоматия по дидактике. А., 2003.

Бекмагамбетова Р.К. Рабочая тетрадь студента по дидактике. А., 2003

Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. М., 1991.

Тұрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары.

Кожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика.: методология, теория, практика.-Алматы,1995.-293с.

Тажибаев Т. Педагогическая мысль в Казахстане во второй половине XIXв.- Алма-Ата,1965.-164с.

Сембаев А.И. История развития советской школы в Казахтане.- Алма- Ата,1962.-366с.

Уманов Г .А.Педогогические прроблемы развития профессионально-технического образования в Казахстане.-Алма-Ата,1968.-108с.

Кунантаев К.К. К вершинам знаний: развитие женского оброзования в Казахстане 1920-1977 г.г.-Алма-Ата, 1978.-136с.

Ильясова А.Н.Становление и развитие педогогической теории Казахстана 1900-1960 г.г. –Алма-Ата.1997.-282с.

История педогогики Казахстана. Хрестоматия /Сост. Ильясова А.Н.-Алматы,2000.-117с.

Храпченков Г.В. Научно педогогические вопросы народного оброзования в Казахстане.-Алма-Ата,1976.-144с.

Мадин И.Б. История развития педагогической мысли в Казахстане в советский период.- Алма-Ата, 1979-126с.

Жарикбаев К: Б., Калиев С.К. История казахской педагогики и психологии.: Учевное пособие. –Алматы, 1995.346с.На каз. Яз.

Ситдиков А.С. Педагогические идеи и просветительская деятельность И .Алтынсарина.-Алма-Ата, 1968.-148с.

Кожабаева Б.И. История создания и развития системы государственных трудовых ресурсов в Казахстане. Дисс. ...канд. пед. наук.- Алма-Ата, 1986

Сейтешов А.П. Пути профессионального становления учащейся молодежи. –М.,1988.-332с.

Салимова К, Нана Доде. Педагогика народов мира: История и современность.- М.:Педагогическое общество России, 2001.-576с.

Сабыров Т.С. Оқыту теориясы. А., 2000

Пән «Дидактика»

Атаулы стипендия – тиісті білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгерген, ғылыми-зерттеу жұмыстарымен шұғылданатын, оқу орнының қоғамдық, мәдени және спорттық өміріне белсене қатысатын неғұрлым қабілетті білім алушыларды көтермелеу үшін жеке немесе заңды тұлғалар тағайындайтын стипендия.

Аралық мемлекеттік бақылау – білім сапасын білім беру ұйымдарына тәуелсіз бақылаудың бір түрі.

Бірыңғай ұлттық тестілеу – кәсіптік орта және кәсіптік жоғары білім беру ұйымдарына қабылдау емтихандарымен біріктірілген жалпы орта білім беретін оқу орындарында жоғары сатыда білім алушыларды қорытынды мемлекеттік аттестаттау нысандарының бірі.

Білім беру мониторингі – білім беру процестерін жүзеге асырудың нәтижелері мен шарттарының, білім алушылар контингетінің білім беру ұйымдары желісінің жай-күйін және өзгерістер серпінің жүйелі түрде байқау, талдау, бағалау жән болжау.

Білім алушыларды аралық аттестаттау – бір оқу пәнінің оны бітіргеннен кейінгі бір бөлігінің немесе бүкіл көлемінің мазмұнын меңгеру сапасын бағалау мақсатында жүргізілетін рәсім.

Білім беру жүйесіндегі мемлекеттік бақылау – мемлекеттің азаматтардың білім алуға құқығының сақталуын қамтамасыз етуге және негізгі және қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыратын заңды тұлғалардың өздері жүзеге асыратын білім беру қызметінің Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы заңдарының талаптарына сәйкестігін, мемлекеттік жалпыға бірдей білім беру стандарттарын және олардан алған лицензияларындағы талаптарды сақтауына бағытталған және білім беруді мемлекеттік басқару органдары оны өз құзіреті шегінде жүзеге асырады.

Мемлекеттік бақылаудың түрлері: 1) аралық мемлекеттік бақылау; 2) білім алушыларды қорытынды мемлекеттік аттестаттау; 3) білім беру ұйымдарын мемлекеттік аттестаттау; 4) білім беру ұйымдарын аккреддиттеу; 5) лицензиялық ережелердің сақталуын бақылау; 6) білім беру ұйымдарының Қазақстан Республикасының білім туралы заңдарын сақтауын бақылау болып табылады.

Мемлекеттік бақылау түрлері мынадай нысандарда жүзеге асырылады: 1) ауызша; 2) жазбаша; 3) бірыңғай ұлттық тестілеу; 4) кешенді тестілеу; 4) тестілеу; 6) тексерулер.

Даму – бұл адамның организміндегі сандық және сапалық өзгерістер, олар әр түрлі факторлардың әсерімен болады. Түрлері. денелік, психологиялық, әлеуметтік.

Дидактикалық теориялар мен тұжырымдамалар: танымдық қызығушылықты дамыту тұжырымдамасы /Г.И.Шукина т.б./, дамытушылық оқыту тұжырымдамасы /Л.В.Занков т.б./, проблемдік оқыту теориясы /М.И.Махмутов, И.Я.Лернер, А.М.Матюшкин т.б./ ақыл-ой әрекетін қалыптастырудың кезеңдік теориясы /П.Я.Гальперин т.б./, білім беру мазмұнының теориясы /Л.Я.Лернер, В.В.Краевский, В.С.Леднев т.б./, мазмұндық жалпылау теориясы /В.В.Давыдов т.б./, оқыту процесін оптимизациялаудың теориясы /Ю.К.Бабанский/, оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендетудің теориясы /Т.И.Шамова т.б./, оқыту әдістерінің теориясы /М.И.Махмутов, Ю.К.Бабанский/, қазіргі сабақ теориясы /М.А.Данилов, В.А.Онищук т.б./, оқушылардың дербес жұмысын ұйымдастырудың теориясы /О.А.Нильсон т.б./, оқу пәні теориясы /Л.Я.Зорина, И.К.Журавлев т.б./, оқулық теориясы /Д.Д.Зуев т.б./, оқытудың ұжымдық тәсілінің теориясы /В.Дьяченко т.б./ және т.б.

Инновациялық оқу орындары /инновация - жаңарту/ - оқыту және педагогикалық еңбектің жағдайы жақсартылған, жаңашылдық идеяға негізделген, жетілген технология.

Интегралды /кіріктірілген/ сабақтар - /лат.»толық», «тұтас»/ онда бір тақырыптың айналасында бірнеше пәннен материалдары бірігеді. Мұнда пәнаралық байланыс кеңінен қолданылғандықтан құбылысты немесе оқып жатқан пәнді әр жақтан танып білуге болады. Интегралды сабақтың басты мақсатын дұрыс анықтау өте маңызды. Егер жалпы мақсат анықталса, онда әр пәннің мазмұнынан сол мақсатты шешетін жадығаттар алынады.

Кешенді тестілеу – ақпараттық технологияларды қолдану арқылы бірнеше оқу пәндері бойынша бір мезгілде өткізілетін емтихан нысаны.

Қабылдау квотасы – І, ІІ топтағы мүгедектер, бала кезінен мүгедектер, мүгедек балалар, ауыл /село/ жастары арасынан шыққан азаматтар мен Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын ұлты қазақ адамдарды, сондай-ақ жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды кәсіптік орта және кәсіптік жоғары білім беретін білім беру ұйымдарына қабылдау үшін бөлінетін білім беру гранттары мен кредиттерінің шекті саны.

Мемлекеттік атаулы стипендия – Қазақстан Республикасының Президенті және /немесе/ Қазақстан Республикасының Үкіметі тағайындайтын стипендия.

Педагогикалық менеджмент – бұл білім беру процесін басқарудың кешенді принциптері, әдістері, ұйымдастырушылық нормалары және технологиялық амалдары, олар оның тиімділігін арттыруға бағытталған.

Педагогикалық қызметкерлерді аттестаттау – педагогикалық қызметкерлердің біліктілік деңгейінің біліктілікталаптарына сәйкестігін анықтау мақсатымен жүргізілетін рәсімі.

Тұлғалық – бағытталған оқу – бұл оқушылардың мүмкіншілігі және қабілеті барынша ескерілетін, олардың жекелік ерекшелігін дамытуға қажетті жағдай жасайтын оқытуды ұйымдастырудың тәсілі.

Штаттағы оқытушы – білім беру ұйымының штат кестесінде көзделген қызметті атқаратын және жеке еңбек шартының негізінде лауазымдық міндеттерін орындайтын оқытушы.

Экстернат – білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ білім беру бағдарламасына сәйкес оқу пәндерін өз бетінш

е оқитын оқыту нысандарының бірі.
ПӘН БОЙЫНША ДӘРІСТЕРДІҢ КОНСПЕКТІСІ

1-апта

№ 1 дәріс тақырыбы: Дидактика пәні мен міндеттері

Жоспары:

1. Дидактика туралы түсінік.

2. Дидактиканың негізгі категориялары немесе ұғымдары.

3. Дидактикалық заңдылықтар.

4. Дидактиканың дамуы және қалыптасуы.
1. Дидактика - педагогиканың маңызды саласы. Дидактика ұғымы грек тілінен алынған және оқыту, үйрету деген мағынаны білдіреді. Бұл ұғымды ғылыми айналымға алғаш енгізген неміс педагогы Вольфганг Ратке (1571-1635). Ол дидактиканы оқыту мәдениеті, яғни практикалық қолдану жағынан қарастырды. Чех педагогы Я. А. Коменский 1657 жылы өзінің ''Ұлы дидактика'' еңбегінде дидактика - «барлығын үйрететін, оқытудың әмбебап өнері» деп тұжырымдады.

Белгілі болгар философы, педагогы И.Марев дидактиканың дамуының

тарихи кезеңдерін шартты түрде үш кезеңге бөліп қарастырады:

Бірінші кезең - Я.А.Коменскийге дейінгі; екінші кезең - Я.А.Коменскийден басқару процесінің жалпы теориясы ретінде кибернетиканың пайда болуына дейін; үшінші кезең - ғылыми техникалық революцияның дамуының басты бағытын құрайтын кибернетиканың пайда болуынан бүгінгі күнге дейін.

Дидактика не үшін оқыту ? ( оқу іс- әрекеті субъектілерінің ынталық құндылықты бағдарлануына байланысты білім беру мақсаттары), неге оқыту (үйрету) ? (білім беру мазмұнын анықтау, біліми стандарттарды оқу бағдарламаларын, әдістемелік құралдарды жасақтау); қалай оқыту (үйрету) ? (оқу іс-әрекетінің тиімділігін қамтамасыз ететін оқытудың әдістерін, формаларын, дидактикалық принциптерін таңдау) сияқты сұрақтарға жауап береді. Осы сұрақтарға жауап беру үшін дидактика үздік педагогикалық тәжірибені зерттеп, нәтижесін мектептің тәжірибесіне енгізумен айналысады. Сол себепті де дидактика - білім беру мен оқыту мәселелерін зерттейтін педагогиканың ғылыми саласы болып табылады және ол оқыту теориясы деп те аталады.

Дидактика ғылым ретінде пән өрісінде әрекет ететін зандылықтарды зерттейді, оқыту үрдісінін процесінің барысын және нәтижесіне жағдай жасайтын теуелділіктерді сараптайды, жоспарланған мақсат міндеттердің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін әдістерді, ұйымдастыру формалары мен құралдарын анықтайды.

Дидактиканың ғылыми – теориялық функциясы оқытудың шынайы процестерін зерттеуді, оқытудың әр түрлі мақсаттарының фактілері мен заңдылықтарының байланыстарын анықтау, олардың мәнін ашу, дамуының үрдістері мен болашағын анықтау болып табылады. Алынған теориялық білімдер оқытудың практикасын бағыттауға мүмкіншілік береді. Оқыту теориясы білім мазмұнын таңдау мәселесін жасап, оқыту ұстанымдарын орнатып, оқыту әдістерін және құралдарын қолданудың нормативтерін белгілеп нормативті-қолданбалы, конструктивті – технологиялық функцияны атқарады. Бұл функциялардың бірлігінде дидактика – бұл оқыту процесінің мәнінің түсінігі, оның білімдік, тәрбиелік және дамытушылық функциясын жүзеге асырылуы.

Жалпы дидактиканың негізгі міндеттері: оқыту процесінің заңдылықтарын ашу, білім берудің мазмұнын анықтау, оқытудың тиімді әдістері мен ұйымдастыру формаларын іздестіру, жастардың таным ынтасы мен қабілетін дамыту, дүниеге көз-қарасты қалыптастыру, олардың өмір тәжірибесіне дайындалу мәселелерін зерттеп, шешу.

2. Дидактиканың қарастыратын сұрақтарына байланысты негізгі категориялары болып табылатындар: оқыту процесі, оқыту принциптері, оқыту мазмұны, оқытуды ұйымдастыру формалары мен әдістері.

Дидактика педагогиканың жалпы категорияларын (оқыту, тәрбие, педагогтік іс-әрекет, білім беру) пайдаланады.. Кейбір категорияларға анықтама берейік.

Сабақ беру (преподавание) – оқыту мақсатын жүзеге асырудағы ақпа раттандыруды, тәрбиелеуді, білімді ұғынуды және практикада қолдануды қамтамасыз ететін мұғалімдердің тәртіпке келтірілген іс-әрекеті.

Оқу - процесс, оның барысында оқушыда тану, жаттығу және тәжірибеге ие болу арқылы мінез-құлықтың және іс-әрекеттің жаңа формалары пайда болады.

Білім беру – оқушының оқыту процесінде ие болған білімнің, іскерліктің, дағдының, ойлау тәсілдерінің жүйесі.

Дидактика философиялық жалпы ғылыми және жеке ғылыми ұғымдарды пайдаланады:

- философиялық категория: «мән мен құбылыс», «байланыс», «жалпы және жалқы», «болмыс», «сана», «тәжірибе» және т.б.
- педагогиканың жалпы ұғымдары: «педагогика», «тәрбие», «педагогикалық іс-әрекет», «педагогикалық ақиқат» және т.б.
- дидактиканың жеке ұғымдары: «оқыту мен оқу». «оқу пәні», «оқу материалы», «оқу жағдайы», «оқыту құралы», «оқыту тәсілі», «мұғалім»,«оқушы», «сабақ» және т.б.
- пәнаралық ғылымдардың ұғымдары: психологиялық «қабылдау», «меңгеру», «ақыл-ойдын дамуы», «есте сақтау», «іскерлік», «дағды»), кибернетика («кері байланыс», «динамикалық жүйе» және т.б

- жалпы ғылыми ұғымдар: «жүйе», «құрылым», «қызметі», «элемент», «тиімділік», «жағдай», «ұйым», «формалау» және т.б.

Дидактиканың заңдарының бір бөлігі динамикалыққа жатады. Онда объектінің бастапқы жағдайы оның әрі қарай өзгеруін бірмәнді анықтайды. Дидактикалық заңдылықтардың ерекшелігін сабақ беру, оқу және білім беру мазмұнының арасындағы тәуелділік сипаттайды. Дидактикалық заңдылықтар жекелеген оқу пәндерінің мазмұнына тәуелсіз. Негізгі дидактикалық заңдылықтар: оқытудың әлеуметтік сұранысқа және қоғамдық жағдайға тәуелділігі, оқытудың әлеуметтік-қалыптастырушы және тәрбиелеушілік сипаты, оқытудың тиімділігінің оқушылардың белсенділігіне және олардың оқуға деген мақсатты бағытталған жауапкершілік қатынасты қалыптастыруға тәуелділігі т.б.

Заңдылықтардың басқа бір тобы мынадай: құрылымдық (оқу әдістерінің әр түрлі білім мазмұнының түрлерін меңгеру тәсілдеріне тәуелділігі), жүйелілік (сабақ берудің, оқудың және білім мазмұнының бірлігі), эволюциялық (оқушылардың жасына және даярлық деңгейіне сәйкесті оқыту процесінің құрымының өзгеруі), функционалдық (оқушыларда әлеуметтік тәжірибені сақтауға, қайта айтуға және дамытуға даярлау), тарихи.

4. Дидактика терминін алғаш енгізген неміс педагогы В.Ратке (1571-1635) өзінің лекция курсын «дидактика» немесе «сабақ беру өнері» деп атаған еді.

Я.А.Коменский бірінші болып дидактиканы ғылыми білім жүйесі ретінде жасап, балаларды оқытудың бірізділікті ұстанымдарын және ережелерін ұсынды. Ол «Ұлы дидактика» (1657) еңбегінде оқыту теориясының маңызды сұрақтарын қарастырады: білім беру мазмұны, көрнекілік дидактикалық ұстаным, бірізділікті оқыту, оқытудың сыныптық-сабақтық жүйесін ұйымдастыру және т.б. Я.А.Коменскийдің оқыту теориясы тәрбиелеудің табиғатқа сәйкестілік принципіне сай құрылған. Я.А.Коменский орта ғасырдағы жаттауға негізделген оқытудың орнына балалардың жастық және психологиялық ерекшелігіне сай оқу жұмысының жаңа жүйесін ұсынды. Қайта өрлеу дәуірінде философияда гуманистік бастама үлкен мәнге ие болғанда Ж.Ж.Руссо оқытуда баланың сұранысын, қажеттілігін, өзекті қызығушылықтарын ескеруге шақырды. И.Г.Песталоцци біржақты тәрбиелеудің бүкіл түрлеріне қарсы шығып, адамның барлық күштерін және қызығушылықтарын дамыту керек деген оқыту мақсатына назар аударды.

ХҮІІІғ. аяғында ХІХғ. басында классикалық педагогикада мектепте білім берудің 2 теориясы анықталды: формальдық білім беру теориясы (Н.Ф.Гербарттың және оның ізбасарларының пікірінше оқытудың басты міндеті – оқушыларды ақыл-ой жағынан дамыту) және материалдық білім беру теориясы (оқытудың негізгі мақсаты – оқушыларды өмірге пайдалы білімдермен қаруландыру).

ХІХғ. ортасында А.Дистервег дамытып оқытудың дидактикалық негізін салып, дәлірек айтқанда «жақыннан алысқа», «қарапайымнан күрделіге» және т.б. 33 заңды және ережені анықтап берді.

Индустриалдық дамыған елдерде қазіргі дидактикада психология көп орын алған.

ХІХғ. екінші жартысында Ресейде тұтас дидактикалық жүйені К.Д.Ушинский жасады. Ағартушылық философиялық идеяларға, психологияға және физиологияға сүйене отырып, ол формальдық және материалдық білім берудің біржақтылығын көрсетті, танып білу мен оқытудың ұқсастығын және айырмашылығын ашты, оқыту процесінде білімді қабылдаудың, меңгерудің және бекітудің, ойлауды дамытудың, оқушылардың оқуға ұмтылысының мотивтерін қалыптастырудың, оқыту мен оқушылардың дербес әрекетінің арақатынасының сұрақтарына жауап берді.

Оқыту теориясының дамуына Н.К.Крупская үлес қосты. Оның оқытудың мазмұнына және әдістері, мұғалімнің сапалары туралы ойлары педагогикалық зерттеулерге жаңа бағыт берді.

А.С.Макаренконың педагогикалық қызметі және көзқарастары ұжымды тәрбиелеудің және еңбекке оқытудың негізін салды.

Өткен ғасырдың 70-і жылдары білім мазмұнына оқытудың дамытушылық және тәрбиелеушілік функиясын арттыратын жаңа компоненттері енгізілді – шығармашылық іс-әрекеттің тәжірибесі және дүние жүзіне, бір-біріне тәрбие эмоционалдық-құндылықтық қатынас. Мектеп оқулығы мәселесі бойынша мазмұнды зерттеулер жүргізілді.

Өткеннің дидактиктерінің оқушылардың білімді белсенді меңгеру керек деген талабы жаңа негіздеме алып, оқушылардың танымдық іс-әрекетінде олардың дербестігін дамытудың қажеті сипатына ие болу арқылы өз жалғасын тапты.

Педагогика ғылымында оқытудың тәрбиелік және адам дамуының негізін ашатын және сипаттайтын теориялар жеткілікті. Бірақта солардың ішінде педагогикалық әсердің және олардың нәтижесінің қабылдануы мен ұғынуының психологиялық заңдылықтарын бейнелейтіндердің ғана әдіснамалық және теориялық маңызы бар.

Маңызды дидактикалық теориялар мен тұжырымдамалар қатарына жататындары: танымдық әрекетті дамыту тұжырымдамасы (Г.И.Щукина, т.б.), дамыта оқыту тұжырымдамасы (Л.В.Занков, т.б.), проблемалық оқыту тұжырымадамасы (М.И.Махмугов, И.Я. Лернер, А.М. Матюшкин т.б.), ақыл-ой әрекетін кезеңді қалыптастыру теориясы (П.Я.Гальперин, т.б.), білім беру мазмұны теориясы (Л.Я. Лернер, В.В.Краевский, В.С.Леднев т.б.), мазмұнды жинақтау теориясы (В.В.Давыдов, Д.Б. Эльконин, Н.А.Менчинская, П.Я. Гальперин, т.б.), оқу процесін онтайландыру теориясы (Ю.К.Бабанский), оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендіру теориясы (Т.И.Шамова, т.б.), оқыту әдістерінің теориясы (М.И.Махмутов, В.А.Онищук, т.б.), өзіндік жұмыстарды ұйымдастыру теориясы (Л.Я.Зорина, Н.К.Журавлев, т.б.), біртұтас педагогикалық процесс теориясы (НД.Хмель, т.б. 1 кестені қараныз), оқытудың ұжымды оқыту теориясы (В.Дьяченко, т.б.), дидактиканың дамуына алдыңғы қатарлы тәжірибені жалпылау, жаңашыл-педагогтардың (Ш.А.Амонашвили, В.Ф.Шаталов т.б.) ізденістері септігін тигізуде.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар

Дидактика дегеніміз не?

Дидактиканың мәні.

Дидактиканың негізгі категорияларын немесе ұғымдарын атаңыз.

Дидактиканың негізгі категорияларына немесе ұғымдарына анықтама беріңіз.

Оқыту мен оқудың айырмашылығы неде?

Дидактиканың заңдылықтарын атаңыз.

Дидактиканың дамуына үлес қосқан қандай көрнекті педагогтарды, олардың қандай еңбектерін білесіз?

Дидактиканың даму тарихы.

Сыныптық-сабақтық жүйенің негізін салған кім?

1. 
   Сорокин Н.А. Дидактика М. 1974 г.
   
2. 
   А.В.Хуторской. Современная дидактика. Москва, 2007 г.
   
3. 
   В.Н.Рыжов. Дидактика. Москва, 2007.
   
4. 
   И.М.Осмоловская.Дидактика, 2008.
   
5. 
   Муханбетжанова А.М.. Молдагалиев Б.А., Ерниязов О.Н. Дидактика.Орал, 2005.
   
6. 
   В.А.Ситоров. Дидактика. Москва, 2002.
   
7. 
   Л.В.Загрекова, В.В.Николина. Дидактика. Москва, 2007.
   
8. 
   В.А.Попков, А.В.Коржуев. Дидактика. Москва, 2004.
   

10. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

11. Қоянбаев Р:М. Қысқаша педагогикалық сөздік. Алматы, 1991.

12. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

13. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

14. Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

15. ОконьВ. Введение в общую дидактику. М., 1990.

16. Подласый И.П. Педагогика .М., 1996.

17. Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

18. Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997

№ 2 дәріс тақырыбы: Қазақстан Республикасының қазіргі мектептеріндегі білім мазмұны

1. Білім беру мазмұны туралы түсінік және оның мәні..

2. Білім мазмұнын қалыптастырудың принциптері және ұстанымдары.

1. Білім (оқыту, оқу үрдісі) мазмұны – жас ұрпақты неге оқыту керек деген сұраққа нақты жауап болып табылады. Білім мазмұнын белгілі типті оқу мекемесінде арнайы оқытуға таңдалып алынған білім, біліктілік және дағдылардың нақты жүйесі деп түсіндіруге болады. Бұл жүйеге оқушылардың белгілі интеллектуалдық, әлеуметтік және рухани дамуын қамтамасыз ететін қоршаған орта, қазіргі заман өндірістері, мәдениет және өнер туралы білім; білім алудың интеллектуалдық және практикалық біліктіліктері мен оларды қолдану тәсілдері; танымдық іс-әрекет, теориялық және практикалық мәселелерді шығармашылықпен шешу дағдыларын меңгеру кіреді. Білім мазмұны категориясы адамдарға белгілі табиғат, адам, қоғам туралы білімдері, белгілі іс-әрекет тәсілдерін орындаудағы адамға тән біліктіліктер туралы алынған білімдері; қоғам алдында туындайтын жаңа мәселелерді шешу тәжірибесі; өмір, табиғат, қоршаған орта тағы басқалар туралы ойлары көрсетілген әлеуметтік тәжірибені бейнелейді. Кейде адамзаттың әлеуметтік тәжірибесін жалпы адамзат мәдениеті деп атайды.Сан мыңдаған даму тарихында адамзат өте көп білім жинақтады. Жасөспірім ұрпақ осы білімді игерген кезде ғана өркениет дамуы жүзеге асады. Бірақ жинақталған білімнің барлығын адам түгелдей меңгере алуы мүмкін емес. Сондықтан ең маңызды, негізгі білімдер мен біліктіліктерді таңдау мәселесінің орны ерекше.Әлеуметтік тәжірибе мектептегі оқу мазмұнында түрлі пәндерге бөлініп көрініс табады.

Оқу пәні бұл – нақты белгілері бойынша ерекшеленген, құбылыстардың нақты класына жататын әлеуметтік тәжірибенің (адамзат мәдениетінің) бөлігі. Оқу пәндері белгілі ғылымдардың негіздерін мектептердегі оқыту қажеттіліктеріне бейімдейді.

Білімнің мазмұны – оқыту процесі компоненттерінің бірі. Бұл ғылыми білімнің, іскерліктің және дағдының жүйесі. Осы жүйенің негізінде оқушылардың ақыл-ойы, қабілеті дамиды, ғылыми-материалистік көзқарасы, мінезі қалыптасады. Білім беру үрдіісінің мазмұны – жас ұрпақты неге оқыту керек, адамзаттың жинақтаған барлық байлықтарының ішінен қандай білімді таңдау керек деген сұраққа нақты жауап береді. Білім беру мазмұны дегеніміз қандай да бір оқу орны типінде зерттеу үшін таңдап алынған білім, іскерлік және дағдылар жүйесі деп түсініледі. Білім беру мазмұнынының категориясы әрдайым нақтылықты талап етеді. Білім беру мұзмұны оқушылардың жан-жақты дамуы үшін, олардың ойлауын, танымдық қызығушылығын және еңбек іс-әрекетіне дайындығын қалыптастыру үшін негіз құрайды. Ол білім беру мақсаттарын іске асырудың құралы болып табылады, мазмұны қоғамның, және жеке адамдардың ағымдағы және перспективті қажеттіліктерін бейнелеу қажет. Білім беру мазмұнын қалыптастыруымен байланысты келесі жүйелерді бөледі:

1) қабылданған мақсаттар; 2) әлеуметтік және ғылыми жетістіктер; 3) әлеуметтік қажеттіліктер; 4)жеке қажеттіліктер 5) педагогикалық мүмкіндіктер және т.б.

• 
  ғылыми, әлеуметтік және мәдени дамудың соңғы жетістіктерінің мектепте берілетін білімнен көрініс табатын ғылымилығы;
  
• 
  әрбір жаңа білім алдыңғы берілген біліммен байланысты және содан туындайтынын көрсететін білім мазмұнын жоспарлаудан тұратын бірізділік;
  
• 
  тарихилық, яғни білім мазмұнында мектептердегі қандай да болмасын білім салаларының, даму тарихының оқылатын мәселелер бойынша белгілі ғылымдардың іс-әрекетінен көрініс табуы;
  
• 
  жүйелілік, яғни оқылатын білім мен қалыптастыратын біліктіліктерді адамзат мәдениетінің жалпы жүйесінде және өзара кірігетін барлық оқу курстары мен басты білім мазмұнының жүйесінде қарастыру.
  
• 
  мектеп білімін шыни практикада бекітудің әмбебап құралы ретінде және берілген білім мен қалыптасқан біліктіліктердің әсерін тексеру тәсілі ретінде өмірмен байланыстылық принципі;
  
• 
  меңгеруге берілетін білім, біліктіліктердің қандай да болмасын жүйелерінің оқушылардың дайындық деңгейіне және жас ерекшелік мүмкіндіктеріне сәйкестігі; егер материал тым жеңіл болса, онда білімде, танымдық процесстер де өте баяу, мүмкіндіктеріне сәйкеспей дамиды.
  
• 
  оқу жоспарлары мен бағдарламаларының құрылымын, ғылыми білімдердің оқулықтарды берілу деңгейлерін,оқылатын ғылыми ұғымдар мен терминдердің кірістірілу деңгейлері анықталатын түсініктілік принципі.
  

Білім мазмұнының қалыптасуына байланысты негізгі теориялар XVIII ғ. ақырында- XIX ғ. басында өрбіді. Бұлар мəн-мағынасына қарай білім мазмұнының материалдық жəне формальдық теориялары атауларымен педагогика тарихына енді.

Мұндай пікірді өткен дəуірлердегі көптеген танымал педагогтар қолдап, қуаттады (Я.А.Коменский, Г.Спенсер жəне т.б.). Аталған теория бүгінгі күнде де өз жүгінушілеріне ие.

Білім мазмұны оқушылардың сол білімді меңгеруге бағышталған ұжымдық еңбегі жəне белгіленген мəселені шешуге сəйкес практикалық əрекеттерді қажет ететін пəнаралық біліктер жүйесімен белгіленуі тиіс. Осы теорияға орай оқушылар мейлінше еркіндікпен оқу пəндерін таңдауға құқылы, оқу-тəрбие жұмысы оқушылардың субъектив сұраныстары мен қызығуларына икемдестіріледі.

В.Оконь теориясы өз ішіне қоғамның білімге қойған талаптарын жəне оқушылардың жеке сұраныс–қызығуларын біріктіре қамтиды.

Педагогика ғылымында білім мазмұнын іріктеудің өлшем-шек (критерий) жүйесі қабылданған. Осы шектер негізінде мектепте берілетін білім мазмұны келесідей талаптардың орындалуына септігін тигізуі міндетті:

• 
  тұлғаның жан-жақты дамуы жəне оның базалық мəдениетінің қалыптасуына қажет міндеттерді толық та біртұтас күйде берілуін қамтамасыз ету;
  
• 
  оқу пəндері мен қоғамдық практикаға енетін білім материалдарының ғылыми жəне тұрмыстық маңызға ие болуы;
  
• 
  əрқилы жас деңгейіндегі оқушылардың нақты мүмкіндіктеріне сəйкес болуы;
  

- материал мазмұны көлемінің оқушының мүмкін болған игеру

уақытына сәйкес келуі;

- жалпы орта білімді құрастыруда халықаралық тəжірибені ескеру;

- осы заманғы мектепте бар оқу -əдістемелік жəне материалдық базаға сəйкес

болуы.

Білім және оның мазмұны туралы түсінік бер.

Білім мазмұнының көздерін ата.

Білім мазмұнына қойылатын жалпы талаптарды көрсет.

Оқу пәні дегеніміз не?

Білім мазмұнын қалыптастырудың ұстанымдары.

Білім мазмұнын қалыптастырудың ұстанымдары.

Әдебиеттер:

Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты. Алматы, 1998.

Қазақстан Республикасының ″Білім туралы″ заңы . Қазақстан мұғалімі. 25 ақпан 1998.

Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасы. Алматы, 1997.

Қазақстан Республика азаматтарының жаңа әлеуметтік-экономикалық мінез-құлқын қалыптастыру тұжырымдамасы. Егеменді Қазақстан. 1995.

Қазақтан Республикасының білім беру туралы заңы. Егеменді Қазақстан. 18 қаңтар, 1999.

Қазақстан Республикасы конституциясы. Алматы, 1995.

Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. Қазақстан мұғалімі. 12 қыркүйек, 1995.

Мемлекеттің білім беру саласындағы саясаттың тұжырымдамасы.Алматы, 1995.

Қазастан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. Алматы , 1994.

Қазақстан Республикасындағы этно-мәдени білім беру тұжырымдамасы. Алматы, 1996.

II.

1. Афонина Г.М. Педагогика. Ростов-на-дону. 2002

2. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

3. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, 1993.

4. Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

5. Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

6. Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

7. Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

8. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

9. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

10. Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

11. Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы және білім

мазмұнына қойылатын жалпы талаптар.

Оқу жоспары, бағдарламалары, оқулық және оқу құралы.

Оқулыққа қойылатын талаптар.

1. ҚР «Білім туралы» заңында /1999ж./ білім беру мазмұнына жалпы талаптар анықталған, олар мәдениеті өркендеген демократиялық қоғамға үйлесімді жаңа адам үлгісін тәрбиелеуге бағытталуға тиісті.

Болашақ қоғамның азаматы мыналарды меңгеруге міндетті:

• 
  дүниеге диалектикалық көзқарастың негізі болып саналатын белгілі мөлшердегі ғылыми білім жүйелерін;
  
• 
  ана тілі мен ұлтаралық қатынас тілдерін, өзінің және басқа халықтардың тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлердің қайнар көзі болып табылатын рухани адамгершілік байлықты;
  
• 
  өздігінен денсаулығын нығайтуға, эстетикалық талғамын қалыптастыруға, әлеуметтік белсенділік көрсетуге, азаматтық, нарықтық қатынастар жағдайындағы әр қилы өмірде өз бетімен еңбек етуге дайын болуға.
  

Гуманитаризация (латынша humanitarys - адамға қажетті) бұл ол кім немесе кім болғысы келетініне қарамастан барлық адамға қажетті білім, біліктіліктерді меңгертуге бағытталған білім мазмұнының жалпы бағыты. Мысалы, олардың ішінен ана тілін, әдебиетін, тарих, өлкетануды атап көрсетуге болады.

Білім мазмұнын гуманизациялауға тек қана гуманитарлық емес,сонымен бірге жеке тұлғаны қалыптастыруға көп ықпалын тигізетін мектепте оқылатын басқа да пәндерді кең қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Білім мазмұнын қалыптастыруда адам мен табиғаттың байланысын, адамдар арасында гуманды қарым-қатынасты қалыптастыруда зор ықпалын тигізетін гуманитарлық және жаратылыстану пәндерінің тең болуының, математика, биология, техникалық пәндерді адам жөніндегі білімдермен толықтырудың маңызы зор.Гуманистік бағыттағы мазмұнды игеру ойлаудың гуманистік типінің, тұлғалық бағытты дүниеге көзқарасты қалыптастыруда өмірдегі мәселелерге оптимистік көзқараспен қарауға тәрбиелейді. Білім мазмұнын гуманизациялауда балалардың өзін тануына, өз мінез-құлқын реттеуге және өз іс-әрекетін ұйымдастыру дағдыларын меңгертуге ықпалын тигізетін тілдік және әдебиеттік білімнің, эстетикалық тәрбиенің адамтану курстарының маңызы зор.

Білім мазмұнын дифференциялауды түрлі топтарды тиімді оқытуға жағдай жасау мақсатында жаңа пәндерді одан әрі бөлшектеу емес, керісінше белгілі деңгейде біріктіру деп түсінуге болады.

Әрбір адамның білім мазмұнын игеруде белгілі мақсаттар болады, әрбір баланың қабілеттері, мүкіндіктері, өмірлік жоспарлары әртүрлі. Біреулері гуманитарлық профильді таңдаса, енді біреулері жаратылыстану-математика немесе көркем суретті таңдайды. Біреулері бір пәнді тереңдетіп оқыса, енді біреулері жай ғана шолып өтеді. Білім мазмұнын әрбір деңгейге сай, оқушылардың мүмкіндіктері мен сұраныстарына сай дифференциациялау керек.

Интеграция – жеке оқу пәндерінің, бөліктерінің арасындағы мәнді байланыстарды анықтау негізінде тұтастың қалыптасу үрдісі және нәтижесі. Интеграцияның мақсаты білім бөліктерін біріктіру болып табылатын білімді ұйымдастыру үрдісінің негізінде болады. Интеграция түрлі деңгейлерден көрініс табады: пәнішілік – жеке оқу пәніндегі негізгі ядро төңірегіне білім мазмұнын жинақтау, пәнаралық - өзара “туыс” оқу пәндерінің әдістері немесе ортақ принциптері негізінде.

Қазіргі мектептедегі пәнаралық интеграция негізінде пайда болған интеграцияланған курстардың , жүйеленген білімді, біліктіліктерді, іс-әрекет және ойлау тәсілдерін қалыптастыруда орны ерекше.

Экологизация идеясы қазіргі мектептегі барлық пәндердің білім мазмұнына тікелей қатысы бар. Қазіргі уақытта адамзат бүкіләлемдік эқологиялық катастрофа шегінде тұр. Егер білім мазмұнына оны тоқтату немесе болдырмау идеясын кіргізбесе, егер адамзат мәдениетін табиғат пен адам арасындағы үйлесімділік ретінде игермесе барлық білім,

біліктіліктердің түкке пайдаға аспай қалуы мүмкін. Соған орай қазір көптеген елдерде білім мазмұнын экологизациялау принципі басты орында тұр.

Әлемдік және ұлттық мұраларды мақсатты пайдалану оқыту мақсаты ұлы еліміздің патриотты, азаматты тәрбиелеу мақсатымен бірігетін мектептердегі білім беруді қайта құруды талап етеді.

Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану мектепте оқытылатын білім көлемін жетілдіру үшін интерактивті іс-әрекет тәсілдерін, динамикалық және көрнекі образдық модельдерді пайдалануды , материалды беруді жетілдіруді мақсат тұтады. Мұнда негізгі қызметті жаңа компьютерлік құралдар атқарады.

Шығармашыл жеке тұлғаны қалыптастыру бұл толыққанды, көпкомпонентті білім мазмұнының және оның негізінде оқу үрдісін ұйымдастырудың нәтижесі.

Білім мазмұнын жасау білім берудің мемлекеттік жалпы міндетті стандартына негізделеді. ҚР әрбір білім беру деңгейі бойынша білімнің мазмұнына мемлекеттік жалпы міндетті стандарттары белгіленді. Әрбір пәннің мазмұны екі бөлімнен тұрады: инвариантты /өзгермейтін/ және вариативті бөліктен, яғни ол жүйелі жанартылып, қайта қаралып отырылады.

Мемлекеттік стандарт білім жүйесі мүмкіндіктерімен бірге білімнің қоғамдық мұратын көздейді. Бір жағынан, ол – белгілі сапа және деңгейдегі білім алудың, орта білім аламын дегендердің бәріне бірдей ақысыз міндетті қызмет көрсетудің – коғамдық кепілі. Екінші жағынан, мемлекеттік стандарт белгілі деңгейдегі білім құжатын алуды ниеттенгендерге талаптар ұсынады.

Мемлекеттік стандарт өз ішіне келесі бөлімдерді қамтиды:

• 
  оқу жылдары мен құрылымына орай мазмұндық қор жөніндегі біртұтас түсінік беретін жалпы білімдік орта мектептің тірек оқу жоспары;
  
• 
  жалпы білім дайындығы мақсаттарының мазмұнын нақтылайтын мектеп және барша оқу орындарына арналған білім стандарті;
  
• 
  әр оқу сатысына (бастауыш, негізгі, орта мектеп) белгіленген жалпы орта білім мазмұнын игерудің ең төмен деңгейіне қойылатын мемлекеттік талаптар.
  

Жалпы білім беретін оқу орындары үшін арнайы нормативті құжаттар, яғни, оқужоспарлары, оқу бағдарламалары, сонымен бірге оқулықтар және оқу құралдары жасалады.

Жалпы орта білім беру тұжырымдамасына сәйкес мектептің оқу жоспарын, бағдарламаларын, оқулықтарды түпкілікті жаңарту талап етіледі. Осыған орай, соңғы жылдары, яғни, 1993-1994 оқу жылынан бастап жалпы білім беретін мектептің оқу жоспарына жаңа пәндер енгізілді. Алдағы уақытта бастауыш сыныптарға да информатиканы енгізу жұмыстары жүргізілмекші.

Жалпы білім беретін мектептердің өтпелі базистік оқу жоспарында толық жүктеме екі деңгейге бөлінеді: тұрақты және жылжымалы.

Тұрақты жүктеме құрамындағы пәндер жалпы орта білім беретін мектептердің барлық типтерінде / бағдарлы мектеп, гимназия, лицей, жеке мектеп т.с.с. / оқылады.

Жылжымалы бөлім оқушылардың дербес қабілетін дамытуға, бар ынтасымен қызығып оқитын пәндерді жете тереңдетіп білуге мүмкіндік жасайды. Ол таңдамалы пәндер мен факультатив курстарынан құралады.

Жылжымалы бөлім бойынша таңдамалы пәндерге бөлінген уақыт тереңдете оқылатын пәндерге беріледі.

Жеке пәнді теориялық және практикалық жағынан тереңдете оқыуға арналған типтік оқу жоспарларының бірнеше түрлерін 1993-1994 оқу жылында Қазақстан Республикасының Білім министрлігі жасаған.Сол жоспарлардың барлығын мектептің ерекшелігін ескере отырып, тереңдете оқитын пәнді педагогикалық ұжым белгілейді де оқу жоспарын іске асыруды ұйымдастырады.

Көптеген елдерде пәндердің арасындағы арақатынас мынадай: гуманитарлық блок 40-46%, жаратылыстану – математикалық 30-35%, жаратылыстану 7-11%, сауықтыру-еңбектік 16-20%.

Оқу жоспарының негізінде пәндер бойынша оқу бағдарламалары құрылады. Оқу бағдарламасына енетіндер: түсініктеме хат, онда пәнді оқудың мақсаттары, білім мен іскерлікке қойылатын талаптар, ұсынылатын оқытудың формалары мен әдістері т.б.; оқылатын жадығаттардың тақырыптық мазмұны; тақырыптарға бөлінген сағаттар; білім мазмұнының негізгі элементтерінің тізімі; пәнаралық байланысты жүзеге асырудың нұсқаулары; оқу жабдықтарының және көрнекі құралдарының тізімі; ұсынылатын әдебиет тізімі.

Білім беру мазмұны оқу әдебиетінде толық ашылады. Оған жататындар: мектеп оқулықтары, көмекші құрал, анықтамалықтар, қосымша оқуға арналған кітаптар, атластар, карталар, есептердің және жаттығулардың жинақтары, басылған негіздегі дәптерлер және т.б.

Оқулық оқу құралынан бағдарламаға толық сәйкес мазмұнды қамтуамен ажыратылады, ол ол оқу құралы бағдарламадан біршама ауытқуы мүмкін. Оқу құралына қойылатын талаптар оқулықтарға белгіленген талаптармен бірдей.

Сонымен, жақсы оқулық – нәтижелі білім, іскерлік және дағдылар кепілі. Мұғалім оларды таңдауда мемлекеттік стандартты, аймақтық талаптарды және оқушылар мүмкіндіктерін ескереді. Оқулық-пән бойынша білімдердің негізгі көзі. Бұл күнгі оқулықтарға өте үлкен талаптар қойылуда. Олар оқушының оқу үдерісіне саналы және белсенді қамтынасын қамтамасыз етіп, оқу материалының толық игерілуіне ықпал етуі қажет. Осы қызметтерді орындауға байланысты оқулық келесі дидактикалық міндеттердің шешімімен айналысады:

• 
  ұсынылған пәнді игеруге ынталандыру, оқу жұмысына қызығу және ұнамды қатынас түрткілерін ояту;
  
• 
  оқушылардың білімін мүмкін болған ақпараттық тәсілдермен байыту және жеңілдету;
  
• 
  оқу барысы және оның нәтижесін тексеру, өзіндік бағалау және реттеу жұмыстарын ұйымдастыру, қажетті іскерліктер мендағдыларды қалыптастыру үшін берілген жаттығуларды орындау.
  

оқулықтың жадығаттары қазіргі ғылымның деңгейіне сай болуы керек;

оқулықтың мазмұны, тараулардың орналасуы сол пәннің бағдарламасына сай болу керек;

оқулықтағы материалдың баяндалуы логикалылығымен, қатарландыруымен ерекшеленеді;

оқулыққа қойылатын маңызды талаптардың бірі - теория мен практиканың байланысы

ұстанымын үнемі жүзеге асырып отыру болып табылады;

еске сақтауға тиісті анықтамалар қорытындылар тұжырымдамалар т.б. оқулықта бөлініп

көрсетіледі;

оқулықтар жақсы безендірілуге тиісті, ойластырылған және мұқият таңдалған

иллюстрациялармен қамтамасыз етілуге тиіс.

Оқулықтардың мұқабасын өңдеуге қойылатын гигиеналық талаптар, балалардың көз анализаторларының ерекшеліктеріне негізделген. Оқыған кезде көзге түсетін жүктеме негізгі екі жағдайдан тұрады: көріну жағдайы және оқуға қолайлылығы. Текстің көрінуі қағаз бен баспаның сапасына байланысты болады, оқуға қолайлылығы - баспа белгілерінің размеріне, олардың түсіне, баспа бояуларының суретіне және теріп алынған әріптердің орналасу жағдайына байланысты болады.Сонымен, оқулықтың гигиеналық сипаты - қағаздың, баспаның, шрифтің, баспа жиынтығының, форматтың және кітаптың салмағы мен мұқабасының сапасына баға беруден тұрады. Оқулықтардың басылымы айқын, біркелкі, анық көрінетін, қою қара түсті болуы керек. Тақырыптар, қортындылар мен ережелерді, жеке сөйлемдерді бөліп көрсету және формулалардың элементтерін жазу үшін түрлі-түсті баспа әріптерін қолдануға болады.

Қазіргі жақсы оқулықтар өзінде оқулықты /ғылым негіздерін жүйелі баяндау/, жұмыс кітабы, дәптер /сұрақтар, тапсырмалар/, оқу жадығаттарының жинағы, /құжаттар, әдеби мәтіндер/ және анықтамалық /терминологиялық сөздік, таблицалар т.б./ сияқты өзара тығыз байланысты элементтерді ұштастырады.

Оқулықтың оқу құралынан айырмашылығы ол бағдарламаға сәйкес жазылады, ал оқу құралы бағдарламадан тыс жадығаттарды қамтиды. Оқу құралдарына оқулыққа қойылатын талаптарды да қояды.

Дәстүрлі оқулықтармен бірге электрондық оқу жадығаттары пайдалана бастады: видеодискалар, видеокассеталар.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар

ҚР «Білім туралы» заңы қай жылы шықты?

Қазіргі білім мазмұнын қалыптастырудың ортақ негіздері және оларға сипаттама.

Оқу жоспары дегеніміз не?

Тұрақты және жылжымалы оқу жүктемесі дегеніміз не?

Оқу бағдарламасы дегеніміз не?

Оқулық дегеніміз не?

Оқу құралы дегеніміз не?

Оқулыққа қойылатын талаптарды ата.

Оқу жоспары неше компоненттен тұрады?

Оқу мазмұны неде және қалай көрініс табады?

Әдебиеттер:

Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты. Алматы, 1998.

Қазақстан Республикасының ″Білім туралы″ заңы . Қазақстан мұғалімі. 25 ақпан 1998.

Қазақстан Республикасының Орта білімді дамыту тұжырымдамасы. Алматы, 1997.

Қазақстан Республика азаматтарының жаңа әлеуметтік-экономикалық мінез-құлқын қалыптастыру тұжырымдамасы. Егеменді Қазақстан. 1995.

Қазақтан Республикасының білім беру туралы заңы. Егеменді Қазақстан. 18 қаңтар, 1999.

Қазақстан Республикасы конституциясы. Алматы, 1995.

Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы. Қазақстан мұғалімі. 12 қыркүйек, 1995.

Мемлекеттің білім беру саласындағы саясаттың тұжырымдамасы.Алматы, 1995.

Қазастан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. Алматы , 1994.

Қазақстан Республикасындағы этно-мәдени білім беру тұжырымдамасы. Алматы, 1996.

II.

1. Афонина Г.М. Педагогика. Ростов-на-дону. 2002

2. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

3. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы, 1993.

4. Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

5. Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

6. Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

7. Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

8. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

9. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

10.Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

11.Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997.

№ 4 дәріс тақырыбы: Оқыту процесінің мәні

1. Оқыту процесінің мәні және оның функциялары.

2. Оқытудың түрлері.

3. Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері.

Оқытудың мақсаты – дамытудың қоғамдық – тарих тәжірибесінің жан – жақтарын: білімдер мен іскерліктері, ғылым, мораль, еңбек, әдебиет, өнер, жалпы және дене тәрбиесін меңгеруге бағытталған мұғалімнің педагогикалық әрекеті мен оқушының оқу-танымдық өзара бірлескен әрекетінен ойша күтілетін түпкі нәтиже. Жалпы мақсатта қоғам ғылымның, техникалық, сондай-ақ өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастардың дамуына сәйкес кетеді.

Оқытудың ғылыми танымнан айырмашылығы бар. Ғылыми зерттеу адамзатқа белгісіз білімді ашып берсе, оқушы адамзатқа белгілі тек өзіне белгісіз білімдер жүейсін меңгереді.

Оқыту мұғалім мен оқушының бірлескен іс-әрекеті ретінде екі өзара байланысты процеске бөлінеді: сабақ беру мұғалімнің іс-әрекеті ретінде және оқу оқушының іс-әрекеті ретінде. Мұғалім қоғамның мүддесін көздейді, ол оқушы меңгеруге тиісті адамзаттың тәжірибесін өзінде алып жүргенге іспетті. Сабақ беру бірнеше жақтың қосындысы болады: мұғалімнің өз пәнін білуі, оқыту-тәрбиелеу процесін ұйымдастыра білу іскерлігі, қазіргі оқыту әдістерін білуі, оқушының танымдық мүмкіншілігін, оның ақыл-ой дамуының терең түсінуін, шәкірттің тұлғалық белгілерін қалыптастырудың жолдарын білуі. Оқу – белсенді танымдық процесс, онда оқушының ақыл-күштері, мінезінің моральдық және еріктік белгілері, тұлғаның белгілері және темпераменті қалыптасып, көрініс табады.

Оқыту өзіне үш функцияны енгізеді: білім берушілік /білімдерді меңгеру процесі, оқу дағдылары мен іскерліктерін қалыптастыру/, дамытушылық /оқушыларды психикалық және денелік дамыту/, тәрбиелеушілік /оқу іс-әрекеті оқушыны тәрбиелейді, онда патриоттық, адамгершілік сапалар, көзқарастар, сенімдер, мұраттар, эстетикалық сезім, тәртіптілік, еңбексүйгіштік т.б./.

Оқытудың білім берушілік, дамытушылық және тәриеленушілік функцияларын жүзеге асыру оқушының тұлғасын қалыптастыру процесіне кешенді тұрғыны қамтамасыз етеді.

Түсіндірмелі – иллюстративтік оқыту. Мұндай оқытудың негізгі әдісі – түсіндіруді көрнекілікпен ұштастыру. Оқушылардың іс-әрекетінің жетекші түрлері – тыңдау және еске сақтау. Басты талап және тиімділігінің көрсеткіші – оқығанды қатесіз қайталап айту. Түсіндірмелі – иллюстративтік оқытудың он жақтары: уақыт үнемдейді; оқушылардың күрделі білімдерді түсінуін жеңілдетеді; оқыту процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді. Кемшіліктері: «даяр» білімдерді беруі, оқыту процесін жекелеп және саралап жүргізуге толық жағдай жоқ.

• 
  Уақытты үнемдейді
  
• 
  Мұғалім мен шәкірттердің күш-қайратын жетілдіреді
  
• 
  Күрделі білімдерді қабылдауды жеңілдетеді
  
• 
  Оқыту процесін тиімді басқаруды қамтамасыз етеді
  
• 
  Түсіндірмелі-иллюстрациялы оқытудың кемшіліктері
  
• 
  Оқушылардың дайын білімді жаттап алуы
  
• 
  Шәкірттердің өз бетінше ойлауына қажетті көңіл бөлінбеуі
  
• 
  Дара және бөліп оқыту мүмкіндіктерінің жетімсіздігі
  

Проблемалық оқытудың күшті жақтары:

• 
  Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттырады
  
• 
  Оқу еңбегіне қызығушылығын арттырады
  
• 
  Оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйретеді
  
• 
  Берік білімге, оқытудың жоғары нәтижесіне жеткізеді.
  

• 
  Оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқаруға әлсіз ықпал ету
  

Жеке электрондық-есептеу машиналарының қарқынды дамуы компьютерлік оқытудың жаңа технологиясын дүниеге әкелді. Қазіргі кезде оларды қолданудың жолдарын іздестіру қажет.

Бағдарламалап оқытудың күшті жақтары:

• 
  Оқу материалының бөлшектелінуі
  
• 
  Оқушының белсенді өзіндік жұмысы
  
• 
  Тұрақты тексеру
  
• 
  Оқыту қарқыны мен оқу материалы көлемінің даралануы
  
• 
  Техникалық оқыту құралдарын пайдалану
  

• 
  Бағдарлама жасауға көп уақыт, күш керектігінен ол өте тиімді
  
• 
  Мектептегі компьютерлердің саны мен сапасы жеткіліксіз
  

Адамның танып білуі бірнеше кезеңнен өтеді:

1) Ең алдымен сезімдік тану болады, ол арқылы бала өзін қоршаған табиғи және әлеуметтік құбылыстары, оқиғалар, заттар туралы түрлі елес алады. Осы сезімдік образдар барынша жүйеленсе және жалпыланса, балаға мектепте оқу жеңіл болады. Бірақта сезімдік тану жүйесінде бала қоршаған дүниенің заңдылықтарын көрсете, айыра алмайды.

2) Дерексіз /абстракталық/ танып білу, ұғымдар жүйесін меңгеруі. Мұнда мектептік оқыту қажет. Оқушының танымдық іс-әрекеті бір жақты болады. Ол қоршаған дүниенің белгілі бір жақтарын оқу пәндерінің мазмұны арқылы зерттеп біледі. Оқушының танымдық іс-әрекетіндегі нақтылық және дерексіздік қарама-қайшылықты күш ретінде болып, оның ақыл-ой дамуында әр түрлі үрдістерді құрастырады.

3) Танып білудің жоғары кезеңі, яғни жоғары дамыған абстрактылық ойлаудың негізінде қоршаған дүние туралы жалпыланған елес қалыптасып, ал ол өз кезегінде көзқарастарды, сенімдерді, дүниеге көзқарастарды қалыптастырады.

Мектептегі оқу баланы ғылыми білімдер, ұғымдар, заңдылықтар дүниесіне енгізеді. Оқушы аз уақыттың ішінде адамзат ғасыр бойы танып білген, жинақтаған білімді меңгеріп алады.

Оқыту дегеніміз не?

Оқыту процесінің мәні неде?

Оқыту процесінің функцияларын ата.

Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктерін ата.

Оқыту түрлері және олардың кемшіліктері мен жетістіктерін атаңаыз.

Оқыту түрлерінің сипаттамасын және ерекшеліктерін атаңыз.

Адамның танып білуі қандай кезеңдерден өтеді?

1.Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

2.Ильин Е. Рождение урока. М., 1986.

3.Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

4.Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

5.Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

6.Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

7.Поташник М.М. Как развивать педагогическое творчество. М., 1987.

8.Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

9.Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

10.Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

11.Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

12.Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

13.Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М., 1984.

14.Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997.

15.Щукина Г.И. Проблема познавательного интереса в педагогике.М.,1971.

№ 5 дәріс тақырыбы: Оқыту процесінің мәні

Оқыту процесінің құрылымы, негізгі сатылары.

Көрнекті педагогтардың еңбектеріндегі дамыта оқыту идеялары.

1. Оқушылардың оқу танымдық іс-әрекетін басқаруға үйрену үшін, олардың білімді меңгеруінің кезеңдерін жақсы білу керек. Негізгі кезеңдері: қабылдау, оқу материалын ұғынуы, бекіту, практикалық іс-әрекетте білімді қолдануы.

І - кезең – қабылдау. Психологияда қабылдауды мақсатты бағытталған танымдық процесс ретінде қарастырады. Ол таңдаушылық сипатта болады. Сондықтан оқушыларға ең алдымен тақырыпты хабарлау керек, яғни олар нені оқитынын білуге тиіс. Міндет қойылып, ол түсіндірілуге тиісті. Егерде оқушылар оқу міндетін ұғынбаса материалмен таныстыра бастауға болмайды.

Сосын мұғалімнің жетекшілігімен оқушылар даярлық жұмыстарды орындайды. Оқу материалымен бастапқы танысу жүзеге асырылады. Онда шынайы немесе суреттелген заттармен, құбылыстармен, жағдайлармен жұмыс жүргізіліп, таныстырылады, тәжірибелерді жүргізу іске асырылады.

Бірінші кезеңде оқушылар қандай құбылыстарды, уақиғаларды, заттарды т.б. оқитын туралы ұғымдары болады және оқу міндетін түсінеді.

ІІ – кезең – оқу материалын ұғыну. Оның мәні: білімдегі теориялық астарларды бөлу және талдау. Басты ойды тауып, ұғымдарды бөліп шығарып, олардың белгілерін негіздеу, түсіндіретін материалдың сипатын ұғыну, мысалдардың жиынтығын және түсіндіретін фактілерді танып білу. Мұнда оқушының білімінде жүйе қажет, онда ол басты екінші қатардағы қосымшаны түсіндіретін элементтерді көріп отырғаны абзал. Оқып жатқанды екі түрде негіздей дәлелдей алатын болуы керек, яғни репродуктивтік түрде: мұғалімнің түсіндіру логикасын қайталайтындай және шығармашылық түрде: сөйлеуінде өзінің мысалдарын, фактілерін, шешу тәсілдерін қосуы.

Бұл кезеңді орындалды деуге болады, егерде оқушылар оқу міндетінің шешу тәсілдерін түсінсе және білімдегі жүйені ұғынса.

Мұғалім оқушылардың жаттығуларды саналы орындағанын қадағалап отыру керек. Мұғалім еске сақтаудың әр түрлі тәсілдерін оқушыларға үйретіп отырады.

Үшінші кезеңнің қорытындысында оқушылар теориялық материалды білулері қажет және оны жаттығуларды орындағанда, есептерді шығарғанда, теореманы дәлелдегенде және т.б. қолдана білуі керек. Оларда оқу іскерліктері және дағдылары қалыптасқан.

ІҮ кезеңде оқушылар алған білімді, іскерлікті және дағдыны практикалық іс-әрекетте қолдана білу қажет.

Бұл қатынаста сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыстан үлкен мүмкіншіліктері бар. Балалардың жас техниктер, жас натуралистер үйірмелеріне, спорттық, көркемөнер секциясына т.б. шараларға қатысуы оқу іскерліктері мен дағдыларын практикалық іс-әрекеттің әр түрлерімен байланыстыруға көмектеседі.

Оқытуды оқушылардың практикалық іс-әрекетімен байланыстыру оларда моральдық сапаларды қалыптастыруға, қызығушылықтарын және ынталарын, оқудың он мотивациясын тәрбиелеуге септігін тигізеді.

2. Оќыту мен дамыту арасында тығыз байланыс бар екенiн психология ғылымы жеткiлiктi дәрежеде де дәлдеп бердi деп айтуға болады. Бұл мәселенi түбегейлi зерттеп, бала дамуындағы оќытудың ролiн, алар орнын аныќтаған корнектi психолог Л. С. Выготский.

Ол дамуды оќытумен тең, керiсiнше оќу мен даму екi бөлек процесс деген көзќарастарды ќатты сынға алды. Ең алғаш рет бала дамуының төмендегiдей екi аймағы болатындығы жайлы теория ұсынды.

Баланың дамуы бiрiншi аймаќты меңгеру арќылы жүзеге асады. Дамудың ќол жеткен аймағы жаќын аймаќпен өзара ќызметтесе отырып, оны игерген кезде дамуға өрiс ашылады. Бұдан әрi психиканыњ бүкiл саласының ќалыптасуы, адамның белсендi ќызметтi өрiстетуi мүмкiн болады. Бұл процесте ол бiр жағынан өзiнiң iскерлiгi мен ќабiлетiн нығайтып жетiлдіреді, жаңа дағдыларды игередi, екiншi жағынан материалдыќ және рухани байлыќтар жасап, осы арќылы адамзат мєдениетіне өз үлесiн ќосады. Баланың потенциалдыќ мүмкiндiктерi неғұрлым жан-жаќты үйлесiмдi, толығыраќ дамыса, есейген кезде, оның ќызметi соғұрлым мазмұнды, жан-жаќты, табысты болады.

Дамыта оқытуды ұйымдастыру, балаға ақыл-ой әрекетін меңгеруге жағдай жасау деп қарастыру керек. Дамыта оқыту сабақтағы ерекше ахуал, мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас. Мұғалім бұл жағдайда дайын білімді түсіндіріп қоюшы, бағалаушы емес, танымдық іс-әрекетті ұйымдастыратын ұжымдық істердің ұйытқысы. Тек осындай оқыту ғана баланың интеллектісінің көзін ашып, шығармашылығын дамытады.

Оның жүзеге асырудың жолдарын ол соғұрлым серпiндi меңгерiп, жаңғырта алады. Демек, шын мәнiндегi - ертеңгі меңзеу орын алады.

Ғалым психологтар Л. В. Занков, А. А. Люблинская, В. В. Давыдов, Д. Б. Эльконин зертханаларында бастауыш мектепте оќытудың мазмұнын, сипатын өзгертуге арналған зерттеулер жасалады. С. Л. Рубинштейн, Е. Н. Кабанова-Меллер және басќалар өз зерттеулерiнде оќыту дамудың негiзгi алғы шарты екенiн делелдейдi.

И. Я. Лернер «даму деген ұғымды педагогикалыќ заңдылыќтарға негiздей отырып, адамның әртүрлi ќиындыќтардағы мәселелердi шеше бiлуге дайындығы деп түсiндiредi. Мұндай аныќтама интелектуалдыќ iс-әрекеттi жоғары орынға шығарады. Мәселе ќаншалыќты күрделi болса, оны шешуге жұмсалатын аќыл-ой ќызметi де соншалыќты кең, аумаќты, демек даму деңгейi де жоғары болады.

Дамыта оќыту идеясын алғашќылардың бiрi болып 1959-60 жылдары ќолға алған академик Л.В.Занковтың басшылығымен жасалған бастауышта оќытудың жаңа жүйесiн мұғалiмдер ќауымы үлкен ыќыласпен ќабылдағанымен, белгiлi себептерге байланысты өрiстен кете алмады. Тек 1990 жылдары ғана Ресей мектептерiнде ќайтадан ќолданыла бастады. Ќазiр бұл жүйе дәстүрлi оќытумен ќатар пайдаланып келедi.

Л. С. Выготскийдің теориясы Д. Б. Эльконин басќарған шығармашылыќ топ жұмысында әрi ќарай жалғастырылады. Баланың - өзiн-өзi өзгертушi субъект ретiнде дамуына арналған тұжырымдама жасалып, зерттеулер жүргiзiлдi. Екi авторлар тобы да өз жүйелерi бойынша оќу бағдарламаларын, оќулыќтарын, әдiстемелік ќұралдар дайындап шығарды. Осылайша, дамыта оќыту ғылыми теориядан практикалыќ iс-тәжiрибеге батыл ене бастады. Кейінгі жылдары дамыта оқыту психология мен педагогика ғылымдарының келелі мәселесіне айналды. Жүйенің авторлары « дамыта оқыту деп – оқыту мақсаты, міндеттері, әдіс-тәсілдері баланың даму заңдылықтарына сәйкестендірілген оқытуды» атайды. Оқыту арқылы баланың психикасында жаңа құрылымдар пайда болуы, яғни жаңа сапалық өзгерістер болуы тиіс деп есептейді. Жүйенің басты мақсаттарының бірі – баланы оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше ізденуге, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі қарай ұшқырлау, тұлғалыққа бағыттау.

Дамыта оќыту — дәстүрлi оќытуға соңғы уаќыттарға дейiн балама жүйе деп ќарастырылды. Оныњ нәтижесiнде әр оќушы өзiн-өзi өзгертушi субъект дәрежесiне көтерiлуi көзделiп, соған оқыту барысында лайыќты жағдайлар жасау үлкен нәтеже бердi.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар

Оқыту процесінің құрылымы, негізгі сатыларына сипатта.

Бала дамуының аймақтары.

Оқытудың қызметін атаңыз.

Дамыта оқыту туралы түсінік.

Әдебиеттер:

1.Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

2.Ильин Е. Рождение урока. М., 1986.

3.Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

4.Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

5.Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

6.Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

7.Поташник М.М. Как развивать педагогическое творчество. М., 1987.

8.Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

9.Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

10.Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

11.Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

12.Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

13.Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М., 1984.

14.Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997.

15.Щукина Г.И. Проблема познавательного интереса в педагогике.М.,1971.

№6 дәріс тақырыбы: Оқу мотивтері

1. Оқу мотивтері туралы түсінік.

2. Оқу әрекеті мотивтерін қалыптастыру.

3. Оқуға мотивацияны арттыру шарттары.

3. Оқушыларды оқуға ынталандыру.

1. Мотивтер /франц. motif, лат. moveo – қозғалтамын/ іс-әрекеттің түрткісі, олар субъектінің өмір сүру жағдайының әсерімен құрылады және оның белсенділігінің бағытталғандығын анықтайды. Мотив ролінде сұраныстары, қызығушылықтары, талпыныстары, эмоциялары, бағытталғандығы және мұраттары болып табылады. Бала мектепке келгенде мектепте болуға деген қызығушылықпен байланысты және қоғамдық өмірге белсенді қатыстырылу мотивтері онда басым болады. Өсе келе бұл мотивтер өзгеріске--+-++--------- түседі: бір жағдайларда жақсы баға алуға деген қызығушылық пайда болады, екіншілерде білімнің өзіндік мазмұнына қызығушылық туады.

Себептендіру /мотив/ - баланы оқуға ұмтылдыратын күш. Оқушының оқу мотивтері – борыш сезімі, мұғалімнен мақтау алу ниеті, жазалаудан қорқуы, ересектердің талабын орындау әдеті, танымдық қызығушылық, сыныпта өз орнын табуға деген ұмтылысы, ата-аналарды қуантуға ниеті, «бестік» бағасын алуға талпынысы, сыйлық алуға деген ұмтылысы.

Оқу іс-әрекетіне барынша сәйкес мотивтер – оқу-танымдық мотивтері. Оқушының оқу мотивтері оның тұлғасының бағытталғандығын, жетістіктері мен сәтсіздіктерін көбіне-көп анықтайды. Оқудың мотивтері оң болуы мүмкін /білімге деген ұмтылысы, жақсы баға алуға деген ниеті, ата-аналардың және мұғалімдердің ризашылығына ие болу, құрдастарының арасында сыйлы болу, мамандық алуға ұмтылысы, еңбекке талпынысы, Отанына пайдалы болу, сүйікті адамдарға ұқсас болу т.б./ бейтарап оқыту процесіне мәнді әсер етпейтін оқушының жеке өмірінің мотивтері/ теріс оқуға кедергі келтіретін, білімді меңгеру процесіне, мектепке оқу қызығушылығына зиянды әсер ететін мотивтер: оқуға деген ниеттің болмауы, оқу білімі, өзінің оқу еңбегін ұйымдастыра білмеуі, оқуда қалып қоюы, тәртіпсіздік, жолдастарының және ата-аналарының теріс әсері/ немесе осы үш түрі ұштасуы мүмкін.

2. Мұғалімнің міндеттері: оң мотивтерді дамыту және бекіту; бейтарап оқу мотивтеріне әсер етіп, оларды оң мотивтерге айналдыруға тырысу; теріс мотивтерді ең болмағанда бейтарап мотив деңгейіне түсіруге тырысу. Оқушыны дер кезінде сүйеп, өз күшіне сенімді орнықтыру қажет.

Оқудың оң мотивін дамытудың және қалыптастырудың негізі оқу іс-әрекеті, оқудағы танымдық қызығушылықты дамыту болып табылады. Балалардың өзін басқаруға, өзін-өзі тәрбиелеуге әлі тәжірибелері аз. Проблемдік жағдайларды жасау оқу сабағына қызықтылықты, білуге деген ұмтылысты береді. Оқуға оң қатынасты туғызу үшін қызықты практикалық сабақтарды, топсеруенді, бақылауларды қолдану керек. Мұғалімнің басқарушы ролі мынада: оқумен байланысты жүйе, қызығушылықтардың, ұмтылыстардың және ниеттердің үйлесімділігін жасау болады.

Мотивацияны қалыптастыру бағдарламаларының жалпы мәні мұғалімнің оқушыларды оқуға деген саналы, жағымды, жауапкершілікпен қарау қатынасының деңгейіне көшіру, яғни оқушылардың берілген білімнің өмірде пайдалылығына саналы түсінуі деп түсінген дұрыс.

А.К.Маркова оқушылардың оқуға мотвациясын мақсатты түрде қалыптастыру жұмыстарын былайша бөліп көрсетеді:

Оқуға мотивацияны қалыптастыруға жағдай жасайтын мұғалім іс- әрекетінің тәсілдері.

Мотивацияның кейбір жақтарын бекітуге бағытталған арнайы жаттығулар.

Сабақ кезеңдерінде және үлгерімі төмен оқушылардың оқуға жағымды мотивациясын қалыптастыру және арттыру.

Оқушылардың оқу мотивациясын қалыптастырудың және оны зерттеу кезеңдерінің бірізділігі.

Оқушылардың оқу мотивациясының жағдайы мен қалыптасу барысының мәлімет картасы.

Оқуға жағымды мотивацияны қалыптастыруға, тәрбиелеуге сынып және мектеп ішіндегі психологиялық атмосфера ықпалын тигізеді. Оқушылардың іс-әрекетінің түрлерін ұйымдастырудың ұжымдық формаларының ықпалы зор. Мұғалім мен оқушылардың біріккен іс-әрекетіндегі қарым-қатынасы тапсырманы орындауға тікелей араласу түрінде емес, дұрыс шешім табуға итермелейтін ақыл-кеңес беру түріндегі мұғалімнің көмегі болуы тиіс. Сонымен бірге жағымды мотивацияны қалыптастыруда мұғалім оқу материалын қызықты жеткізе білуі, эмоционалдылығы, танымдық ойындар, пікірталас жағдаяттар, өмірлік жағдаяттарды талдау, болашақтағы өмірде мектепте алатын білімді қолдану мен оқудың қоғамдық және тұлғалық маңызын түсіндіру; мадақтау мен жазалау әдістерін шеберлікпен қолдана білуі тиіс. Сонымен қатар мұнда оқушының оқу әрекетінде өз бетімен жұмыс істей алуы мен өзін-өзі бақылауы, ортақ оқу іс-әрекеттеріне қосылуының маңызы зор. Оқуға мотивацияны қалыптастырудың түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мұғалім мотивацияға әсер ететін сыртқы, тіпті жағымды шарттардың өзі тікелей әсер етпейтінін, оқушылардың өзінің ішкі позициясы, қатынасы арқылы қабылдайтынын есте сақтаған жөн. Сондықтан міндетті түрде мұғалімнің ықпалына оқушылардың саналы, тұрақты қатынасы, ішкі позициясының кейбір астарларын қалыптастыруға бағытталған белгілі жүйелерді (жағдаяттар, тапсырмалар, жаттығулар) алдын-ала қарастырған дұрыс.

оқушының ниетіне сүйену;

салыстыру, мысалдар;

оқушыларда асқан ниетті болдырту;

оқушыны түсіну;

баланы қызықтыратын дүниелер туралы сөйлеу;

істелінген қылықтардың неге соқтыратынын көрсету;

баланың жақсы жақтарын мойындау;

талап қою арқылы стимулдау;

жетістіктерді көрсету;

мақтау;

баламен сезімдес болып сынау.

Ынталандырудың негізгі әдістеріне мыналар жатады: мадақтау, жазалау, жарыс.

• 
  жетістіктермен қоса мәнез-құлықтың мотивтерін де ескеру;
  
• 
  мадақтау оқушыны басқа оқушыларға қарсы қоймау керек ; белгілі бір жетістіктерге жеткен оқушылармен қоса, берілген тапсырмаларды орындауда еңбекқорлық пен жауапкершілік танытқан оқушыларды да мадақтау ;
  
• 
  оқушылардың жеке ерекшеліктері мен олардың ұжымдағы мәртебесін ескеру, мадақтау жиі болмауы қажет;
  
• 
  ұжымның пікірін ескеру;
  
• 
  мадақтау әділ болуы қажет;
  

• 
  сабақта оқушыға ауызша ескерту жасау;
  
• 
  күнделікке, дәптерге «қанаттанғысыз» баға қою;
  
• 
  қателерін айтып, қосымша жұмыс істеуді талап ету.
  

Белсендету – қуатты, мақсатты бағытталған оқуға ұмтылдырту.

Қызығушылық – тануға, білуге деген ұмтылыста көрініс табатын танымдық сұраныстың формасы. Қызығушылық мыналарға тәуелді: 1) алған білімнің, іскерліктің, ақыл-ой тәсілдерінің қалыптасқандығының деңгейі мен сапасына; 2) оқушының мұғалімге деген қатынасына.

Қызығушылықтың үш түрі:

• 
  іс-әрекетке деген оң көзқарастың болуы;
  
• 
  танымның баланы жақсы сезімге бөлеуі;
  
• 
  іс-әрекеттің баланы ынталандыруы.
  

Мотив дегеніміз не?

Оқу мотивтерін ата.

Танымдық мотив дегеніміз не?

Оқу әрекеті мотивтерін қалыптастыру тәсілдерін ата.

Оқуға мотивацияны арттыру шарттарын көрсет.

Стимул дегеніміз не?

Белсендіру дегеніміз не?

Әбиев Ж., Бабаев С, Құдиярова А.Педагогика.-Дарын, 2002.

Белкин А.С. Ситуация успеха. Как ее создать. М.,1991.Выготский Л.С.

Дусавицкий А.К. Формула интереса. М.,1989.

Егошина Е.В. Методика исследования мотивов учения.//Нач. Шк. -1995.-№5.

Қоянбаев Ж .Б,Қоянбаев Р.М.Педагогика.А., 1998

Леонтьев А.Н. Потребности, мотивы и и эмоции. М.,1971.

6.Маркова А.К., Матис Т.А., Орлов А.Б. Формирование мотивации учения. М.,1990.

Педагогика.Дәріс курсы.А, 1999

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

№7 дәріс тақырыбы: Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері.

1. Оқытудың принциптері туралы жалпы түсінік.

2. Оқытудың заңдылықтары туралы жалпы түсінік.

1. Оқыту теориясының негізгі компоненттерінің бірі оның заңдылықтары. Олардан құбылыстар, үрдістер, оның нәтижелері арасындағы обьективті, тұрақты және қайталанып келіп отыратын байланыстар көрініс табады.

Принцип (латын сөзі) - басшылыққа алатын идея, негізгі талап, қағида. Оқыту принциптерідидактиканың категорияларына жатады. Олар оқыту заңдарын және заңдылықтарын паййдалану әдістерін сипаттайды. Дидактика тарихында зерттеушілер оқыту принциптерін, негізгі қағидаларды белгілеуге көп күш салды.

Принциптер мұғалімнің іс-әрекетін ұйымдастыруға қойған негізгі талаптар болып есептеледі, олар тұрақты нысаналар болып және дидактикалық процестің қызмет істеуінде творчестволық түрде көрінеді.Оқыту процесінде кез келген мұғалім дидактиканың принциптерін басшылыққа ала отырып оқытудың мазмұнын, амал-тәсілдерін және ұйымдастыру формаларын таңдап, шәкірттерін жоғары нәтижелерге жеткізуі шарт. Мұғалім дидактикалық принциптерді дұрыс таңдаса, оқытуды дұрыс ұйымдастырса сабақ тиімді және нәтижелі болары даусыз.
Дидактикалық принциптер – оқыту процесінің жалпы мақсаттарына және заңдылықтарына сәйкесті мазмұнды, ұйымдастырушылық формалар мен әдістерді анықтайтын базистік жағдайлар.

Дидактикалық принциптердің қызметі: олардың негізінде оқушыларда оқытудың мақсатына сәйкес берілетін білім мазмұнын жүйелі, саналылықпен белсенді түрде меңгеруге деген
қызығушылықтар пайда болады. Дидактика принциптері оқыту процесінің негізгі буыны ретінде бірімен-бірі логикалық өзара байланыста болады.

Я.А.Коменскийдің оқыту табиғаттың және адамның дамуының жалпы заңдылықтарына бағынады деген идеясы «оқытудың табиғатқа сәйкестігі» деген атқа ие болды. Ж.Ж.Руссо оқыту процесінің принципалдық негізі баланың табиғатпен тікелей жанасуы деп есептеді. И.Г.Песталоцци оқытудың мазмұнын көрнекілік принципінен шығарады.

А.Дистервег оқыту жүйесін нақты ережелермен толтырады. Ол оларды оқыту мазмұнына, оқытушыларға, оқушыларға талаптар түрінде қарастырды. Оқыту прициптерін жасауда К.Д.Ушинский үлкен үлес қосты. Ол мынадай принциптерді бөліп шығарды: оқытудың халықтық идеясында көрініс табатын оқытудың тәрбиелеушілік сипаты; оқытудың жүйелігі, шамаға лайықтылығы және әлі жетерлігі; білімнің беріктігі; оқытудың саналылығы және белсенділігі; оқытудың көрнекілігі. К.Д.Ушинский осы принциптерге терең психологиялық негіздеме берді.

А.П. Пинкевич ұсынған принциптер: оқытудың өмірмен және қоғамдық еңбекпен байланысы; жас ерекшелігі принципін сақтау; оқытудың белгілі бір жас кезеңіндегі оқушылардың даму деңгейіне сәйкес болуы;Ол «Оқыту принципін дидактиканың тұғырлы ережелері, оқыту процесіне қойылатын негізгі талаптар» - деп тұжырымдалады.

В.Е. Гмурман ұсынған принциптер: оқытудың саналылығы және белсенділігі; оқытудың көрнекілігі; оқытудың жүйелілігі; ғылым негіздерін берік меңгеру.

2. Оқыту процесінің заңдылықтары:

1. 
   Қоғам талабы оқытудың мақсат-міндеттерін айқындайды, оның мазмұны, әдіс-тәсілдері, ұйымдастыру нысандарының өзгеруі, жаңаруы заңды процесс.
   
2. 
   Білім беру, тәрбие, дамыту қызметінің бірлігі.
   
3. 
   Кез-келген ақпарат бірлігі, әіс-әрекет тәсілі білім, іскерлікке айналу үшін мұғалім оқушының санасындағы білім, іскерлік, дағды деңгейіне сүйену керек.
   
4. 
   Дидактика заңдылықтарының ерекшелігі – оқыту процесінің бөліктері – оқытушы іс-әрекеті (оқыту), оқушы іс-әрекеті (оқу), білім мазмұны арасындағы тұрақты тәуелділіктер. Оқыту оқушының белсенді іс-әрекеті арқылы жүреді. Кез келген оқыту оқытушы мен оқушы және білім мазмұнының мақсатты түрде бір-біріне ықпал етуі арқылы жүзеге асады.
   
5. 
   Жеке адамды үйрету тек іс-әрекет жасату арқылы мүмкін болады.
   

Оқыту процесін іске асыру белгілі бір заңдылықтарды меңгеру негізінде жүзеге асады.

Құбылыстар мен процестер арасындағы объектілі, маңызды, қажетті, жалпы, берік, белгілі жағдайда қайталанатын өзара байланыс заңдылық деп аталады. өзара байла-нысы бар объектілер, байланыстың түрі, сипаты, қызмет аясы анықталған кезде заңдылықты заң деп білеміз.
Оқыту процесінің заңдылықтары оның тұтастығын дәлелдейді. Оқыту заңдылықтары сыртқы және ішкі, жалпы және жеке деп бөлінеді. Сыртқы заңдылықтар оқытудың қоғамдық шарттардан, саяси-әлеуметтік жағдайлардан тәуелділігін сипаттайды. Ішкі заңдылықтар оқытудың мақсаты, әдістері, құралдары, түрлері арасындағы бай-ланыстарды сипаттайды. Жалпы заңдылықтар бүкіл оқыту жүйесін қамтыса, жеке заңдылықтар оқыту жүйесінің нақты, жеке бөліктерін қамтиды.
1. Оқытудың мақсаты тәуелді: а) қоғамның дамуының деңгейіне және қарқынына; б) қоғамның сұранысына және мүмкіншілігіне; в) педагогика ғылымының және практикасының даму деңгейіне және мүмкіншілігіне.

2. Оқытудың мазмұны тәуелді: а) қоғамдық сұранысқа және оқыту мақсатына; б) әлеуметтік және ғылыми техникалық прогрестің қарқынына; в) оқушылардың жастық мүмкіншіліктеріне; г) оқытудың теориясы мен практикасының дамуының деңгейіне; д) оқу орындарының материалдық техникалық және экономикалық мүмкіншіліктеріне.

3. Білім сапасы оқытудың әрбір жаңа кезеңінің тиімділігі тәуелді:

а) оның алдындағы кезеңнің өнімділігіне және ондағы қол жеткен нәтижеге;

в) оқылып жатқан жадығаттың сипатына және көлеміне; в) мұғалімдердің ұйымдастырушылық педагогикалық әсеріне; г) оқушылардың оқығандығына; д) оқыту уақытына.

4. Оқыту әдістерінің тиімділігі тәуелді: а) әдістерді қолданудағы біліміне және дағдысына; б) оқыту мақсатына; в) оқытудың мазмұнына; г) оқушылардың жасына; д) оқушылардың оқу мүмкіншіліктеріне; е) материалдық техникалық қамтамасыз етілуіне, ж) оқыту процесін ұйымдастырылуына.

5. Оқытуды басқару. Оқытудың өнімділігі тәуелді: а) оқыту жүйесінде кері байланыстың қарқындылығына; б) түзетуші әсердің дұрыстығына.

6. Оқытуды ынталандыру мыналардың есебінен болады: а) оқытудың мотивтері а) сыртқы /қоғамдық, экономикалық, педагогикалық/ стимулдардың.

1. Оқытудың принциптері туралы түсінік.

2. Оқытудың заңдылықтары туралы түсінік.

3. Оқытудың принциптері мен оқытудың заңдылықтарының айырмашылықтары.

Әбиев Ж., Бабаев С, Құдиярова А.Педагогика.-Дарын, 2002.

Қоянбаев Ж .Б,Қоянбаев Р.М.Педагогика.А., 1998

Лернер И,Я .Процесс обучения и его закономерности М., 1980

Лернер И.Я Методы обучения А., 1958

Педагогика.Дәріс курсы.А, 1999

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Педагогика. /Курс лекций. А., 2003.
8-апта

№8 дәріс тақырыбы: Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері.

1. Оқытудың жеке /нақты/ заңдылықтары.

2. Оқытудың принциптері /ұстанымдары/ мен ережелері.

1. Оқытудың жеке /нақты/ заңдылықтары.

1.1. Дидактикалық заңдылықтары. Оқытудың нәтижесі оқытудың ұзақтығына, меңгеріліп жатқан мазмұнның оқушыға мәнділігіне тікелей пропорционалды. Берілген көлемдегі білім мен іскерліктің меңгерілу өнімділігі оқылып жатқан материалдың санына, қиындығына және күрделілігіне кері пропорционалды. Оқытудың нәтижесі қолданылған әдістердің, құралдарға және мұғалімнің шеберлігіне тәуелді. Оқытудың «жасату» жолы «тыңдау» жолынан 6-7 есе өнімді.

1.2. Танымдық /гносеологиялық/ заңдылықтар. Оқытудың нәтижесі оқушылардың оқуға деген сұранысына және оқушылардың оқу іс-әрекетінің көлеміне, білімдерді, іскерлікті практикалық қолдану көлеміне тікелей пропорционалды. Оқушылардың ақыл-ой дамуы өзара байланысты білімдердің, іскерліктердің, шығармашылық әрекеттің тәжірибесін меңгеру көлеміне тікелей пропорционалды. Оқыту нәтижесі оқушылардың үй тапсырмасын әрдайым және жүйелі орындалуына, оқытудың проблемділік деңгейіне, оқушыларды әлі келетін және мәнді оқу проблемаларын шешуге қатыстырылу қарқынына тәуелді.

1.3. Психологиялық заңдылықтар. Оқытудың өнімділігі оқушылардың оқу іс-әрекетіне қызығушылығына, оқушылардың оқу мүмкіншілігіне, тренировкалық жаттығулардың санына, тренировканың қарқынына, оқушылардың танымдық белсенділігінің деңгейіне, оқушылардың зейінінің деңгейіне және тұрақтылығына, оқушылардың еңбек істеуге деген қабілеттілігіне байланысты. Нақты оқу материалын меңгерудің нәтижесі оқушылардың қабілетіне жекелеген ынтасына, оқушылардың ойлауының деңгейіне, күшіне, қарқындылығына және ерекшелігіне, еске сақтаудың даму деңгейіне тәуелді.

1.4. Кибернитикалық заңдылық. Оқыту тиімділігі кері байланыстың жиілігіне және көлеміне, оқыту процесін басқару сапасына тікелей пропорциональды болады. Білім сапасы қадағалаудың тиімділігіне де байланысты болады.

1.5. Әлеуметтік заңдылықтар. Индивидтің дамуы тікелей немесе жанамалай қарым-қатынасқа түсетін басқа да индивидтердің дамуымен шартталған. Оқытудың өнімділігі танымдық контактінің көлеміне және қарқындылығына, «интеллектуалдық ортаның» деңгейіне, өз-өздерін оқытудың қарқындылығына тәуелді.

1.6. Ұйымдастырушылық заңдылықтар. Оқытудың тиімділігі мұғалімнің ұйымдастырушылық жұмысына, жұмыс істеу қабілетіне тәуелді. Ақыл-ой шаршауы сезім органдарының тежелеуіне соқтырады: төрт сағат оқу сабағы анализаторлардың сезімдігін 2 есе кемітеді. Балалардың ақыл-ой жұмыс істеу қабілеті денсаулық жағдайына, ақыл-ой іс-әрекетінің режиміне, жынысына, жасына, жылдың уақытына, апта күніне, тәулік уақытына тәуелді болады. Балалардың ақыл-ой іс-әрекетінің белсенділігі оқу сабақтарының кестесіне де тәуелді болады.

2. Оқытудың принциптері /ұстанымдары/ мен ережелері:

Саналылық пен белсенділік принципі бұл принципке негіз болатын заңдылықтар: тек өз ақылымен қабылдаған сапалы да, саналы білім адам білімінің шынайы өзегі болады; оқушылардың білімді саналы түрде меңгеруі таным әрекетінің белсенділігі мен оқуға ынталануына, мұғалім қолданатын әдістерге тәуелді, ғылыми білімдерді меңгеруде саналылық, әрі белсенділік танытқан оқушылар ғана оны терең және ойларына берік тоқулары сөзсіз.
Саналылық пен белсенділік принципін жүзеге асыру үшін мұғалім оқыту процесінде төмендегі оқыту ережелерін басшылыққа алады. Оқушы алдында тұрған мақсат пен міндеттерді анық түсінуі саналы оқытудың шарты боларын назарға алу.
Оқушылардың оқу материалын тек жаттап қана алмай, олардың мән-мағынасын терең түсінуін қамтамасыз ету.
Әр бір сөздің, сөйлемнің, ұғымның мәнін түсіндіру үшін оқушылардың білімі мен тәжірибесін негізге алу.
Оқушылардың білім алуға деген ынтасын, белсенділігін арттыратындай тиімді әдістерді үнемі қолдану, бүгінгі белсенді шәкірт ертеңгі белсенді қоғам мүшесі екенін ұмытпау.
Оқу материалын саналы түрде меңгерту үшін әлі бейтаныс мағлуматтарды бұрыннан белгілі ақпаратпен ұштастыра білу.
өз бетімен оқуды үйрету, таным әрекетінің тиімді әдістерімен таныстыру.
Бас және қосалқы оқу материалын ажыратуды үйрету, назарларына негізгі ойларды алу.
Оқушыларды ойлауға үйретіп, ''неге'' сұрағын жиі қоюға дағдыландыру.
Әрбір оқушы тұлғасына қамқорлық жасау, оны оқу пәнін игеретін субъект ретінде қалыптастыру.
Оқушы білімдерін тәжірибеде қолдануына көмектесу.
Көрнекілік принцип негізінде мынадай ғылыми заңдылықтар жатыр: адамдардың басым көпшілігінде көру органдары ең үлкен сезімділікке ие, көру органынан миға түсетін ақпарат кодировканы қайта жасауды талап етпейді, ол оқушының есінде жеңіл, тез және берік орын алады.

Көрнекілік принциптің түрлері:

• 
  табиғи көрнекілік;
  
• 
  эксперименттік көрнекілік;
  
• 
  суретті көрнекілік;
  
• 
  көлемді көрнекілік;
  
• 
  дыбыстық көрнекілік;
  
• 
  символдық және графикалық көрнекілік;
  
• 
  жанама көрнекілік;
  

Жүйелілік пен бірізділік принципі бұл принциптің өзекті негіздері: адам миында сыртқы дүниені бейнелейтін өзара байланысты түсініктер жүйесі қалыптасқанда ғана, оның білімі толық және шынайы болады; оқылатын оқу материалын белгілі реттілікпен оқушыларға жеткізгенде, олардың санасында ғылыми білімдер жүйесі қамтамасыз етіледі; ғылыми білімдер жүйесі оқу материалының ішкі логикасына және әрбір оқушының таным мүмкіндіктеріне бағынышты; оқушыларды логикалық ойлауға үйрету, дағдыларын жүйелі түрде шынықтыру, олардың тұлғасын үзіліссіз, кедергісіз дамыту. Бұл принцип оқытудың ғылымилығы принципімен тығыз байланыста болғандықтан, ғылыми білімдер негізін оқушылардың жүйелі түрде және реттілікпен ұғынуы сабақтардың мазмұнының негізгі өзегі болуы тиіс.

Әрбір мұғалім сабаққа әзірлену барысында не сабақ барысында жүйелілік пен бірізділік принципін жүзеге асыру үшін келесі ережелерді назарға алады.

Оқу міндеттерін оқушылар түсініп, оқу материалын логикалық тұрғыда жүйелі қабылдауы мақсатында кесте, сызба, жоспарларды қолдану.

Оқу мазмұны мен әдістерінің жүйелілігін сақтау, бастауыш пен орта, орта мен жоғары сыныптардағы оқу мазмұны мен әдістерінің бірізділігін қамтамасыз ету.

Оқу пәні - ғылымның көшірмесі болғандықтан оқушыларға ғылымның жүйесін көрсетіп, пәнаралық байланыстарды пайдалану.

Бұрын ұғындырған білімді жиі қайталау және жетілдіру; қысқа қорытындылауды сабақтың басында, барысында және аяғында өткізу.

Тек тіл мұғалімдері емес, барлық педагогтар барлық сабақтарда оқушылардың ой білдіру әдістері мен түрлерін бақылау; үнемі оларды өз қателерін тауып, талдауға үйрету.

- Табиғатына байланысты, шәкірттер бірнеше сабақта меңгеретін материалды бір сабақта ''айлақорлықпен'' ұғындырмау.

- Оқушылардан әр тарау мен бүкіл бағдарлама бойынша білім, дағды,білік жүйесін меңгеруін талап ету.

Сонымен, жоғарыда сөз болған принцип Я. А. Коменскийдің ''бүгінгі оқыту кешегіні бекітіп, ертеңгіге жол салады'' өсиетін нақтылай түседі. Теория мен тәжірибенің байланыстылығы принципі.

Бұл принцип философияның ''тәжірибе - танымның ілкі бұлағы'' қағидасына негізделген. Оның түбінде көптеген заңдылықтар жатыр: оқытудың сапасы мен тиімділігін тәжірибе көрсетеді, тексереді, анықтайды; тәжірибе - ақиқаттың көрсеткіші; тәрбие өмірмен, тәжірибемен тығыз байланысты; теория мен тәжірибе байланысы оқу мазмұнына, әдістеріне, түрлеріне тәуелді; оқушыларды мамандыққа бағдарлау сапасы жоғары болса, олар заманауи өндіріске тез икемделеді.

Ғылымилық принципінде мына заңдылық бекітілген: білім беру мазмұнын меңгеру және оқушылардың танымдық күшін дамыту – оқыту процесінің екі өзара байланысты жақтары; оқу материалын меңгерудің беріктігі тек қана объективті факторға емес, сонымен бірге субъективті факторға да тәуелді; білімді меңгерудің беріктігі оқытуды ұйымдастырумен, әр түрлі формалар мен әдістерді қолданумен, оқытудың уақытымен шартталады; оқушылардың еске сақтауы таңдаушылық сипатта болады. Ғылымилық принципі оқушыларға ғылым орнатқан білімдерді меңгертуді талап етеді.

Шамаға лайықтылық принципі оқытудың көп ғасырлық практикасы жасаған талаптардан шығады: оқушылардың жастық даму заңдылықтары және оқушылардың даму деңгейіне сәйкесті дидактикалық процесті жүзеге асыру. Я.А.Коменский шамаға лайықтылық принципін жүзеге асыруға арналған ережелерді анықтады: жеңілден қиынға, белгіліден белгісізге, оңайдан күрделіге.

Теория мен практиканың байланысы принципінің негізіне философияның мынадай басты қағидасы жатқызылған: өмір, практика – шындықтың өлшемі, танымдық іс-әрекеттің қайнар көзі.

Оқыту принципінің талаптары ережелер жүйесі арқылы жүзеге асады. Ереже – бұл нақты жағдайда белгілі бір мақсатты орындаудағы педагогикалық іс-әрекетті суреттеу. Көбінесе оқытудың ережесі деп қандай да бір принципті қолданудың жекелеген жақтарын ашатын басшылықтық жағдайларды түсінеді.

Оқытудың ережесі теориядан практикаға көшу буыны болады. Ереже мұғалімге қандай да бір жағдайда белгілі бір әрекеттерді орындауды тапсырады, оны талаптарды орындауға бағыттайды.

Оқыту процесінің заңдылықтарына түсінік және оларға сипаттама бер.

Оқытудың заңдылықтарын ата.

Оқытудың жеке заңдылықтарын ата.

Оқыту принциптері дегеніміз не?

Я.А.Каменский, К.Д.Ушинский оқыту принциптерін қалай қарастырды?

Табиғатқа сәйкестілік принципінің мәні.

Саналылық және белсенділік принципінің мәні неде?

Көрнекілік принципінің принципінің мәні неде?

Ғылымилық принципінің мәні неде?

Жүйелілік және бірізділік принципінің мәні неде?

Теорияның практикамен байланыс принципінің мәні неде?

Түсініктілік және шамаға лайықтылық принципінің мәні неде?

Әдебиеттер:

1. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

2. Ильин Е. Рождение урока. М., 1986.

3. Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

4. Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

5. Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

6. Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

7. Поташник М.М. Как развивать педагогическое творчество. М., 1987.

8. Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

9. Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

11.Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

12.Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.
9-апта

№9 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектептегі оқыту әдістері

1. Оқыту әдістері және олардың функциясы туралы түсінік.

2. Оқыту әдістерін жіктеу немесе классификациялау.

3. Танымдық іс-әрекеттің типіне қарай оқыту әдістерін классификациялау.

Әдіс арқылы мақсатқа жету үшін істелетін жұмыстар ретке келтіріледі. Оқыту әдістері – бұл мұғалім мен оқушылардың оқу-тәрбие жұмысының міндеттерін шешуге бағытталған өзара бірлескен іс-әрекетінің тәсілі. Оқыту әдістерінде объективті /мұғалімнен тәуелсіз/ және субъективті /оған тәуелді/ бөлімдер болады.

Оқыту әдістері танымға қызығушылық туғызу керек. Олар оқушының ақыл-ойын дамытады, ізденуге, жаңа білімді түсінуге ықпал етеді. Оқытуда ең басты нәрсе – оқушылардың танымдық жұмыстары.

Оқыту әдістері әр түрлі функцияларды орындайды: оқытушылық, мотивациялық, дамытушылық, тәрбиелеушілік, ұйымдастырушылық.

Орнына немесе негізгі дидактикалық мақсатына қарай әдістердің классификациясы. Классификацияның жалпы белгісі ретінде сабақтағы бірізділікті кезеңдер және сонда орындалатын мақсаттар болады. Соған орай мына әдістер бөлінеді: а) білім алу; б) іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру; в) білімді қолдану; г) шығармашылық іс-әрекет; д) бекіту; е) білімді, іскерлікті, дағдыны тексеру.

Танымдық іс-әрекет типіне қарай әдістердің классификациясы: түсіндірмелі – иллюстративтік; репродуктивтік /қайталап айту/; проблемдік баяндау; бөліктік-іздеушілік /эвристикалық/; зерттеушілік.

Оқушылардың белсенділігінің дәрежесіне қарай классификация: белсенді және пассивті оқыту әдістері.

Дидактикалық мақсатына қарай оқыту әдістерінің екі тобы бөлінеді: оқу материалын бастапқы меңгертуге әсер ететін әдістер және алынған білімді бекітетін және жетілдіретін әдістер. Бірінші топқа жататындар: ақпараттық-дамытушылық әдістер /мұғалімнің ауызша баяндауы, әңгіме, кітаппен жұмыс/; оқытудың эвристикалық әдістері /эвристикалық әңгіме, зерттеушілік әдіс/. Екінші топқа жататындар: жаттығулар /үлгі бойынша, түсіндіріліп отыратын жаттығулар, вариативті жаттығулар т.б./.

Ю.К.Бабанскийдің классификациясы бойынша оқыту әдістері үлкен үш топқа бөлінген: оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастырудың және жүзеге асырудың әдістері; оқу-танымдық іс-әрекетті ынталандырудың және себептендірудің әдістері; қадағалаудың және өзін-өзі қадағалаудың әдістері.

Бұл әдіс арқылы ақпараттарды меңгереді. Оны басқаша ақпараттық-рецепция (қабылдау) әдісі деп атайды. Осы әдіс арқылы мұғалім дайын ақпараттарды оқушыларға түрлі құралдармен түсіндіреді, ал оқушылар ақпараттарды түсініп, естерінде сақтайды.

Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс арқылы адамзат жинақтаған тәжірибені аз уақыт ішінде беруге болады. Оның пайдасы ғасырлар бойы тексерілген және көп елдерде қолданылады.

Бұл әдіс бастауыш мектептерде кең тараған. Ол арқылы «дайын» күйінде беріледі. Мұғалім материалды қабылдауға көмектеседі, оны оқушылар түсініп, естерінде қалдырады. Бұл әдісті шектен тыс қолдануға болмайды.

Оны сипаттайтын белгілер:

• 
  оқушыларға білім «дайын» күйінде ұсынылады;
  
• 
  мұғалім әр түрлі тәсілдермен осы білімдерді меңгеруді ұйымдастырады;
  
• 
  оқушылар білімді қабылдауды /рецепция/ және ұғынуды жүзеге асырады, оларды өзінің есінде қалдырады.
  

Репродуктивтік (қайтадан айту) әдіс мынадай белгілерге ие:

оқушыларға білім «дайын» күйінде ұсынылады;

мұғалім білімді хабарлап қоймай, сонымен бірге оны түсіндіреді;

оқушылар білімді саналы меңгереді, оларды түсінеді және еске сақтайды. Меңгергеннің өлшемі – білімді дұрыс қайта айту /репродукциялау/ қажетті берік меңгергендік білімді көптеп қайталау жолымен қамтамасыз етіледі.

Бұл әдістің артықшылығы – үнемділігінде. Ол аз уақыттың ішінде көп көлемді білімді, іскерлік пен дағдыны оқушыларға бере алады. Дегенмен, репродуктивтік әдіс басқа оқыту әдістерімен ұштастырылғаны дұрыс.

Проблемалық баяндау әдісі – орындаушылықтан шығармашылық іс-әрекетке өтпелі болады. Оқытудың белгілі бір кезеңінде оқушылар өздігінен проблемдік міндеттерді шешуге әлдері келмейді, сондықтан мұғалім проблеманы зерттеудің жолын көрсетеді, ол үшін оның шешімін бастан аяғына шейін баяндайды. Оқытудың мұндай әдісінде оқушылар қатысушы емес, тек бақылаушылар ғана, бірақта олар танымдық қиыншылықты шешуге байланысты жақсы сабақ алады.

Бөліктік-іздеушілік /эвристикалық/ әдіс мынадай белгілерге ие:

оқушыларға білім «дайын» күйінде берілмейді, олар оны дербес табу керек;

мұғалім оқушыларды әр түрлі құралдармен жаңа білімдерді іздеуге, меңгеруге жұмылдырады;

оқушылар мұғалімнің басқаруымен дербес ойлайды, пайда болатын танымдық міндеттерді шешеді,

проблемдік жағдаяттарды құрады және шешеді, талдайды, салыстырады, жалпылайды,

қорытындылар жасайды т.б. нәтижесінде оларда саналы берік білім қалыптасады.

Бұл әдісте мұғалім білімнің бөлігін хабарлайды, енді бір бөлігін оқушылар қойылған сұраққа

жауап беру арқылы өздігінен табады.

Зерттеушілік оқыту әдісі мынаған саяды:

мұғалім оқулармен бірге проблеманы /мәселені/ қояды;

оқушыларға білім хабарланбайды, олар өздері проблеманы зерттеп, шешу арқылы білімге ие болады;

мұғалімнің іс-әрекеті проблемалық міндетті шешу барысында оперативті басқаруға сай келеді;

оқыту процесі жоғары қарқындылықпен сипатталады, үлкен қызығушылықпен жүреді, алынған білім тереңдігімен, беріктігімен, іскерлігімен ерекшеленеді.

Зерттеушілік оқыту әдісінің тиімді жағы – білімді шығармашылықпен меңгереді, ал кемшілігі көп уақытты және мұғалім мен оқушылардан көп еңбекті, қуатты талап етеді.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар

Оқыту әдісі дегеніміз не?

Әдіс құрылымынан қандай құрамдық бөліктерді бөліп көрсетуге болады?Әдістерді жіктеудің мәнін ашып көрсет

Оқыту функциялары қандай функцияларды орындайды?

Әңгіме әдісінің мазмұнын ашып көрсет.

Танымдық іс-әрекеттің типіне қарай оқыту әдістерін классификацияла.

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

Ильин Е. Рождение урока. М., 1986.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Поташник М.М. Как развивать педагогическое творчество. М., 1987.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

Савченко А.Я. Дидактика начальной школы. Киев.1997.

№10 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектептегі оқыту әдістері

Ауызша баяндау әдістері.

Оқытудың көрнекілік әдістері.

Оқытудың практикалық әдістері.

Оқытудың бағдарламаланған /программаланған/ әдістері.

Оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру.

Баяндау /рассказ/ оқытудың сөздік әдісі, ол бойынша оқу материалының мазмұны ауызша айтылған күйде беріледі. Баяндауға қойылатын педагогикалық талаптар: сабақ берудің идеялық адамгершілік бағытталғандығын қамтамасыз ету; хабарланатын ақпараттың дұрыстығы; қойвлатын, дәлелденетін жағдайлардың дұрыстығын дәлелдеу үшін жарқын көз жеткізетін мысалдарды, фактілерді келтіру; баяндаудың эмоционалдығы; баяндау тілінің жатықтығы және түсініктілігі, беріліп жатқан фактілерді, деректерді бағалауда өзінің тұрғысын, көзқарасын көрсету.

Бұл әдістің функциясы – оқытушылық. Бұл әдіс көбінесе бастауыш сыныптарда қолданылды. Мақсатына қарай баяндаудың бірнеше түрін бөледі: баяндау-кіріспе, баяндау – мазмұнын ашу, баяндау – қорытынды.

Түсіндіру – оқытудың сөздік әдісі заңдылықтарды, оқылып жатқан объектілердің мәнді қасиеттерін, жекелеген ұғымдарды, фактілерді, табиғаттағы және қоғамдық өмірдегі құбылыстардағы себеп пен салдарды көрсету болып табылады. Түсіндіруге қойылатын педагогикалық талаптар: міндетті, мәселенің, сұрақтың тұқ етерін дәл және анық қою, себеп-салдар байланыстарды, аргументацияны және дәлелді бірізділікпен ашып көрсету; салыстыру, сәйкес келтіру, аналогия тәсілдерін қолдану; жарқын мысалдарды келтіру; баяндаудың анық логикасын қамтамасыз ету.

Түсіндіру әдісі жаңа тақырыпты түсіндіргенде жиі қолданылады, бірақ бекіту кезінде оқушыларбілімді дұрыс меңгермегенде де қолданылады.

Түсіндіру әдісіне қойылатын талаптар:

• 
  сұрақтарды дәл және анық тұжырымдау;
  
• 
  себеп-салдар байланысын ашып, дәлелдер келтіру;
  
• 
  салыстыру, қатар қою, ұқсату, жарқын мысалдар қолдану;
  
• 
  жүйелілік;
  

Әңгіменің бір түрі - әңгімелесу (собеседование). Әңгіме оқушыны белсенді жағдайға қояды, олардың сөйлеуін және еске сақтауын дамытады, зор тәрбиелік мүмкіншіліктері бар. Әңгімелесу барысында мұғалім оқушылардың білімі мен тәжірибесіне сүйеніп, олардың жаңа білімді түсінуін, қорытынды жасауын жеңілдетеді. Бірлескен іс-әрекет арқылы оқушылар өздері еңбектеніп, ойланып жаңа білім алады.

Әңгімелесу барысында мұғалім сұрақты бір оқушыға (жеке әңгімелесу) немесе барлық сынып оқушыларына (жаппай) қояды. Әңгімелесудің бір түрі – оқушымен әңгімелесу.

Дәріс /лат.lectio - оқу/ теориялық сипаттағы оқу материалын мұғалімнің жүйелі, бірізділікпен, монологиялық баяндауы. Көбінесе жоғары сыныптарда және жоғары оқу орындарында қолданылады. Дәрістік әдістің технологиясы мынадай: оқушыларға жоспарды хабарлау, конспектілеудің ерекшеліктерін көрсету, басты қорытындыны және жалпылауды, интонациялық бөлу және қайталау, риторикалық сұрақтар, иллюстративтік материалды көрсету, ішінара талқылау, сұрақтарға жауап беру, әдебиеттерге қысқаша шолу.

Пікірталас /дискуссия/ /лат.disussio – қарастыру, зерттеу/ шындықты іздеуде оқушыларды ұжымдық белсенді іс-әрекетке қатыстыру арқылы оқыту процесінің қарқындылығын және тиімділігін арттыратын оқыту әдісі.

Оқыту пікірталасының басты функциясы – танымдық қызығушылықты ынталандыру; көмекші функциялары оқытушылық, дамытушылық, тәрбиелеушілік және қадағалаушылық – түзетушілік болып табылады.

Оқу пікірталасының тиімділігінің маңызды шарты – оқушыларды мазмұндық және формальдық жағынан бастапқы және мықтап даярлау болып табылады. Пікірталаста кем дегенде екі қарама – қарсы көзқарас болуы керек. Білімсіз өткен пікірталас жүйесіз мәселеден ауытқып, нәтижесіз өтеді. Пікірталас оқушылардың өз ойларын анық және дәл тұжырымдау іскерләгәнәң болуын, дәйекті дәлелдерді құрастыра білуін талап етіп, оларды ойлауға, өз пікірінің дұрыстығын дәлелдеуге, ой жарыстыруға үйретеді.

Жақсы өткізілген пікірталас балаларға білім және тәрбие береді, мәселені терең түсінуге, өз пікірін қорғауға, басқалардың пікірімен санасуға үйретеді.

2. Оқытудің көрнекілік әдісіне жататындар: көрсетілімдер /демонстрация/, иллюстрациялар, видеоәдіс.

Көрсетілім /демонстарция/ /лат.demonstration – көрсету/ - бұл әдістің мәні сабақта бүкіл сыныпқа әр түрлі көрнекілік құралдарды көрсету болып табылады.

Көрсетілімнің объектілері: көрсетілім сипатындағы көрнекілік құралдар – суреттер, кестелер, схемалар, карталар, диапозитивтер, кинофильмдер, модельдер, макеттер, диаграммалар, ірі натуралды объектілер мен препараттар және т.б. мұғалімнің физика, химия, биология т.б. сабақтарында өткізетін тәжірибелері.

Көрсетілімді жаңа материалды меңгергенде, сонымен бірге өткен материалды жалпылағанда және қайталағанда қолданады.

Көрсетілімді қолданудың тиімді шарттары: ұтымды ойластырылған түсініктемелер; көрсетілетін объектіні барлық оқушылардың жақсы көретіндей жағдай жасау; көрсетілімді даярлауға және өткізуге барынша көп оқушыны тарту.

Иллюстрация арқылы мұғалім көрнекілік құралдардың көмегімен оқылып жатқан құбылыстың дәл, анық және түсінікті образын жасайды. Иллюстрацияның функциясы теориялық қағидаларды негіздеу үшін формаларды, құбылыстың мәнін, оның құрылымын, байланыстарын, өзара әрекетін образды көрсету болып табылады. Иллюстрация бүкіл пәндерді оқытқанда қолданылады. Иллюстрация ретінде натуралды және жасанды жасалған заттар қолданылады: макеттер, моделдер, муляждар, көркемөнер шығармалары, фильмдердің, әдебиеттің, саздың, ғылыми шығармалардың бөліктері; карталар, схемалар, графиктер, диаграммалар. Иллюстрацияны тым өрескел қолдану оқушылардың ойлау процесінің дамуын тежейді.

Видеоәдіс. Соңғы жылдары мектеп практикасында ақпаратты экран көздері /кодоскоп, проекторлар, кионаппараттар, оқу телевидениесін, видеомагнитофондарды, компьютерлер/ кеңінен пайдалануда, сондықтан оны оқытудың жеке әдісі ретінде қарастыруға негіз бар. Видеоәдісті барлық дидактикалық функцияларды орындауға қолдануға болады: білім беруге, тексеруге, бекітуге, қайталауға, жалпылауға, жүйелеуге.

Оқулықпен және кітаппен жұмыс – оқушыны дербес жұмысқа қатыстырудың амалы: конспектілеу /оқығанды қысқаша баяндау, қысқаша жазу/, мәтіннің жоспарын құру /оқыған мәтінді бөліктерге бөлу және оларға ат беру/, тезистеу /оқыған мәтіннің негізгі ойын қысқаша баяндау/, сілтеме жасау /мәтіннің сөзбе-сөз бөлігін беру, сілтеме жасаған көздің мәліметтерін беру: авторы, жұмыстың аты, шыққан орны, шыққан жылы, беті/, аннотациялау /мәнді мағынасын жоғалтпай оқығанның мазмұнын қысқаша баяндау/, пікір беру /еңбекке өз қатынасын көрсететін пікір беру/, анықтама құру /статистикалық, биографиялық, библиографиялық, терминологиялық т.б. сипатындағы мәліметтерді жинақтау/, формальды-логикалық модельді жасау /оқығанды сөздік-схема күйінде көрсету/, тақырыптық тезаурусты құру /тақырып немесе бөлім бойынша базалық ұғымдардың кешенін жасау/, идеялардың матрицасын құру /белгілі бір тақырып бойынша әр түрлі автордың ойларын, идеяларын беру/.

Жаттығу - әрекетті меңгеру немесе оның сапасын көтеру мақсатындағы мақсатты түрде ұйымдасқан қайтадан қайталайтын оқыту әдісі болып табылады. Дұрыс ұйымдастырылған жаттығусыз оқу және практикалық іскерліктер мен дағдыларға ие болу мүмкін емес.

Жаттығуларды былайшы бөледі: арнайы /оқу, еңбектік іскерліктер мен жаттығуларды қалыптастыруға бағытталған көп рет қайталанатын жаттығулар/, /туынды/ /бұрыннан қалыптасқан дағдыларды қайталауға және бекітуге септігін тигізеді/, түсінік беріп отырылатын (орындалып жатқан әрекетке мұғалімдер мен оқушылар түсінік беріп отырады).

Жаттығуға қойылатын талаптар: іс-әрекеттің сапасын арттыруға оқушылардың саналы бағытталғандығы; іс-әрекетті орындаудың ережесін білуі; орындалатын жағдайды саналы есепке алу және қадағалау; алынған нәтижені есепке алу; қайталануды уақытқа бөлу.

Оқыту процесінде ауызша жаттығулар кеңінен қолданады. Ауызша жаттығудың қолданатын орындары: оқудың, ауызша есептеудің, баяндаудың, білімді логикалық баяндаудың т.б. техникасы мен мәдениетін меңгеру.

Жазбаша жаттығулар /стилистикалық, грамматикалық, орфографиялық диктанттар, шығармалар, конспектілер, есептер шығару, тәжірибені суреттеу т.б./ оқытудың маңызды компонентін құрайды. Олардың басты міндеті: қажетті іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру, дамыту және бекіту.

Графиктік жаттығулар математиканы, физиканы, сызуды, география, сурет салу сабақтарында, сонымен бірге өндірістік оқыту процесінде қолданылады.

Лабораториялық-практикалық жаттығулар еңбек құралдарын, лабораториялық жабдықтарды /приборлар, өлшеуіш аппаратуралары/ қолдануға дағдысына үйретеді, конструкторлық-техникалық іскерліктерді дамытады.

Өндірістік-еңбектік жаттығулар оқу немесе өндірістік сипаттағы арнайы жасалған еңбектік әрекеттердің жүйесі болады.

Дидактикалық ойындар туралы көптеген теориялар бар. Солардың бірін алғаш рет жасаған Ф. Врубель. ОЛ ойын арқылы бала өзін-өзі көрсеткісі келеді дейді.М.Лазарус жұмыстан кейін демалу теориясын, Г. Спенсер ойын арқылы денедегі артық энергияны шығару, К. Крус тіршілік үшін күреске әзірлеу ойындарының, С.Л. Рубинштейн еңбекке дайындайтын ойындарының теорияларын жасады. Дидактикалық ойын арқылы бала білім алады, тәрбиеленеді, қоғамды құрметтеуге үйренеді, ынтымақтасып жұмыс істеуге дағдыланып, ұтылуға емес, ұтуға тырысады.

Бұл әдістің функциясы – танымдық процесті ынталандыру.

4. Бағдарламаланған /программалық/ оқыту - әрекеттердің /операциялардың/ бірізділікті жүйесі, оларды орындау алдын ала жоспарланған нәтижеге әкеледі. Бағдарламалап оқытудың негізгі мақсаты – оқыту процесін басқаруды жақсарту. ПО ерекшеліктері: оқу материалы бөлек-бөлек порцияларға бөлінеді; оқыту процесі бірізділікті қадамдардан тұрады, онда білімнің порциясы және оларды меңгеретін ойлау операциялары бар; әрбір қадам тексерумен аяқталады /сұрақ, тапсырма т.б./; егерде оқушы қадағалаушы тапсырманы дұрыс орындаса материалдың жаңа порциясын алады да оқытудың келесі қадамын орындайды; оқушы дұрыс емес жауап берсе көмек және қосымша кеңес алады; әрбір оқушы дербес жұмыс істейді және әлі келетін қарқында оқу материалын меңгереді; бүкіл қадағалаушы тапсырмалардың орындалуы есепке алынады және олар оқушының өзіне /ішкі кері байланыс/ және мұғалімге /сыртқы кері байланыс/ белгілі болады; педагог оқытуды ұйымдастырушы және оқушы қиындық көргенде кеңес беруші ролінде болады; оқыту процесінде БО құралдары кеңінен пайдаланылады /программаланған оқу құралдары, тренажерлер, қадағалайтын жабдықтар, оқыту машиналары/.

Жеке электронды есептеу машиналарының қарқынды дамуы компьютерлік оқытудың жаңа технологиясын дүниеге әкелді. Қазіргі кезде оларды қолданудың жолдарын іздестіру қажет.

Бағдарламалап және компьютерлік оқыту онда алгоритмдерді бөлуге негізделген. Алгоритм дұрыс нәтижеге әкелетін бірізділікті әрекеттердің жүйесі ретінде оқушыдан оқу іс-әрекетінің құрамын және бірізділігін орындауды талап етеді. Оқыту бағдарламасын құрмастан бұрын ең алдымен ойлау әрекеттерін және оқу операцияларын орындаудың алгоритмін жасау керек, сол бойынша электрондық-есептегіш машина оқыту процесін басқаруды жүзеге асырады.

Бағдарламаланған оқытудың әдістері оқыту процесін тиімді басқаруды арттыруға, оқушылардың дербес жұмысының үлесін көбейтуге, оқуды жекелік қарқында жүргізуге, қадағалауға арнайы құралдарды қолдануға бағытталған. БО әдістерінде жаңа және дәстүрлі идеялар ұштасады. БО әдістерін былайша бөлуге болады: ақпаратты берудің әдістері; бағдарламаланған тапсырмаларды орындаудың әдістері; қадағалаудың және түзетудің әдістері.

БО әдістерінің ерекшелігі бірліктегі оқу-педагогикалық әсерде олар өзара ажырамас байланыста болады.

5. Дедуктивтік іс-әрекет арқылы мұғалім мен оқушы жұмысы мына бағытта жүреді. Дедуктивтік әдіс оқу материалын тез өтуге көмектесіп, абстрактылы ойлауды дамытады.Дедуктивтік әдіс арқылы мұғалім ережелерді, формулаларды, заңдарды түсіндіріп, оны оқушы меңгереді. Аталған әдіс оқу материалын тез меңгеруге көмектесіп, абстрактылы ойлауды дамытады. Оны теориялық материалдарды оқуға, есептер шығаруда қолданған дұрыс. Оны теориялық материалдарды оқуға, есептер шығаруда қолданған дұрыс.

Дедукция арқылы оқушы өзі білетін қорытындыларды, ережелерді, ғылыми заңдарды бақылау жүргізгенде, тәжірибе жасағанда, жаттығу жазғанда қолданады.

Индуктивтік әдіс. Индукция – латын сөзі. Оқушыларды белгілі бір қорытындыға әкелу. Алдымен оқушыларға жеке заттар, құбылыстар түсіндіріледі, фактілерден қорытындылар шығарылады. Индукция әдісідедукциямен бірге қолданылады.

Осы екі әдіс арқылы ой-тұжырымдарын жасау – оқытудың логикалық негізі болып табылады. Оқу пәнінің мазмұны, логикасы бағдарламасы индукция әдісін қолдануды талап етеді. Индукция әдісі бастауыш сыныптарда жиі қолданылады. Себебі бұл жастағы балалар нақты жеке құбылыстарға қызығады. Олардың кейбір белгілерін анықтап, талдап, қорытындылар жасайды. Осылайша жасалған ұғымдарын сөз арқылы айтады.

Танымдық қызығушылықтың үш түрі бар:

іс-әрекетке деген оң көзқарастың болуы;

танымның баланы жақсы сезімге бөлеуі;

іс-әрекеттің баланы ынталандыруы.

Оқыту процесінде баланың оқу іс-әрекетіне оң көзқарасын туғызу керек. Оқылып отырған материалдың оқушыны тербентуі, қуанышқа бөлеуі, таң қалдыруы, аяушылық сезімін туғызуы сабақтың мақсатына жетуді тездетеді.

Атақты ғалымдардың және қоғам қайраткерлерінің өмірі мен қызметі туралы кештер, көркем әдебиеттен үзінділер оқу танымдық қызығушылықты арттырады. Мұғалімнің сөйлеу мәдениеті де оқушы сезіміне әсер етеді. Оқулық тақырыптарының мазмұны – оқу іс-әрекетіне қызықтыратын негізгі құрал.

Оқуға қызықтырудың өте жақсы әдісі – танымдық ойындар. Пікір сайысиар да оқушыны оқуға қызықтырады. Үлгерімі төмен оқушыларды жеткен жетістіктері қуантады да олардың оқуға ықыласын арттырады.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар мен тапсырмалар

Ауызша баяндау әдістері дегеніміз не, және оған қандай әдістер кіреді?

Оқытудың көрнекілік әдістері дегеніміз не, және оған қандай әдістер кіреді?

Оқытудың практикалық әдістері дегеніміз не, және оған қандай әдістер кіреді?

Оқытудың бағдарламаланған /программаланған/ әдістері дегенді қалай түсінесің?

Индуктивтік және дедукдивтік әдіс.

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

Ильин Е. Рождение урока. М., 1986.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Поташник М.М. Как развивать педагогическое творчество. М., 1987.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

Савченко А.Я. Дидактика начальной школы. Киев.1997.

№11 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектептегі оқыту құралдары

1. Оқыту құралдары туралы түсінік және оның функциялары.

2. Оқыту құралдарын класссификациялау.

3. Аудивизуалдық оқыту құралдары.

4. Әдістемелік ескертпелер.

1. Оқыту құралдары дегенде оқушыларға сенсомоторлық стимул, олардың көру, есту, и»с сезу және т.б. мүшелеріне әсер етіп, шындық дүниені тікелей және жанама түрде бейнелеуге көмектесетін «нәрселерді» түсінеміз. «Нәрсе» немесе «пән» ұғымын шындық дүниеге қатысты және модельдік, образдық, сөздік немесе символикалық заттар ретінде түсінуге болады.

Оқыту құралдары оқыту процесінде төмендегідей функцияларды орындайды:

оқушылардың шындық дүниенің фрагменттерін тікелей тануға көмектеседі (танымдық функция);

оқушылардың сезімдері мен ерік-жігерлерін, танымдық қабілеттерін дамыту құралы (қалыптастырушы функциясы);

оқушылардың меңгеретін білімдері мен біліктіліктерінің негізгі көзі, оқу материалын бекіту, болжамды тексеру, білімді меңгеру деңгейін тексеру және т.б.тексеруді жеңілдетеді (дидактикалық функциясы).

Аталған оқыту құралдарының функциялары өзара байланысты және бірін-бірі толықтырады. Мысалы, оқушылар оқу материалымен танысқан кезде танымдық функция дидактикалық және қалыптастырушы функциялармен қатар жүреді.Сол сияқты қалыптастырушы функция дидактикалық ,танымдық функциялармен байланысады. Мысалы, оқушылардың өз бетімен ойлауы және естің беріктігін дамыту үшін оған жағдай жасауымыз, яғни, есте сақтау әрекетін немесе мәселені шешумен байланыстыратын нәрсені анықтауымыз қажет.

Дидактикалық немесе оқыту құралдары қатарына білім беру мақсаттары мен міндеттерін тиімді шешу үшін мұғалім қолданатын оқу құралдары, оқушылардың жеке құралдары (дәптер, мектеп оқулықтары, жазу құралдары т.б.) жатады. Көбіне көрнекілік принципін жүзеге асыру үшін қолданылатын оқу құралдары мұғалімнің іс-әрекетінің құралдарына кіреді. Сонымен қатар оқыту құралдарына спорттық бұйымдар, мектеп жанындағы ботаникалық алқап және т.б. мұғалім мен оқушылардың еңбегімен байланысты нәрселер кіреді.

Сонымен бірге «қарапайым және нақтылыдан күрделі және абстрактылыға» принципіне негізделген классификация бар. Бұл классификацияның авторлары оқыту құралдарын төмендегідей жіктейді:

табиғи жағдайда көрсетілетін түпнұсқалар;

жасанды жағдайға ораластырылған түпнұсқалар;

түпнұсқалардың модельдік эквиваленттері;

символдар;

бағдарламаланған оқулықтар және дидактикалық машиналар.

Одан басқа дидактикалық құралдарды күрделілік деңгейіне қарай классификациялау да бар. Қарапайымдарының қатарына табиғи жағдайдағы табиғи үлгілер, жасанды жағдайда қолданылатын табиғи үлгілер, моделдер, карта, диаграммалар т.б. жатады. Күрделі құралдар қатарына түрлі механикалық және электрикалық құрылымдар: кинопроектрлар, теледидарлы аппараттар, оқытуды автоматтандыратын үрдіс т.б. жатады. Бұлай бөлуде сезімдік ықпал түрлері осы құралдардың күрделілік деңгейіне бағынышты болып қалды. Сондықтан қарапайым және күрделілердің арасынан да визуалдық, аудиалдық және аудивизуалдық құралдарды сонымен бірге бұл топтарға кірмейтін дидактикалық машиналар мен бағдарламаланған оқулықтарды бөліп көрсетуге болады.

Оқыту құралдарын класификациялаудың бір жолын М.Годлевский ұсынды:

1) тақталар – бормен жазуға арналған, магнитті, арнайы, монтажды т.б.

2) жарықты проекциялауға арналған құрылым – қозғалмайтын бейнелер проекторы, дыбыссыз фильм проекторы, көлеңкелі проекторлар үшін лампалар, т.б.

3) дыбысты құрылымдар – магнитофофн, радиола т.б.

4) аудивизуалды құралдар – видеофондар, дыбысты фильм проекторлары, видеомагнитофондар т.б.

5) дидактикалық машиналар – білімді бекітуге арналған құрылымдар (репетитор, ақпараттық машиналар), оқушылардың білімін қадағалауға арналған құрылымдар (экзаменаторлар т.б.), тренингтік құрылымдар және стимуляторлар т.б.

6) мәтіндерді және бейнелерді көрсетуге арналған құрылымдар – көбейтуші аппарат клише, ксрографтар т.б.

7) бұқаралық ақпарат құралдары –теледидар, радио т.б.

8) ғылыми ақпарат техникалары – микрофильмидерді оқуға арналған құрылымдар, классификациялық картотекалар.

9) электронды сандық машиналар;

10) кешенді оқулықтар және бағдарламаланған мәтіндер – дәстүрлі әдістермен, бағдарламаланған оқыту, шетел тілдерін оқытуға арналған;

11) көлемді бейне аппаратурасы – стереопроектор, стереокинопроектор, голография.

Түрлі классификациялар қатаң талаптарға жауап бермейтіндігін көрсетеді. Сондықтан көп жағдайда басында көрсетілген классификацияға компоненттер қосып, сол классификацияны ұстанады:

визуалды, оған табиғи нәрселер, машиналар, құрылымдар, препараттар, кестелер, символдар т.б. жатады.

аудиалды, оған пластинкалар, музыкалық инструменттер т.б. жатады.

Аудивизуалды – теледидарлық аппаратар, кинопроекторлар;

Оқытуды автоматтандыратын үрдіс – бағдарламаланған оқулықтар, дидактикалық машиналар, тілді үйрену лабороториялары т.б.

3. Оқыту үрдісінде аудивизуалдық құралдардың маңызы өте зор. Өйткені И.П.Павлов көрсеткен 1-ші және 2 –ші сигнал жүйелерінің бірігіп жұмыс істеуінің нәтижесінде оқу материалы берік меңгеріледі. Олар қатарынан екі анализаторға ықпалын тигізеді. Аудивизуалдық құралдар қатарына дыбысты фильм мен теледидар жатады. Оқу дыбыстық фильмі – оқыту үрдісінде үлкен роль атқарады. Қозғалмалы бейне және дыбыстың көмегімен түрлі обьектілерді, құбылыстарды бірнеше мәрте қарауға болады. Мұның дидактикалық артықшылықтары өте көп. Өйткені мұғалім фильмнің мазмұнын толық түсіндіре алады, оқушылар зейінін ең керекті немесе байқалмайтын жерлерге бағыттай алады, заттарды жақынна көрсете алады, қозғалысты баяулата, шапшаңдата алады, құбылыстар дамуын толық көрсете алады. Мұның барлығы фильмді оқушылар жаңа материлды меңгеру, бекіту, ал кейде олардың жұмысын қадағалау және бағалау кезінде тиімді қолдануға болатындығын көрсетеді. Аталған дидактикалық функциялардың соңғысының жүзеге асырылуына фильмнің оны қараушылардың барлығына бірдей жағдай жасайтандығы ықпалын тигізеді.

Дидактикалық фильмдер оқыту үрдісінде қолданылатын негізгі аудивизуалдық құрал ретінде төмендегідей артықшылықтарға ие:

белгілі нәрселерді, құбылыс, үрдістерді нақты және бірнеше мәрте қайталап көрсете алады;

қозғалысты көрсетеді;

көрсетілген оқиғаға сәйкес дыбыстарды, әңгімелерді бере алады;

түсін көрсете алады;

басқаша жеткізілуі қиын сұрақтардың мәнін бейне және дыбыс арқылы анық жеткізеді.

Фильмнің әсері мол болуы үшін мұғалім оны көрсетер алдында ол туралы қысқаша болсада айтып өтуі тиіс.

Мысалы, оқушыларға жаңа материалды түсіндіру кезінде пайдаланылған оқыту құралдары, оны бекіту немесе тексеру кезінде қолданған оқыту құралдарынан айырмашылығы болады. Оқушылардың жасы және кейбір оқу пәндерінің ерекшеліктерідидактикалық құралдардың түрін және оларды қолдану ерекшеліктерін анықтайды. Оқу материалын табысты меңгеруге төмендегідей оқыту құралдары да әсерін тигізеді:

оқушылардан өз бетімен ойлануды және іс-әрекетті, бар білімді жаңаны меңгеру үшін пайдалануды талап ететін;

танылатын фактілерді түрлі көзқарас тұрғысынан тануды қамтамасыз ететін, жан-жақты түсінік беретін;

жағымды жағдайларда оқушылар үйлерінде, мектеп шеберханаларында және т.б. жерлерде пайдалана алатын.

Мұндай құралдардыәсіресе мұғалімнің жетекшілік етуімен дайындаудың тәрбиелік мәні өте зор және мектеп үшін оқу құралдарын жасаудың негізгі көздерінің бірі болып саналады.

1. Оқыту құралдары дегеніміз не?

2. Оқыту құралдарының функцияларын ата.

3. Оқыту құралдарын ата.

4. Оқыту әдістерін топтастыру немесе классификациялаудың жолдарын көрсет.

5. Аудивизуалдық оқыту құралдары дегенді қалай түсінесің?

6. Аудивизуалдық оқыту құралдарының артықшылықтары неде?

7. Оқу-тәрбие жұмысында неге бір ғана оқыту құралын әмбебап ретінде бөліп алмай, әдістердің, формалар мен құралдардың көптүрлілігін ескеруіміз керек?

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

Савченко А.Я. Дидактика начальной школы. Киев.1997.

№12 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектепте оқытуды ұйымдастыру формалары

1. Оқытуды ұйымдастыру формалары және оларды классификациялау.

2. Оқытуды ұйымдастырудың сыныптық-сабақтық формасы.

3. Қазіргі сабаққа қойылатын жалпы талаптар.

4. Мектептегі сабақтың типтері.

5. Сабақтың құрылымы.

6. Дәстүрлі емес сабақтар және оларды талдау.

1. Оқытуды ұйымдастырудың формалары – белгілі бір тәртіпте және режимде жүзеге асырылатын, мұғалім мен оқушылардың келісілген іс-әрекетінің сыртқы көрінісі. Олар әлеуметтік шартталған, дидактикалық жүйелердің дамуымен байланысты пайда болады және жетілдіріледі.

Оқытудың ұйымдастыру формалары әр түрлі өлшемдер бойынша классификацияланады:

оқушылардың санына қарай: бұқаралық, ұжымдық, топтық, шағын топтық, жекелік;

оқу орнына қарай: мектептік және мектептен тыс формалар;

мектептік оқыту формалары: сабақтар, шеберханада, мектеп жанындағы тәжірибе участкісінде, лабораториядағы т.б. жұмыс;

оқыту уақытының ұзақтығына қарай; сыныптағы сабақ /45 минут/, қосарланған сабақ /90 минут/, әр түрлі ұзақтықтағы сабақтар.

Мектептік даму тарихында әр түрлі оқыту жүйесінде бір басым оқыту формасы қолданылды: жекелік-топтық /орта ғасыр мектептерінде/, өзара оқыту /Англиядағы белланкастер жүйесі/, оқушылардың қабілетіне қарай саралап оқыту /мангеймдік жүйе/, бригадалық оқыту /совет мектебінің 20-шы жылдары/, американдық «Трамп жоспары», онда уақыттың 40% үлкен топтарда /100-150 адам/, 20% - кіші топтарда, және 40% дербес оқуға бөлінді.

Дүние жүзінде ең көп тараған оқытудың сыныптық-сабақтық жүйе болды, ХҮІІғ. пайда болып, міне үш ғасыр бойы дамып келе жатыр. Оның контурын неміс педагогы И.Штурм /1537-1582/ жасады ал, Я.А.Коменский /1592-1670/ оның теориялық негізін салып, практикалық технологиясын жүзеге асырды.

Оқыту жұмысын ұйымдастырудың қосымша формалары бар:

лекция;

пәндік үйірмелер;

топсеруен;

факультативтер;

кеңес;

қосымша сабақтар;

- оқытудың жекелік формасы.

Сынып – сабақ жүйесінің жақсы жақтары: сынып-сабақ жүйесінің басқа оқыту түрлеріне қарағанда артықшылықтары бар, себебі оның бөліктері бір-бірімен байланысты, мұғалім барлық оқушылармен жұмыс істейді,оқушылардың бір-бірін оқытуына мүмкіндік жасалады. Кемшілігі: үлгерімі нашар оқушыларға қиын, ал жақсы оқитындардың қабілеті тежеледі. Мұғалімге әрбір оқушымен жеке жұмыс жүргізу қиын. Басты кемшілігі « орташа » оқушымен жұмыс істеудің, жеке оқу-тәрбие жұмысын жүргізу мүмкіндігінің жоқтығы. Сондықтан ғалымдар сынып-сабақтық жүйесін жетілдіру жолдарын іздестіруде.

Оқытуды ұйымдастырудың сыныптық-сабақтық жүйенің негізгі компоненті сабақ болып табылады. Сабақ – бұл аяқталған мәндік, уақыттық және ұйымдастырушылық қатынастағы оқыту процесінің кесіндісі /кезеңі, буыны, элементі/.

3. Қазіргі сабаққа қойылатын жалпы талаптар:

• 
  ғылымның жаңа жетістіктерін, педагогикалық практиканың озат тәжірибесін пайдалану, сабақты оқу-тәрбие процесінің
  

• 
  сабақта барлық дидактикалық принциптерді және ережелерді оптимальдық арақатынаста жүзеге асыру;
  
• 
  оқушылардың қызығушылықтарын, ынталарын және сұраныстарын ескере отырып өнімді танымдық іс-әрекетке тиісті жағдайды қамтамасыз ету;
  
• 
  оқушылар ұғынатын пәнаралық байланысты орнату;
  
• 
  бұрыннан оқылған білімдермен және іскерліктермен байланыс, оқушылардың даму деңгейіне сүйену;
  
• 
  тұлғаның барлық аясын дамытуды себептендіру және белсендету;
  
• 
  оқыту-тәрбиелеу іс-әрекетінің барлық кезеңдерінің логикалылығы және эмоционалдығы;
  
• 
  педагогикалық құралдарды тиімді пайдалану;
  
• 
  өмірмен өндірістік іс-әрекетпен, оқушының жеке тәжірибесімен байланыс;
  
• 
  практикалық қажетті білімдерді, іскерліктерді, дағдыларды, ойлауды және іс-әрекеттің тиімді тәсілдерін қалыптастыру;
  

деген сұранысын қалыптастыру;

• 
  әрбір сабақты тиянақты диагностикалау, болжау, жобалау және жоспарлау.
  

• 
  әрбір сабақтың білім беру мақсатын дәл анықтау;
  
• 
  сабақтың ақпараттық толтыруын реттеу, әлеуметтік және жекелік сұраныстарды ескере отырып мазмұнды оптимизациялау;
  
• 
  танымдық іс-әрекеттің жаңа технологияларын енгізу;
  
• 
  әр қилы түрлерді, формаларды және әдістерді тиімді ұштастыру;
  
• 
  сабақтың құрылымын қалыптастырудағы шығармашылық ыңғай;
  
• 
  оқушылардың әр түрлі ұжымдық іс-әрекетінің формаларын дербес іс-әрекетімен ұштастыру;
  
• 
  жедел кері байланысты, әрекетті қадағалауды және басқаруды қамтамасыз ету;
  
• 
  сабақты өткізудегі ғылыми есеп және шеберлік.
  

• 
  сабақтағы іс-әрекеттің, оқу материалының тәрбиелеушілік мүмкіншіліктерін анықтау;
  
• 
  оқу жұмысының мақсаты мен мазмұнынан ғана шығатын тәрбиелік міндеттерді қою;
  
• 
  оқушыларды жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде тәрбиелеу, ұқыптылықты, жауапкершілікті, зейінділікті, ұжымшылығы, т.б. қалыптастыру;
  
• 
  оқушыларға зейінді және сезімталдық қатынас, олармен ынтымақтастықта жұмыс істеу;
  

• 
  оқу-танымдық іс-әрекеттің оң мотивін, қызығушылықты, шығармашылық бастамашылықты және белсенділікті қалыптастыру;
  
• 
  оқушылардың даму деңгейін және психологиялық ерекшеліктерін зерттеу және есепке алу;
  
• 
  сабақтарды «озу» деңгейінде жүргізу;
  
• 
  оқушылардың интеллектуалдық, эмоционалдық, әлеуметтік дамуындағы «секірістерді» болжау;
  

Танымдық іс-әрекеттің кезеңдеріне қарай сабақтың типтері:

кіріспе сабақтар

материалмен бастапқы таныстырудың сабақтары

ұғымдарды қалыптастырудың, заңдарды орнатудың сабақтары

алған білімді практикада қолдану сабақтары

дағдылар сабағы

жалпылау және қорытындылау сабақтары

бақылау сабақтары

аралас сабақ

Оқыту әдістеріне қарай сабақтардың типтері:

сабақ-әңгіме

сабақ-лекция

кино сабағы

лабораториялық сабақ

іс-әрекеттің түр-түрімен сабақ

оқушылардың жаңа білімді меңгеру сабағы

іскерлікті және дағдыны қалыптастыру сабағы

білімді жалпылау және жүйелік сабағы

қайталау, бекіту немесе білімді, іскерлікті, дағдыны кешенді қолдану сабағы

бақылау-тексеру сабағы

аралас сабақ

Мектеп тәжірибесінде бір типті сабақтар болмайды. Сондықтан оқыту жұмысын жүйелі әрі нәтижелі жүргізу үшін, оны топтастырудың мәні орасан зор. Сол себептен әрбір мұғалімнің сабақ классификациясын ойдағыдай білу шарт. Дидактикада сабақ классификациясын анықтауға айрықша маңыз береді. Қоғам дамыған сайын оқу жүйесінің қайта құрылатындығы және соған орай оқытудың мазмұны, әдіс-тәсілдерінің де өзгеріп, жаңарып отыруы сөзсіз.

Сабақтың негізгі элементтері:

Сабақтың басталуын ұйымдастыру бір минуттан бірнеше минутқа созылды және оның дербес бөлігіндей өткізіледі. Сабақтың басында іскер және дұрыс талап қою бүкіл сабақтың сәтті өтуіне септігін тигізеді. Ұйымдастырушылық бөлімінде бәрі маңызды: мұғалім сабаққа қалай кіреді, өзіне деген сенімі, сөйлеуі, өзін ұстау қалпы, талаптарды орынды қоюы және оқушыларға деген шынайы ықыласы, сыйлаушылығы.

Оқыған материалдың меңгеруін тексеру /әдетте үй тапсырмасы/, оның мәні тексеру және қадағалауда, сонымен бірге жаңа материалды меңгеруге даярлауда болып табылады. Мұғалім үй тапсырмасын орындауға негіз болған басты идеяларды, ережелерді т.б. оқушылардың зейінін аударады. Үй тапсырмасын бәрі орындаған, орындамағанын анықтайды, қандай қиыншылықтар кездескенін біледі.

Сабақтың мақсаттарын және міндеттерін қою. Сабақтың нақты міндеттерін және оны жүзеге асырудың жолдарын ұғыну мұғалім мен оқушылардың іс-әрекетін анықтығын, жүйелілігін және бірізділігін қамтамасыз етеді. Мақсат пен міндетті қою әдетте көп уақыт алмайды, бірақ ол оқу іс-әрекетіне бағытталғандық береді және үлкен тәрбиелік әсері болады.

Түсіндіру – оқу материалының мазмұнын ғылыми баяндау. Оқушыларға жаңа материал түсінікті болу үшін мұғалім ғылыми дәлелдерді, оқушыларда бар білімге сүйенуді, анық және түсінікті баяндауды жүзеге асыруы керек. Бекіту жаңа материалды түсіндіріп болғаннан кейін жаттығулардың, дербес жұмыстардың, арнайы тапсырмалардың жүйесі арқылы оқылған материалдың бастысына, сүйенетін буындарына оқушылардың назарын аудартады, теориялық қағидаларды оқу іс-әрекетінің практикасымен байланыстырады. Бекіту арқылы мұғалім оқушылардың материалды меңгергені туралы ақпарат алады.

Қайталау. Оқу материалын тақырып, бөлімдер, курс бойынша жүйелеу, жалпылау, қайта айту. Бұл бөлімдегі күрделісі негізгі идеяларды бөліп шығару және жаттығулар мен тапсырмаларды таңдау болады.

Сабақтың нәтижесін шығару, қорытындылау. Сабақтың өтілу барысына, оқушылардың жұмысына қысқаша баға беру, оқығанның басты идеясын еске салу.

Үй тапсырмасы. Мұғалім үй тапсырмасын хабарлайды, қысқаша орындалу жолын түсіндіреді. Үй тапсырмасын орындау туралы нұсқау анық, қысқа, бірізділікпен берілуі қажет.

Оқу міндетіне және мазмұнына қарай сабақтың бөліктерінің ара-қатынасы ауысып отырады. Сабақтардың әртүрлі типтерінің құрылуында ерекшеліктер пайда болады.

Жаңа білімді меңгеру сабақтарының құрылымы мынадай элементтерден тұрады: сабақтың басталуын ұйымдастыру; сабақтың мақсаттары және міндеттері; жаңаны түсіндіруге даярлық жұмыс /үй тапсырмасын тексеру, бұрыннан оқығанды қайтадан айту, т.б./; түсіндіру; сабақты қорытындылау және үй тапсырмасы. Басты бөлімі – түсіндіру, бекіту қосымша роль атқарады және диагностикалық мақсатта өткізеді. Мұғалім оқушылардың жаңа білімді қалай меңгергені туралы ақпарат алады.

Бекіту сабағының құрылымы: сабақтың бастауын ұйымдастыру; сабақтың мақсатын және міндеттерін қою; бекіту; қорытындылау және үй тапсырмасы. Сабақтың басында әрбір оқушының жұмысқа даярлығын тексеру керек. Мақсатты қою барысында мұғалім негізгі қағидалар мен ережелерді еске салады, себебі олар практикалық оқу іс-әрекетіне негіз болады. Үй тапсырмасын тексеруді бекітумен байланыстырған дұрыс. Сабақтың негізгі бөлімі – практикалық тапсырмалар, проблемдік жағдаяттар мен сұрақтарды шешу, жаттығуларды орындау, дербес жұмыстар. Жаттығуларды дұрыс таңдау үлкен роль атқарады, олардың қиындығы бағдарламаның, стандарттың талабына сай болғаны абзал.

Жалпылау немесе қайталау сабағының құрылымы: сабақтың басталуын ұйымдастыру; сабақтың мақсатын және міндетін қою; оқу материалын жалпылау және жүйелеу; сабақтың қорытындысы және үйге тапсырма. Бұл сабақтың ерекшелігі және күрделілігі мынада: оқу материалының шеңберін дәл анықтау, негізгі ұғымды, ережені, идеяны, шебер бөлу, сәйкесті жаттығуларды таңдау. Қайталауда сабақтың тәрбиелеушілік жағына үлкен мән беріледі. Мұнда оқу материалы көп дәрежеде қызықты фактілермен, оқиғалармен, сезімдермен тығыз байланысты. Бұл сабақтың ерекшелігі мұғалім аз түсіндіреді де көбіне оқушылардың танымдық іс-әрекетін басқарады.

Аралас сабақтың құрылымы: сабақтың басталуын ұйымдастыру; үй тапсырмасын тексеру; сабақтың мақсатын және міндеттерін қою; жаңа материалды түсіндіру, бекіту, қайталау, сабақты қорытындылау және үй тапсырмасын беру.

Сабақтың бұл типі бүкіл элементтердің бүкіл комбинациясын құрайды. Әрбір бөлімі басқалардың арасында тең бағалы мәні бар. Сабақтың осы типі бастауыш мектепте жиі қолданылады.

Қадағалау сабағының құрылымы: тексерудің мақсатын түсіндіру және жұмысты ұйымдастырудың нұсқауын беру; бақылау тапсырмасының мазмұнымен және оны орындаудың тәсілімен таныстыру; оқушылардың дербес жұмысы; сабақтың нәтижесін бастапқы қорытындылау. Сабақтың басы нұсқаудан және оқушылардың жұмысқа даярлығын тексеруден басталады. Бірден бақылау жұмысының сипатын айтып, қандай білімдер, қандай тақырыптар тексерілетіні хабарланады. Мұғалім оқушыларға ойлау іс-әрекетінің жолдарын көрсетеді: теориялық талдауды қалай қолдануға болатындығын, теорияны практикалық жұмыспен байланыстыруды, өзін-өзі қадағалаудың тәсілдері т.б. Әдетте үй тапсырмалары берілмейді. Бірақ әдебиет тізімін, іздеушілік сипаттағы тапсырмаларды беруге болады.

Өткен ғасырдың 80 жылдарында түсіндірмелі-иллюстративтік оқытудың тұтқасы – сыныптық-сабақтық жүйе қоғамның жаңа талаптарына сай болу үшін жетілдіруді талап ететіні белгілі болды. Осы жүйені модернизациялау кезінде дәстүрлі емес сабақ пайда болды. Онда оқушыларды белсенді позицияға қойып, сабақты даярлап өткізуде іс-әрекетке қосып, ойындық, жағдайды шешушілік, жарыстық функцияларды жүзеге асырады.

Дәстүрлі емес сабақты өткізуде мынадай сұрақтар пайда болды: жалпы сабақтар жүйесінде алатын орны, функциясы, оны таңдап алу шарттары, қойылатын талаптары қандай, мұндай сабақтарды талдау немен ерекшеленеді т.б.

Дәстүрлі емес сабақ – бұл орнатылмаған құрылымы бар импровизациялық оқу жұмысы.

И.П.Подласыйдың, Г.К.Селевконың т.б. еңбектерінде дәстүрлі емес сабақтардың 30 астам түрі келтірілген.

Сабақтың дәстүрлі емес технологиясына жататындар:

пәнаралық байланысқа негізделген интегралды сабақтар;

жарыс және ойын формасындағы сабақтар: байқау, турнир, іскер немесе ролдік ойындар;

қарым-қатынастың көпшілік формаларын имитациялау сабақтары: пресс-конференция, аукцион, ауызша журнал т.б.;

мемлекеттің және ұйымдардың іс-әрекетін имитациялауға негізделген сабақтар: сот, парламенттегі дебаттар;

қоғамдық-мәдени шараларды имитациялаудың сабақтары: өткенге сырттай экскурсия, жорық, әдеби серуен;

сабақтан тыс дәстүрлі формаларды сабақ шеңберіне енгізу, көңілділер, тапқыштар клубы, «Не? Қайда? Қашан?», инсценировка.

Дәстүрлі емес сабақтар қандай дидактикалық міндеттерді шешуде қолдануға болады деген сұраққа, іскерлікті және дағдыны қалыптастыруға, білімді жалпылау және жүйелеуге, қайталау және бекітуде, бақылау-тексеруде қолдануға болады деген қорытынды жасаймыз. Ал, интегралды және конференция сабақтары арқылы жаңа білім меңгеру міндетін де шешуге болады. Сонда дәстүрлі емес сабақтар оқытудың басты формасы – дәстүрлі сабақтардың функцияларын атқарып, оның көмекші формасы болады.

Дәстүрлі емес сабақтың түрін таңдап алғанда тақырыптың мазмұнын, оқушылардың даярланғандық дәрежесін, материалдық базаны, мұғалімнің мүмкіншілігін, оқулықтардың, көмекші оқу құралдарын т.б. есепке алу керектігін тәжірибе көрсетті.

Көптеген қазақ мектептерінде жұмыстың топтық формасы бар сабақтарды, театрландырылған, ойын сабақтарын өткізуге жағдай жоқ. Өкінішке орай, біраз оқушылардың білім деңгейінің төмендігі іскер ойындар, шығармашылық, «сот» т.б. сабақтарды өткізуге қолбайлау болып отыр. Зерттеу, түпдеректі талдау, бинарлық /қосарланған/ сабақтарды өткізейін десе оқулық, қосымша оқу құралдары жетіспейді.

Дәстүрлі емес сабақтарға дидактикалық, тәрбиелеушілік, дамытушылық, ұйымдастырушылық, психологиялық, басқарушылық, санитарлық-гигиеналық, этикалық т.б. талаптар қойылады. Кейбіреулерін көрсете кетелік:

• 
  оқушылардың қызығушылығын, ықыласын т.б. ескере отырып дәстүрлі емес сабақты өткізуге қажетті жағдайды қамтамасыз ету;
  
• 
  оқушының барлық аясын дамытуға себептендіру және белсендету жұмысын жүргізу;
  
• 
  дәстүрлі емес сабақта жедел кері байланысты, пәрменді қадағалауды және басқаруды қамтамасыз ету;
  
• 
  педагогикалық әдепті сақтау, оқушылармен қарым-қатынасты, бірге іс-әрекет жасауды жоғары дәрежеде жүргізу;
  
• 
  оқушылардың дамуында жаңа сапалы өзгерістерді жүзеге асыруды стимулдау.
  

Дидактикада сабақты талдаудың әдістемесі баршылық.

Дәстүрлі емес сабақтар үшін, әрине, арнайы сабақ талдаудың схемасын жасаудың қажеті жоқ. Біздің пікірімізше, бар схеманың бөлімдерін тереңдетіп, жан-жақты қолданса жеткілікті. Дәстүрлі емес сабақтарды талдағанда жалпы сұрақтармен бірге мына сұрақтарға жауап алудың қажеті бар сияқты:

сабақты даярлауға оқушылардың қатысуы, белсенділігі;

қолданылатын жадығаттың қызығушылық, еліктеушілік әдеттен

тыс дәрежесі;

оқушылардың танымдық іс-әрекетін стимулдаудың тәсілдері,

жолдары қандай болды;

сабақ барысында оқушыларды толықтыруға, түзетуге,

рецензиялауға т.б. қаншалықты қатыстырылғандығы.

Осы орайда төмендегі мәселелер ескерілуі тиіс:

оқу мазмұнының танымдық бағытталғандығы;

сабақтың білімділік, дамытушылық және тәрбиелік мақсаттарының

дұрыс қойылуы;

сабақтың мақсатына, мазмұнына сәйкесті түрін, құрылымын, оқыту

әдістерін талдау;

оқытудың мұғалім мен оқушылардың диалектикалық өзара

байланысы екені туралы ұғымды білдіретіндігі;

білімді меңгеру үрдісінің құрылымын, яғни қабылдау, түсіну,

ұғыну, жинақтау, бекіту, қолдануды жүзеге асыру;

проблемалық оқытуды сабақта іске асыру жағдайлары;

сабақтың әртүрлі кезеңдерінде оқушылардың фронтальды, топтық

және жеке жұмысына қатынасы;

сабақта оқыту мен тәрбиелеу ұстанымдарының орындалуы.

Оқытуды ұйымдастыру формасы дегеніміз не?

Оқыту формаларын классификациялаудың негізі неде?

Оқытуды ұйымдастырудың сыныптық-сабақтық формасының ерекшелігі неде?

Қазіргі сабаққа қойылатын жалпы талаптар ата.

Оқытуды ұйымдастыру формалары және оларды классификациялау.

Оқу жұмысының формасын қандай белгілер сипаттайды?

Оқытуды ұйымдастыру формалары қандай өлшемдер бойынша анықталады?

Мектептердің даму тарихында оқыту ұйымдастырудың қандай формалары қалыптасты?

Оқытуды ұйымдастырудың сыныптық-сабақтық жүйесі қандай ерекшеліктермен сипатталады?

Сабақ типтерге қандай ерекшеліктері бойынша жіктеледі?

Сабақтардың негізгі типтерін көрсет.

Оқыту формалары және олардың құрылымын көрсет.

Сабаққа қандай талаптар қойылады? Олардың мәні неде?

Дәстүрлі емес сабақтарға қандай сабақтар жатады?

Дәстүрлі емес сабақтар талдау кестесі.

Аралас сабақтардың мәніне және құрылымына анықтама бер.

Әдебиеттер:

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

Конаржевский Ю.А. Анализ урока. М., Педагогический поиск,2000.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

Савченко А.Я. Дидактика начальной школы. Киев.1997.
13-апта

№13 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектепте оқытуды ұйымдастыру формалары

Мұғалімнің сабаққа даярлануы.

Қазіргі сабақ құрылымының моделі.

Сабақта саналы тәртіпті орнату мәселесі.

Сабақты бақылаудың және оны талдаудың үлгі бағдарламасы.

Үйдегі оқу жұмысы, оған қойылатын талаптар.

1. Сабаққа күні бұрын даярлану (оны өткізуден 2-3 күн бұрын) пәннің логикалық құрылымындағы тақырыптың алатын орнын анықтап, алдыңғы және кейінгі тақырыптармен байланыстырып, сол арқылы оның танымдық мәнділігін анықтау.

2. Осы тақырып бойынша мұғалімнен немесе әдіскерлерден кеңес алу.

3. Тақырып бойынша оқулық жадығатын талдап, университетте оқыған пәндердің сай келетін бөлімдерін, барлық қосымша жадығаттарды зерттеу (әдістемелік басылымдар, журнал мақалаларын қарау т.б.).

4. Сабақ – ізденімпаздық үрдіс нәтижесі. Әдістемелік құралдардың жағдайын сыни көзбен қарап, жаттандылықтан аулақ болу.

5. Сабақтың мақсатын анықтап, нақтылау қажет (білім берушілік, тәрбиелік, дамытушылық, оның жан-жақты шешілуін қамтамасыз ету).

6. Оқу жадығатының мазмұнын тиянақты ойластыру. Оның мақсатын, міндеттерін оқушылардың оқу мүмкіндіктерімен сәйкестендіру.

7. Конспект-жоспар құрып, сабақтың түрін, құрылымын ойластыру. Оның әр бөлімінің тезисін жасау.

8. Сабақты оқу үрдісінің дидактикалық ұстанымдарына сай, дамытушылық, іс-әрекеттік ыңғай теорияларына сүйене отырып жүргізу.

9. Сабақтың әр бөліміне нақты дидактикалық міндетті қою, оны шешуге арнаулы уақыт бөлу, оқушы іс-әрекетінің түрін ойластыру.

10. Сабақта қолданылатын оқыту әдістерінің жүйесін ойластыру:

а) оқушының танымдық қызығушылығын, парыз, жауапкершілік сезімін арттыру, оқудың әлеуметтік мәнін көрсету;

ә) оқушы іс-әрекетінің барысын, нәтижесін тексеру;

б) оқушы іс-әрекетінің барысы мен нәтижесін тексеруде өзін-өзі тексеруін қамту.

11. Фронтальдық, топтық және жекелік танымдық қызметті ұйымдастырудың тиімді арақатынасын анықтау.

12. Көрнекі құралдарды, дидактикалық жадығаттарды даярлап алу.

13. Жоспар-конспектіні жасағаннан кейін пән мұғалімдері мен әдіскерлерден кеңес алу.

2. Қазіргі сабақ құрылымының моделі.

Тақырып:

а) білім берушілік

ә) тәрбиелік

б) дамытушылық

Дидактикалық құралдар:

Критерийлер бойынша сабақтың типі:

а) дидактикалық міндеттерді шешуіне байланысты

ә) оқытудың басым түріне байланысты

б) оқушылардың танымдық қызығушылығының дәрежесіне байланысты.

Сабақтың барысы

І. Оқушыларды жаңа білімді игеруге даярлау:

1. Іс-әрекеттің мақсатын қоя білу, оны оқушылардың қабылдауы.

2. Оқушылардың танымдық қызметінің дәлелділігін қамтамасыз ету.

3. Тірек білімдерінің маңызы. Дидактикалық міндет қою арқылы балаларды танымдық іс-әрекеттің сан алуан түрлеріне қатыстыру:

а) ауызша санау, математикалық диктант;

ә) грамматикалық талдаудың түрлері;

б) ізденімпаздық, өзіндік жұмыс;

в) үй тапсырмасын тексеру;

г) бұрыңғы және жаңа жадығаттың арасындағы логикалық байланысты орнату.

ІІ. Оқушылардың жаңа білімді игеру үрдісі:

Ақыл-ой әрекетін заттандыру дәрежесінде бастапқы мәліметті қабылдап, оны меңгертуді ұйымдастыру.

а) зерттелетін құбылыстардың мәнді сапалық белгілерін ойлау операцияларының көмегімен анықтау: талдау, жинақтау, салыстыру, тасымалдау т.б.;

ә) зерттелетін құбылыстың бейнесін анықтау.

ІІІ. Түсіну үрдісі:

а) жасалып жатқан образды ұғым деңгейіне жеткізу;

ә) ұғымды бекіту, ережені анықтау, айту, бастапқы меңгеру;

б) оны бұрынғы біліммен логикалық түрде байланыстыру.

ІҮ. Жаңа білімді ұғыну үрдісі:

а) білімді баланың өмір тәжірибесімен сәйкестендіру;

ә) баланың білім мәнін түсінуі;

б) оқушының жаңа білімді субъективті түрде меңгеруі.

Ү. Жаңа білімді жалпылау және жаңа ұғымдарды бұрыңғы меңгерген жүйеге енгізу:

а) жаңа білімдердің бұрыңғылармен тәуелділігін және себеп-салдарлы байланыстарын орнату;

ә) меңгерген білімді жүйелеуді және нақтылауды қамтамасыз ету.

ҮІ. Сабақта білімді бекіту және қолдану:

а) алған білім негізінде оқу дағдыларын жасау;

ә) білімді өздігінен қолдану;

б) оларды шығармашылықпен қолдану.

ҮІІ. Сабақтың қорытынды бөлімі: оқушылар қызметінің мазмұндық жағын бақылау.

Оқығандық және тәрбиелік дәрежесін бағалау:

а) жеке адамның бағаттылғандығының қалыптасуы;

ә) танымдық психикалық үрдістердің дамуы;

б) жеке адамның эмоциялық-еріктік деңгейі;

в) оқушылардың іс-әрекетінің көлеміне, жылдам әрі тез орындауына сипаттама.

2. Оқушылардың танымдық іс-әрекетін стимулдау:

а) іс-әрекеттің жағымды нәтижесін көрсету;

ә) қойылған бағаға түсініктеме беру;

3. Үй тапсырмасы және оның орындалуын түсіндіру.

3. Саналы тәртіпті орнату мәселесіне байланысты В.Райх, Н.Е.Щуркова, Т.И.Шамова сияқты педагог-ғалымдар жас мұғалімдерге мынадай кеңестер береді:

1. Кабинетке қоңыраудан бұрын келіңіз. Сабақты өткізу даярлығын, парталардың орналасуын, тақтаның тазалығын тексеріңіз. Сыныпқа соңғы болып кіріңіз. Оқушылардың сәлемдесуі ұйымдасқан түрде болуын жүзеге асырыңыз. Сабақтың ұйымдастыру бөлімін аз уақытта шешуге ұмтылыңыз.

2. Журналдан өз пәніңіздің бетін іздемеу үшін, алдын-ала тауып қойыңыз.

3. Оқушыларға «Үй тапсырмасын кім орындамады?» деген сұрақ қоюға болмайды. Бұл оқушыларды үй тапсырмасын орындамауға болады деген ойға итермелейді.

4. Сабақты әрбір оқушы іспен айналысатындай етіп жүргізу керек, себебі кідірістер, бос отыру тәртіпсіздікке жағдай жасайды.

5. Оқушылардың оқу-танымдық қызығушылығын оқу жадығатының мазмұнымен, проблемалық жағдаятты (ситуация) құру арқылы туғызуға болады. Сабақтың ырғағын қадағалаңыз, нашар оқушыларға өз күшін тексеруге жағдай жасаңыз. Бүкіл сыныпты өз зейін аяңызда ұстаңыз.

6. Сабаққа қатысы жоқ іспен айналысатын оқушыларға жиірек сұрақ қойып, тапсырма беріп отыру керек.

7. Оқушыларға қойылатын бағаның көрсеткіш өлшемдерін түсіндіру керек немесе оқушының білім деңгейіне сәйкес қойылатын баға туралы хабардар ету шарт.

8. Сабақты жеке оқушылардың жұмысын жалпы бағалаумен аяқта.

9. Сабақты уақытылы бітіріңіз. Кезекшілердің міндеттерін естеріне салыңыз.

10. Тым көп ескерту жасай бермеңіз.

11. Сыныптағы тәртіпті өз күшіңізбен орнатуға ұмтылыңыз.

12. Жас маман оқушылармен әдеби тілдік норманы сақтап, шешендік қалыпта сөйлесе білуі жөн. Тіл шұбарлаудан аулақ бол. Енді мұғалімдердің сабақты даярлаудағы және өткізудегі кемшіліктерін қарастырайық. Сабақта кемшіліктер жіберілуінің негізгі себептері – оқушыларды тәрбиелеу мен оқытудың қажетті білік-дағдысының болмауы, оқытатын пәні, педагогика, психология және әдістеме салаларынан теориялық даярлығының жеткіліксіздігі, сабақты өткізуде алған білімдерін пайдалана білмеуі т.б. Сабақ барысында негізгі кездесетін қиыншылықтар – жоғары оқу орнында пәнді оқытудың әдістемесінен танысқан теориялық қағидаларды, ұстанымдар мен ережелерді сабақ барысында толық жүзеге асыра алмау. Ұжымды қалыптастырғанда оның кезеңдері анық көрінісін таппайды, оқушыларға себеп-салдар байланыстарын, заңдылықтарды меңгерту жүзеге асырыла бермейді. Сабақтың мақсаттарын орындауда жүйелі жұмыс жүргізілмейді. Өлкетану жадығаттары, жергілікті жер туралы мысалдар сирек келтіріледі. Көптеген сабақтарда оқулықтың мәтінін, тақтаны пайдаланбайды. Тақтаға нені жазатынын, сызатынын алдын-ала даярламайды. Оқушылардың білімін, іскерлігі мен дағдысын бағалағанда көп қиыншылық көреді. Мысалы, жауап беріп жатқан оқушыға сынып оқушыларының көңілін аудартуда, жауапты дұрыс бағалап, талдағанда кемшіліктер жіберіп жатады. Сабақта кемшіліктер аз болу үшін, оны жоспарлауды жан-жақты қарастырып, қажетті жадығаттармен қамтамасыз ету қажет. Алдыңғы қатарлы студенттер практика барысында көптеген кемшіліктерден арылуға болатынын көрсетіп жүр. Оның бір жолы – сабаққа қойылатын талаптарды басшылыққа алу. Педагогикалық әдебиеттерде олар жүйелі түрде баяндалған. Мәселен, оның бір үлгісі 1-кестеде берілген:

І – кесте

Сабақтың элементі	Талаптардың мазмұны
1	2
Мақсаттары	1.Әрбір сабақ мақсатты бағытталған болуы керек. Олар оқушыға білім беруге, тәрбиелеуге және дамытуға тиісті. 2. Сабақ өмірімен тығыз байланысты болуы керек. 3. Сабақ пәнге қызығушылықты дамытуға тиісті.
Мазмұны	Сабақтың мазмұны ғылыми түрде болып, пәннің ғылыми негіздерін меңгеруді қамтамасыз етуп, оның қазіргі мәселелерімен таныстыруға тиісті. Сабақта пәнді оқытудың барлық ұстанымдары өз көрінісін табуға тиісті.
Оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері	Оқытудың әдістері мыналарды қамтамасыз ету керек: Оқушылардың белсенді танымдық іс-әрекетін; ой мен сезімнің бірлігін; Оқытудағы проблемдік ыңғайды; Сабақтың эмоционалдығын. Оқыту әдістері мыналарды есепке алады: Оқытудың қазіргі техникалық құралдарын пайдалану; Практикада білімді қолдануды іске асыратын әр түрлі тапсырмаларды пайдалану; Оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру, т.б.
Сабақтың құрылымын ұйымдастыру	1. Пән сабағы: а) тақырыптың немесе бөлімнің логикалық бірлігі болу керек; ә) жаңа жадығатты оқытудың, білім мен іскерлікті бекітудің түрлі тәсілдерін қолдануға тиісті; б) білім мен іскерлікті ағымдық және жалпылау түрінде қайталауды қамтамасыз ету; в) сыныптың жас ерекшеліктерін ескеру. 2. Білімді, іскерлік пен дағдыны меңгеруін жүйелі түрде қадағалау қажет. 3. Сабақ оқушылар мен мұғалімнің еңбегін ғылыми ұйымдастырудың талаптарына сай болу керек.

4. Сабақты бақылаудың және оны талдаудың үлгі бағдарламасы.

1. Ең алдымен жалпы мәліметтер жазылады: бақылау күні, мектеп, сынып, сабақ кестесінде алатын орны, мұғалімнің аты-жөні, сабақтағы оқушылардың саны.

2. Сабақтың тақырыбы жазылады және осы сабақтың тақырыбы бойынша жалпы сабақтар жүйесінде орны анықталады.

3. Сабақтың мақсаты, оның білімділік, тәрбиелік және дамытушылық міндеттері жазылады (олар сабақ алдында мұғалімнен сұрап алынады) .

4. Сабаққа даярлығы анықталынады: сынып бөлмесінің санитарлық-гигиеналық жағдайы, сынып тақтасы (тазалығы, дидактикалық жадығаттың алдын-ала даярлануы), көрнекі құралдар, техникалық оқыту құралдары, оқушылардың сабаққа психологиялық даярлығы.

5. Сабаққа хаттаманың жазылуын мынадай схемамен жүргізуге болады:

Уақыт	Өзара бірлескен әрекеті		Сабақтың бағалануы
	Мұғалімнің ісі	Оқушылардың ісі

1. Тақырыптың мақсаты мен мазмұнының сәйкестілігі.

2. Сабақтың типін және оның негізгі кезеңдерін анықтау.

3. Әрбір кезеңге кеткен уақытты белгілеп отыру.

4. Сабақтың басталуы: Ұйымдастыру кезеңі:

тыныштықтың орнатылуы, сәлемдесу;

сабаққа даярлығын тексеру;

өткен сабақпен байланысты орнату, оқушылар алдында жалпы

және жалқы міндеттерді қою.

5. Үй тапсырмасының орындалуын тексеру:

• 
  тексерудің түрі (жалпы, жеке, фронтальды);
  
• 
  кемшіліктерді анықтау мен оларды жоюдың жолдары;
  
• 
  сұрақтарды қоюдың мазмұны мен әдістемесі (сұрақтардың сипаты, қайталаттыратын, проблемалық сұрау әдістемесі, оқушыларды белсенді ету тәсілдері);
  
• 
  сабақ сұрау кезінде жауапты толықтыруға, түзетуге, рецензиялауға оқушылардың қаншалықты қатыстырылатындығы;
  
• 
  оқушылардың ұжымдық, фронтальдық, топтық және жеке жұмыстары қалай ұйымдастырылатындығы;
  
• 
  оқушылардың мұғаліммен және өзара іс-әрекеті қалай ұйымдастырылатындығы.
  

• 
  тақырыпты хабарлау;
  
• 
  қазіргі тақырыптың өткен тақырыптармен байланысын, кейінгі жадығатты меңгерудегі мәнін көрсету;
  
• 
  тақта тиімді қолдынылды ма?
  
• 
  оқушылардың танымдық іс-әрекетін стимулдаудың тәсілдері (көрнекілігі, балаларда бар тәжірибені пайдалану, проблемалық ситуацияны құру т.б.);
  
• 
  оқушылардың дербес жұмысының рөлі мен орны, оқулықты қолдануы т.б.
  

бекітуге қандай жадығат таңдап алынды?

бекіту қандай әдістермен іске асырылды?

оқу жадығатын саналы меңгеріп жатқандығы туралы қорытынды

жасауға бола ма?

8. Үй тапсырмасының берілуі:

үй тапсырмасын түсіндіруге қанша уақыт бөлінді?

сабақтың қандай кезеңінде берілді (сабақтың басында, сұраудан

кейін, бекітуден кейін, үзілісте, берілген жоқ);

үй тапсырмасын қалай орындау керектігін оқушылар

қаншалықты түсінді?

9. Жалпы қорытынды және ұсыныстар:

оқушылармен білімділік, дамытушылық және тәрбиелік

функцияларының жүзеге асырылуы;

мұғалімнің оқушылармен қарым-қатынасының стилі;

оқушылардың белсенді әлеуметтік қалыптасуының дәрежесіне

жалпы сипаттама (саналы оқу қажеттігін түсінуі, білімді

өздігінен меңгеруге талпынысы, алған білімді практикада

қолдануы, ұжымшылдығы, жауапкершілігі т.б.).

5. Үйге берілген оқу тапсырмасын орындаудың мәні: оқушының дербес ойлауын және іс-әрекетін дамытады. Ол мұғалімнің нұсқауы және оқулық бойынша жұмыс істесе де тапсырманы дербес және жеке орындағандықтан материалды саналы меңгеруге, шығармашалық көрсетуге жағдай жасайды.

Үйдегі оқу жұмысына қойылатын талаптар:

• 
  үй тапсырмалары үлкен болмауы керек, бірақ мазмұнды болуы қажет. Олар нақты ережені, ойлау операциясын, практикалық іс-әрекетті меңгеруге, бекітуге, қайталауға бағытталған;
  
• 
  үйге берілетін оқу тапсырмасы сыныптағыға қарағанда қарапайымдырақ және түсініктірек болу қажет, себебі ол жеке дербес жұмыс істеуге мәжбүр. Егер үй тапсырмасы күрделі болып, көп уақыт алса оқушы оны орындамай кетуі мүмкін;
  
• 
  үйге берілетін тапсырмалар оқушыларды қызықтыратындай және өмірмен, олардың іс-тәжірибелерімен байланысты болғаны жөн;
  
• 
  үй тапсырмасының көлемін белгілеуде мұғалім оқушылардың жас ерекшеліктерін және таным қабілеттерін, қызығушылықтарын ескергені жөн;
  
• 
  үйдегі оқу жұмысының табысты болуы, көбінесе сабақта мұғалімнің үй тапсырмасын орындау тәсілін оқушыларға тыңғылықты етіп түсіндіруіне байланысты;
  
• 
  үй тапсырмасын мұғалім тексеріп отыруы тиіс;
  
• 
  мұғалім оқушылардың үй жұмысында ата-аналардың көмегінің формаларын білуге тиісті, себебі олардың әсері он да теріс те болуы мүмкін.
  

Мұғалімнің сабаққа даярлығының негізгі параметрлерін көрсет.

Қазіргі сабақ құрылымының моделін көрсет.

Сабақта саналы тәртіпті орнату жолдарын ата.

Саналы тәртіпті орнату мәселесіне байланысты В.Райх, Н.Е.Щуркова, Т.И.Шамова сияқты педагог-ғалымдар жас мұғалімдерге мынадай кеңестер береді

Сабақты бақылаудың және оны талдаудың үлгі бағдарламасын көрсет.

Үйдегі оқу жұмысына қойылатын талаптар.

Әдебиеттер:

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

Конаржевский Ю.А. Анализ урока. М., Педагогический поиск,2000.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

Савченко А.Я. Дидактика начальной школы. Киев.1997.
14-апта

№14 дәріс тақырыбы: Бастауыш сыныптардағы оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу және бағалау

1. Оқушылардың білім, білік, дағдыларын тексеру, бағалау және қадағалау туралы түсінік.

2. Қадағалаудағы ұстанымдар және білімді тексеру кезеңдері.

3.Оқығандықты тестілеу.

Тексеру – бұл білімді, іскерлікті анықтау және өлшеу. Тексеру – қадағалаудың негізгі компоненті, оның негізгі дидактикалық функциясы мұғалім мен оқушылардың арасында кері байланысты қамтамасыз ету, оқу материалын меңгергендігі дәрежесі туралы объективті ақпаратты педагогтың алуы, біліміндегі кемшілікті және білмеушілікті дер кезінде анықтау болып табылады.

Қадағалауда бағалау /процесс ретінде және баға қоюы /нәтиже ретінде/ баршылық. Бағаның функциясы оқығандық деңгейді анықтаумен шектелмейді. Баға – оқуға ынталандырудың, оң мотивацияның, тұлғаға әсер етудің мұғалім қолындағы құрал. Объективті бағалаудың әсерімен оқушыда сәйкесті өзін-өзі бағалау, өз жетістіктеріне сын қатынас пайда болады. Оқытушылық қадағалаудың негізгі функциясы – қадағалаушылық-түзетушілік, бірақ ол сонымен бірге оқытушылық, дамытушылық, тәрбиелеушілік, ұмтылдырушы функцияларды да атқарады.

Бұл әдісте мынадай түрлерін айырады:

Ауызша қадағалау. Жеке және фронталдық сұрау арқылы жүзеге асырылады. Қадағалаудың қорытындысында тиісті баға қойылады.

Жазбаша қадағалау. Бақылау жұмысы, шығарма, диктант т.б. арқылы жүзеге асырылады.

Лабораториялық бақылау. Лабораториялық жабдықтарды, тәжірибені талап ететін жазбаша және графиктік жұмыстарды, эксперименталдық есептерді шешкенде бағалауда қолданады.

Машиналық /бағдарламаланған/ қадағалау. Электрондық-есептеу техникасы, қадағалау бағдарламалары болғанда қолданылады. Қадағалаудың бұл түрі жоғары әділдікпен ерекшеленеді.

Тестілік қадағалау. Мұның негізінде тестілер жатыр.

Өзін-өзі қадағалау. Өзі жіберген қателерін тауып, түзетуге үйрету. Оқытушылық қадағалаудың бір тәсілі – оқушылардың дербес жұмысы. Мұнда мынадай дидактикалық мақсаттар шешіледі: білімді іздеп, оларды ұғыну, бекіту, іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыру және дамыту білімді жалпылау және жүйелеу.

Дербес жұмыс сыныптық болуы мүмкін /функциясы – тексерушілік/ және үйде орындалатын /бекітетін, жалпылайтын, қадағалаушылық-түзетушілік функциясы/.

Дербес жұмысты дұрыс және тез орындаудың шарттары: тапсырманы орындаудың алгоритмін жасау, тапсырманы қоюдың педагогикалық талапқа сай тәсілдері т.б.

Дербес жұмыстың бір түрі – оқушыларды жаңа материалмен оқулық бойынша таныстыру. Оқымастан бұрын мұғалім оқушыларға жұмыстың мақсатын, материалдың атын, жауап табуға тиісті тексерушілік сұрақтарды береді. Осылар бойынша оқушы белгісізді бөледі, бастыға назар аударады, іс-әрекеттің бірізділігін анықтайды, оларды қадағалайды.

2. Қадағалаудың ұстанымдары:

Объективтілігі: диагностикалық тестілердің, тапсырмалардың, сұрақтардың мазмұнының ғылыми негізделгендігі, педагогтың бүкіл оқушыларға әділетті, педагогикалық талапқа сай қатынасы, бағалаудың дұрыс өлшемдерін пайдалануы.

Жүйелілігі – диагностикалық қадағалауды дидактикалық процестің бүкіл кезеңінде қолданып отыруы.

Көрнекілігі /жариялылығы/ - оқушыларды бірдей өлшемдермен ашық тексеруден өткізу, бағаларды жариялап, қойылу себептерін айтып отыру.

1. Оқушылардың білімінің деңгейін алдын ала анықтау. Бұл жаңа оқу жылының басында, ортасында, жаңа бөлімді бастағанда жүргізіледі.

2. Ағымды тексеру. Оның функциясы – оқытушылық.

3. Қайта тексеру ағымды сияқты тақырыптық болуға тиісті.

4. Мерзімдік тексеру бүкіл бөлім немесе курстың мәнді тақырыбы бойынша жүргізіледі. Мерзімдік тексерудің функциясы – жүйелеу және жалпылау.

5. Қорытынды тексеру тоқсанның аяғында және оқу жылы аяқталғанда жүргізіледі.

Кешендік тексеру арнайы тексерудің түрі болады. Ол арқылы алған білімді практикалық міндеттерді қолдана білу іскерліктерін, дағдыларын тексереді.

Мұғалім оқушылардың білімін объективті және шындыққа сай бағалауға саналы түрде ұмтылуға тиіс. Оқушылар баға қоюдың өлшемдерін, не үшін, қалай қойылып жатқанын білуге тиісті. Ол үшін мұғалім ата-аналармен, оқушылармен арнайы әңгімелер өткізеді.

аз уақытқа есептеліну /тестіні орындауға көп уақыт кетпеуі керек/;

бірмәнділігі /тестілік тапсырманы әрбіреуі өзінше түсінбеуі тиіс

емес/;

қысқалылығы /қысқаша жауап беруді талап ету/;

ақпараттығы /бағалауды қамтамасыз етуі/;

қолайлылығы /тез нәтижесін анықтауға болатындығы/;

стандарттығы /кеңінен қолдануға келетіндігі/.

Тестілердің классификациясы:

1. Ақыл-ой дамуының, жалпы ақыл-ой қабілетінің тестілері.

2. Іс-әрекеттің әр түрлі аясында арнайы қабілеттің тестісі.

3. Оқығандықтың, үлгірімнің, академиялық жетістіктің тестілері.

4. Тұлғаның жекелеген белгілерін /еске сақтау, ойлау, мінез т.б./ анықтаудың тестілері.

5. Тәрбиеленгендік деңгейдің /жалпыадамзаттық, адамгершілік, әлеуметтік т.б./ тестілері.

Оқығандықтың диагностикалық тестілердің маңызды өлшемдері: әрекеттігі (валидность), көрсеткішті болуы, сенімділігі /дұрыстығы/, сараланғандығы /айырмашылығының көрінуі/.

Тестінің әрекеттігі оқып жатқан білім, іскерлікті толық және жан-жақты тексеруде көрініс табады.

Тестінің әрекеттілігінің шарттары:

• 
  меңгерген білім аумағынды сұрақтарды анық және түсінікті қою;
  
• 
  статистикалық әдістердің дұрыс таңдалуы. 0,7-0,9 саны оқығандықтың тестінің жоғары әрекеттілігін көрсетеді. 0,45-0,55 корреляция коэффициентінде тестінің әрекеттілігі қанағаттанарлық деп есептелінеді, ал бұдан да төменгі мәндерде қанағатсыз болып саналады.
  
• 
  тестінің сенімділігі тестідегі тапсырмалардың көп болғанында жоғары болады.
  

Оқушылар қателігін негіздей алмайтын жауаптарды тестіге енгізуге

болмайды.

Дұрыс емес жауаптар ұқсас /типичных/ қателердің негізінде

жасалып, дұрыс сияқты болуға тиісті.

Дұрыс жауаптар барлық жауаптардың арасында кездейсоқтық

жағдайда орналасуы қажет.

Сұрақтар оқулықта жазылғандағыға дәлме-дәл болмауы тиісті.

Бір сұрақтың жауаптары екінші сұрақтың жауаптарын шешуге

көмектеспейтіндей болуы керек.

Сұрақтар әдейі бұрыс жолға түсіретіндей құрылмауы қажет.

Оқығандықтың тестісі дидактикалық процестің барлық кезеңдерінде қолданады. Олардың көмегімен білімдерді, іскерліктерді ағымдық, мерзімдік, қорытынды тексеруді жүргізуге болады.

Қадағалау, тексеру ұғымдарына түсінік бер.

Қадағалаудағы ұстанымдарды ата.

Білімді тексеру кезеңдерін көрсет.

Оқығандықты тестілеу дегеніміз не?

5. Тестілік қадағалаудың материалдарын даярлаудың ережелерін көрсет.

6. Тестінің әрекеттілігінің шарттарын ата.

7. Тестілердің классификациясы дегеніміз не? Оларды негізде.

1.Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

3.Педагогика. /Курс лекций. А., 2003.

4.Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

5.Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

6.Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

7. Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

8. Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М., 1984.

9. Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997.
15-апта

№15 дәріс тақырыбы: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ұжымдық таным іс-әрекетін педагогикалық ұйымдастыру негіздері

1. Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер туралы түсінік.

2. Оқу белсенді топтарының жұмысы.

3. Топтық жұмыстарды ұйымдастыру.

Оқушы микрожүйе ретінде өзінің қалыптасуында өзінің дамуындағы қайшылықтармен кездеседі. Дегениен, оның өзінің ішінде бірде-бір қайщылық шешімін таппайды (Э.В.Эльенков). Қарама-қайшылық «оқушы» жүйесінде пайда болғаннан кейін, тек «адам-адам» жүйесінде яғни, педагогикалық үрдісте оқушылардың өзара байланысы нәтижесінде ғана шешімін табады. Негізгі қарама-қайшылықты оқу-тәрбие үрдісі жағдайында оқушыларды оқу-танымдық біліктіліктерге оқыту арқылы шешу оқушы мен мұғалімдердің, оқушылардың өзара бірлескен іс-әрекетін талап етеді. Өйткені оқушылардың кездескен қиыншылықтарынан өтуіне мұғалімдер, оқушылар көмектесуі қажет. Мұндай өзара әрекет оған өзіне беретін бағасын және тағы да басқа тұлғалық құрылымдарын тиімді қалыптастыруы, толыққанды дамуы үшін қажет. Сонымен микрожүйе ретінде дамып келе жатырған жеке тұлғаның қарама-қайшылықтарын шешу оқу үрдісін қарым-қатынас, қатысушылардың өзара әрекеті негізінде құру керектігін көрсетеді.

Оқу үрдісінің субьектілерінің қарым-қатынасы мен өзара әрекеттестігінің феномені педагогикалық әдебиеттерде және мектеп тәжірибесінде ұжымдық танымдық іс-әрекет ретінде түсіндіріледі. Бұл мәселелердің теориялық әдіс-тәсілдері Н.К.Крупская еңбектерінде қарастырылған. Ал педагогикалық үрдістің оқудан тыс бөлігі жағдайында оқушылармен ұжымдық жұмыс жүргізу әдістемесін Н.К.Крупская, П.П.Блонский, А.С.Макаренко жасаған.

Зерттеушілер ұжымдық оқу іс-әрекеттерін ұйымдастырудың мүмкіндіктерін іске асырудың жоғары сатысы бірін-бірі оқыту екендігін айқындады, өйткені ол оқушыларға оқу барысында белсенділік және ізденімпаздық танытуға мүмкіндік туғызады.

Сонымен бірге жеке, фронтальды оқытуға қарағанда оқушылардың есептер шығару, жаттығулар орындау барысында күштерін біріктіруі ұғымдары, біліктіліктерді және дағдыларды қалыптастыруға оқу уақыты аз жұмсалады. Оқушылардың өзара әрекеттестігін ұйымдастыру нәтижесінде дәстүрлі оқыту барысында кездесетін кейбір қиыншылықтар азаюда. Бұл сабақ үстінде жұмыс істемейтіндердің , үй тапсырмасын орындамайтындардың азаюымен және керісінше оқушылардың танымдық белсенділіктерінің шығармашылық ізденімпаздықтарының артуынан байқауға болады.

Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер белгілі бір дәрежеде оқу материалдарын меңгеруі, оқу барысындағы "осал жерлер" жөнінде оқушыдан кері ақпараттарды жедел алу сияқты өзекті дидактикалық проблемаларды шешуге мүмкіндік жасайды; оқушының тұлғалық қасиеттерін өз мәнінде дамыту үшін маңызды шарт болып табылатын қарым-қатынастың жетіспеушілігін азайтады.

Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер оқытудың тәрбиелеу жағынан тиімділігін арттырады, тұлға аралық қатынастарды қалыптастыруға оң әсер етеді, сыныпта қолайлы жағдай орнатуға және ұжымдық психологияның қалыптасуына көмектеседі. Оқушыларда ұжымдық жұмыстар барысында жолдастық, достық және ұжымдық сезімдер қалыптасады. Сабақтарда ұжыммен орындалатын жұмыстарды жүргізу адамгершілікті оңды қатынастар бойынша тәжірибе жинақтауға мүмкіндік жасап, қоғамдық бағыттылық пен шығармашылық даралаудың бірлігінде оларды қалыптастыруға мүмкіндік жасайды.

Оқу танымдық іс-әрекеттердің ерекшеліктерін ескере отырып, төмендегідей ұжымдық танымдық іс-әрекеттің, өзіндік және біріккен іс-әрекеттердің төмендегідей белгілерін көрсетуге болады:

• 
  бірыңғай мақсаттың , жалпы мотивтің болуы, оқушының қоғамдық маңызды мақсатқа жету үшін ұжым мүшелерінің барлығының күшінің біріктірілуінің қажеттігін түсінуі;
  
• 
  ұжымның әрбір мүшесінің білімді, білікті және дағдыларды меңгерулерін қамтамасыз ететін жұмыстар мен қызметтерді оқушыларға тиімді бөлініп берілуі;
  
• 
  іс-әрекеттер барысында оқушылар арасында өзара жауапкершіліктің және тәуелділіктің пайда болуы;
  
• 
  бірігіп жұмыс істеу барысында оқушылардың іс-әрекеттерін басқарудың, оқушылардың, ұжым мүшелерінің өздерінің де кей жағдайда бақылау жасауларының қажеттігі;
  
• 
  бірыңғай кеңістік болуы және ұжымның барлық мүшелерінің жеке іс-әрекеттерінің бір уақытта жүзеге асырылуы;
  
• 
  жалпы нәтижелердің болуы.
  

Белсенді топтар жұмысын ассистенттердің, кеңесшілердің, еңбекті ғылыми ұйымдастырудың мектебін құрудан бастау керек, ал мүшелерін таңдау белсенділердің, оқу ұжымының, мұғалімнің қалауы бойынша жүргізіледі. Сонымен бірге оқу белсенді тобының

қызметін оқу ісінің меңгерушісі басқарады және ол беделді, өзіндік маңызы бар топ болуы керек, оның жүргізген жұмыстарының барысы семинарларда, мектептік қорытынды конференцияларда тыңдалып отыруы қажет.

Мектепте оқу белсенді топтарының мүшелерінің санының артуы кабинеттердің жұмыстарын қайта қарауды талап етеді.Оқу кабмнеті нақты пән бойынша сабақта эжәне сабақтан тыс уақытта жүргізілетін жұмыстардың орталығы болуы керек. Бұл орталықтың иесі оқушылардың өзі. Мұғалім жетекшілігімен кабинет кеңесі мүшелерінің қатысуымен көрнекі құралдар, сабақтарда берілетін тапсырмалар, бақылау карточкалары, таратылатын дидактикалық материалдар, тақырыптар бойынша папкалар мен альбомдар және кабинетте бар диафильмдердің, әдебиеттердің көрнекті құралдардың катотекасы дайындалады. Бұл оқу белсенді тобының мүшесіне, оның ішінде ассистентке аз ғана уақыттың ішінде сабаққа қажетті материалдарды дайындауына мүмкіндік жасайды.

Оқу белсенді тобының мүшелерінің ішінде оқушылардың ішінен таңдалатын ассистент, кеңесші, лаборант, кітапханашы, безендіруші, шаруашылықты жүргіуші маңызды роль атқарады. Олардың әрқайсысының атқаратын белгілі бір қызметі бар. Мысалы, безендіруші мұғалімге көрнекі құралдар (кестелер, графиктер, диаграммалар және т.б.) дайындауға, оқу стенділерін, оқу кабинеттерін безендіруге, ақпараттандырушымен бірге бюллетендер, ақпарат парақтарын шығаруға көмектеседі; лаборант лабораториялық, практикалық сабақтарды өткізуге қажетті техникалық құрал жабдықтарды дайындайды, тәжірибелерді көрсетуге көмектеседі және т.с.с.; кітапханашы мектеп кітапханашысымен бірігіп пән бойынша жаңа қызықты әдебиеттерге шолу дайындайды, көрмелер ұйымдастырады, пән бойынша қызықты материалдар жинайды, мектеп кітапханасында және оқу кабинеттеріндегі әдебиеттер бойынша картотека жасайды.

Әртүрлі мектептерде белсенді оқу топтарының қозғалысы, құрылымы, ұйымдастырушылық қызметінің , танымдық іс-әрекеттерінің барысына, сыныптық , мектептік ұжымдардың ұйымшылдықтарына, белсенді топтардың жұмыс істеу формаларына қарай көптеген варианттары бар. Бірақ ұжымдық оқу іс-әрекеттері барысында қандай да белсенді топ болмасын белгілі бір педагогикалық талаптарды орындағанда белгілі бір жетістікке жетеді. Сондай талаптардың бірі олардың жұмысына міндетті түрде мұғалімнің педагогикалық тұрғыда жетекшілік етуі. Сонымен бірге белсенді оқушылар мұғалімнің сенімді көмекшілері бола отырып белсенді оқу топтарының сенімді мүшелері екендіктерін көрсетуі керек; белсенді оқу топтарының жұмысы балалардың қоғамдық ұйымдарының жетекшілігімен жүргізілуі тиіс; өзара бағынушылық принципі сақталуы тиіс

Топтық жұмыстарға жұптасып жұмыс істеуді (әр топта екі оқушы) , мұғалімнің тапсырмасымен сабақта жұптасып хабарлама жасауды, топтық сұрақ, кеңестік сұрақ жұмыстарын және т.б. жатқызуға болады. В.К.Дьяченконың зерттеуі өлеңдерді жаттатуда, жаттығуларды, мысалдар мен есептерді ауызша және жазбаша орындатуда, көбейту мен бөлу кестесін жаттатуда, сұрақтармен жұмыс істеуде және т.б. жұптық жұмыстардың, яғни жұптық-ұжымдық жұмыстардың тиімді екендігін көрсетті.

Топтық сабақтардың құрылымының классикалық нұсқасы: шартты түрде сабақ үшке бөлінеді: кіріспе, топтық және қорытынды. Сабақтың кіріспе бөлімінде мұғалім мотивті-ұйымдастырушылық мәселелерін шешеді: танымдық мәселелерді анықтайды, жұмыстың орындалуы барысы бойынша түсінік береді, дидактикалық материалдарды таратады. Сабақтың келесі бөлігі әрбір топтағы оқушының іс-әрекеті ұйымдастырылады: берілетін тапсырмамен таныстырғаннан кейін мұғалім топтардың жұмысы жоспарланады, материалдар бөліктерге бөлініп топтарға таратылады. Әрбір оқушы өзінің тапсырмасын орындағаннан кейін, жұмыс нәтижесі талқыланады, тапсырма бойынша жалпы қорытынды жасалады. Осы сатыда ұжымдық және жеке жұмыстардың өзара байланыстылығы, ұжым мен жеке тұлғаның мүддесі мен мақсаттары талданады, әрбір оқушының белсенділік танытулары үшін мүмкіндік туғызылады. Сабақтың қорытынды бөлігінде әрбір топтың жұмысы талданады, қойылған міндеттің орындалуы, берілген тапсырманың нәтижелілігі жөнінде қорытынды жасалады.

Топпен жұмыс жүргізудің екі түрі бар: бірыңғай топтық жұмыс барысында барлық топ бірдей тапсырма орындайды, ал сараланған топтық жұмыс барысында берілген тақырып шеңберінде әртүрлі тапсырмалар орындайды. Тәрбиелік тұрғыда сараланған топтық жұмыс ерекше құндылыққа ие және оқушылардың ұжымдық танымдық іс-әрекетінің барлық талаптарына барынша сәйкес келеді. Сонымен бірге әрбір оқу пәнінің топтық сабақтарда табысты оқытылатын тақырыптары бар.

Топтарды ұйымдастыруда мына мәселелер басшылыққа алынуы тиіс:

• 
  әрбір пән бойынша бөлек топтар құрылатындығы, бір пәннің шеңберінде топтың құрамы жеке оқушылардың ілгері басуын ескере отырып анықталуының қажеттігі;
  
• 
  математика, физика, химия, шет тілі пәндері бойынша топтар оқушылардың білімдерінің, біліктерінің және дағдыларының деңгейіне қарай құрылғаны орынды (гомогенді топтар);
  
• 
  әдебиет, тарих, география пәндері бойынша топтар оқу жұмыстарының қарқыны, әртүрлі оқудан тыс ақпараттардан хабардарлығы бойынша көп жекеленбейтін оқушылардан құрылғаны орынды;
  
• 
  оқу топтарын жинақтауда оқушылардың өзара қарым-қатынастары да ескерілуі тиіс.
  

Топпен орындалатын жұмысты ұтымды ұйымдастыру үшін топтарды орналастыру да маңызды мәселелердің бірі. Тіпті қарапайым кеңістікке орналастыру да оқушылардың өзін-өзі танытуларына да , олардың өзіндік қасиеттерін қалыптастыруға әсер етеді екен. Жекелеп алғанда, бір-бірімен қатар отырған оқушыларға қарағанда бір-біріне қарама-қарсы отырған оқушылардың арасында барынша белсенді байланыс орнайтындығына көз жеткізілді.

Топтық сабақтарды ұйымдастыруда кеңесшіні сайлау мәселесі де маңызды, яғни балалардың оқу іс-әрекеттерін ұйымдастыруда өзін-өзі басқарудың педагогикалық құралдарын пайдалана алу біліктері қажет. Арнайы жүргізілетін эксперименттер ғалымдарға мынандай қорытынды жасауға мүмкіндік берді: кеңесшіні топтың өзі мұғалімнің және жоғары социометриялық статусы бар кеңесшінің келісімдерін ескере отырып тыңдауы керек; жағдайға байланысты кеңесшілер жиі ауыстырылып отырғаны дұрыс.

Осылайша, танымдық мәселелерді шешуде негізіне сабақтардағы оқушылардың өзара ықпалдастығы, ынтымақтастығы алынатын ұжымдық танымдық іс-әрекет мына түрде көрініс табуы мүмкін:

1. Ұжымдық жұмыс принципімен ұйымдастырылған фронтальды жұмыс. Мұндай жұмыстарды ұйымдастыруда берілетін тапсырмалардың түріне проблемалық жағдаяттарды талқылауды, теоремаларды бірігіп отырып дәлелдеуді, орындалатын жұмыстың жоспарын бірігіп талқылауды, біріге отырып әңгіме құрастыруды, картина бойынша бірігіп жұмыстар жасауды және т.б. жатқызуға болады.

2. Ұйымшылдық принципі бойынша ұйымдастырылған топтық жұмыс. Оның түрлері: жұптық жұмыс, топтық сауалдар, кеңесші тарапынан қойылатын сауалдар, топпен оқу тапсырмаларын орындау жоспары мен тәсілдерін талқылау, сабаққа дайындалу барысында топтық тапсырмаларды орындау, мұғалімнің қойған сұрағына жауап беру мақсатында қажетті тәжірибені жасау, тілдік сабақтарда диалог жүргізу, топтық сабақтар, әңгімелесу-«дөңгелек үстел», пікірталас элементтері бар топтық жұмыстар (форум, сараптау топтарының отырысы, симпозиум, жобаларды ұсыну, ойындық-модельдеу бойынша проблемалық пікірталастар, айтыс-диалог және т.б.)

3. Топ жұмыстарының бейнесі ретіндегі топтардың өзара тексеруі: орындалған жұмыс бойынша толық немесе жекелей түсінік беру, өзара пікір айту (ауызша, жазбаша, бағалау бойынша пайымдаулар, өз бетінше орындалатын жазбаша, практикалық жұмыстарды өзара тексеру және т.б.

4. Ассистенттердің, кеңесшілердің және белсенді оқу топтарының басқа да мүшелерінің жұмысы.

5. Оқушылар кездесуі.

6. Білімді қоғамдықбайқауы.

Сабақ жұмсалатын уақыт көлемі және педагогикалық маңыздылығы бойынша жетекші білім беру формаларының бірі болып табылады. Алайда оның (форманың) мүмкіндіктері, артықшылықтары автоматты түрде жұмыс істейді. Бұл объективті мүмкіндіктер оқушылардың өзара ықпалдасулары есебінен жүзеге асырылады, өйткені олардың білім алу және өзара қарым-қатынастарының сипаты жеке тұлға, іс-әрекет субъектілерін қалыптастырудың шешуші факторы болып табылады. Онда оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін табысты шешу үшін сабақта ұжымдық танымдық іс-әрекет элементтерін пайдалану маңызды.

Ұжымдық оқу жұмыстарын ұйымдастырудың психологиялық-педагогикалық мағынасы әрбір оқушыны іс-әрекет субъекті тәртібімен қамтамасыз етуде, оның өзін-өзі көрсетуіне көмектесуде. Орынды, әдістемелік тұрғыда дұрыс ұйымдастырылған ұжымдық сипаттағы оқу іс-әрекеттері арқылы педагогикалық процестің қарама-қайшылықтарын шешуге, яғни әрбір оқушыны тұлға ретінде қалыптастырып дамытуға мүмкіндік жасайды.

1) «Дамыту» ұғымы мазмұнын ашып көрсетіңіздер.

2) Дамытудың қайнар көзі, қозғаушы күші не?

3) Педагогикалық процестегі қозғаушы күштің рөлін ашып көрсетіңіздер.

4) Педагогикалық процестегі негізгі қарама-қайшылықтарға сипаттама беріңдер.

5) Ұжымдық танымдық іс-әрекет мәнін ашыңыздар.

6) Ұжымдық танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыру жұмыстарына сипаттама беріңіздер.

7) Танымдық ұжымдық іс-әрекеттердің білімдік, дамытушылық, тәрбиелік мүмкіндіктерін негіздеңіздер.

8) Ұжымдық танымдық іс-әрекеттерді ұйымдастыруда белсенді оқу топтарының рөлін көрсетіңіздер.

9) Оқушылардың социометриялық статусын, өзін-өзі бағалауын түзету үшін ұжымдық сипаттағы жұмыстар түрлерін пайдаланудың маңыздылығын дәлелдеңіздер.

Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004. .

Дьяченко В.К. Сотрудничество в обучении: О коллективном способе учебной работы. М., 1991.

Конаржевский Ю.А. Анализ урока. М., Педагогический поиск,2000.

Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

Куписевич Ч. Основы общей дидактики. М.,1986.

Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

Лийметс Х.Й. Групповая работа на уроке. М., 1975.

Маргулис Е.Д. Коллективная деятельность учащихся. Киев, 1990.

Совместная деятельность: методология, теория, практика. М., 1988.

Хан Н.Н. Сотрудничество в педагогическом процессе школы. Алматы, 1997.

Цукерман Г.А. Зачем учиться вместе? М., 1985.

6. ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР.

Теориялық материалды меңгеру бойынша әдістемелік нұсқау
№ 1 дәріс тақырыбы: Дидактика пәні мен міндеттері

Жоспары:

1. Дидактика туралы түсінік.

2. Дидактиканың негізгі категориялары немесе ұғымдары.

3. Дидактикалық заңдылықтар.

4. Дидактиканың дамуы және қалыптасуы.

№ 2 дәріс тақырыбы: Қазақстан Республикасының қазіргі мектептеріндегі білім мазмұны

1. Білім беру мазмұны туралы түсінік және оның мәні..

2. Білім мазмұнын қалыптастырудың принциптері және ұстанымдары.

№ 3 дәріс тақырыбы: Қазақстан Республикасының қазіргі мектептеріндегі білім мазмұны

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңы және білім мазмұнына қойылатын жалпы талаптар.

Оқу жоспары, бағдарламалары, оқулық және оқу құралы.

Оқулыққа қойылатын талаптар.

№ 4 дәріс тақырыбы: Оқыту процесінің мәні

Жоспары:

1. Оқыту процесінің мәні және оның функциялары.

2. Оқытудың түрлері.

3. Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері.

№ 5 дәріс тақырыбы: Оқыту процесінің мәні

Жоспары:

Оқыту процесінің құрылымы, негізгі сатылары.

Көрнекті педагогтардың еңбектеріндегі дамыта оқыту идеялары.

№6 дәріс тақырыбы: Оқу мотивтері

1. Оқу мотивтері туралы түсінік.

2. Оқу әрекеті мотивтерін қалыптастыру.

3. Оқуға мотивацияны арттыру шарттары.

3. Оқушыларды оқуға ынталандыру.

№7 дәріс тақырыбы. Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері.

1. Оқытудың принциптері туралы жалпы түсінік.

2. Оқытудың заңдылықтары туралы жалпы түсінік.

№8 дәріс тақырыбы: Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері.

1. Оқытудың жеке /нақты/ заңдылықтары.

2. Оқытудың принциптері /ұстанымдары/ мен ережелері.

№9 дәріс тақырыбы. Бастауыш мектептегі оқыту әдістері

1. Оқыту әдістері және олардың функциясы туралы түсінік.

2. Оқыту әдістерін жіктеу немесе классификациялау.

3. Танымдық іс-әрекеттің типіне қарай оқыту әдістерін классификациялау.

№10 дәріс тақырыбы. Бастауыш мектептегі оқыту әдістері

Жоспары:

Ауызша баяндау әдістері.

Оқытудың көрнекілік әдістері.

Оқытудың практикалық әдістері.

Оқытудың бағдарламаланған /программаланған/ әдістері.

Оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру.

№11 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектептегі оқыту құралдары

Жоспары:

1. Оқыту құралдары туралы түсінік және оның функциялары.

2. Оқыту құралдарын класссификациялау.

3. Аудивизуалдық оқыту құралдары.

4. Әдістемелік ескертпелер.

№12 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектепте оқытуды ұйымдастыру формалары

1. Оқытуды ұйымдастыру формалары және оларды классификациялау.

2. Оқытуды ұйымдастырудың сыныптық-сабақтық формасы.

3. Қазіргі сабаққа қойылатын жалпы талаптар.

4. Мектептегі сабақтың типтері.

5. Сабақтың құрылымы.

6. Дәстүрлі емес сабақтар және оларды талдау.

№13 дәріс тақырыбы: Бастауыш мектепте оқытуды ұйымдастыру формалары

Мұғалімнің сабаққа даярлануы.

Қазіргі сабақ құрылымының моделі.

Сабақта саналы тәртіпті орнату мәселесі.

Сабақты бақылаудың және оны талдаудың үлгі бағдарламасы.

Үйдегі оқу жұмысы, оған қойылатын талаптар.

№14 дәріс тақырыбы: Бастауыш сыныптардағы оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу және бағалау

Жоспары:

1. Оқушылардың білім, білік, дағдыларын тексеру, бағалау және қадағалау туралы түсінік.

2. Қадағалаудағы ұстанымдар және білімді тексеру кезеңдері.

3.Оқығандықты тестілеу.

№15 дәріс тақырыбы: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ұжымдық таным іс-әрекетін педагогикалық ұйымдастыру негіздері

Жоспары:

1. Ұжымдық танымдық іс-әрекеттер туралы түсінік.

2. Оқу белсенді топтарының жұмысы.

3. Топтық жұмыстарды ұйымдастыру.

“Үлкен шеңбер” әдісін сұрақтың шешімін тез табу керек болған жағдайда қолдануға болады. Осы форманың көмегімен мысалы, заң жобаларын немесе нұсқауларды, нормативті-құқықтық актілерді жасауға болады.

- Аквариум әдісі: “Аквариум” – балаларға мәселені “қоғам алдында” талқылауға ұсынғандағы диалог формасы. Шағын топ белгілі бір мәселе бойынша диалогты жүргізуге кімге сеніп тапсыруға болатынын таңдайды. Кейде тілек білдірушілер бірнеше болуы мүмкін. Қалған барлық оқушылар көрермен ролін атқарады. Соныдықтан да мұны аквариум деп атайды.

-Мозайка әдісі: "Мозайка" интенсивті қарым-қатынас кезінде мәселенің оптималды шешімін “жоғарыдан-төмен” (педагогтан-оқушыға) емес, тең деңгейде (өзара оқушылар арасында) табуға мүмкіндік береді. Бұл технологияның қиындығы: әсіресе бірінше сабақтарда топтарды қайта құру үрдісінде мұқият зейінділікті талап етеді.

“Мозайка” әдістемесі бойынша сабақты ұйымдастыру кестесі

Кезеңдер	Позициялар	Мазмұны
1 кезең. Жеке жұмыс.	А Б В Г	Педагог тапсырма ұсынады (көлемі бойынша кең): оқулықтың үш-төрт параграфын оқып, конспект құратыру; өзект і тақырып т.б. бойынша пікірталасқа сұрақтар әзірлеу; Дайындалуға және тапсырманы орындауға 15-20 минут уақыт беріледі. Берілген уақыт ішінде топағы әрбір оқушының өзінің орындалған тапсырманың варианты болуы керек.
2 кезең. Жұппен жұмыс	А <-> Б В <-> Г	Әрбір қатысушы өзіне партнер таңдайды: мысалы, А Б-мен жұмыс жасайды, Г В-мен жұмыс жасайды (немесе басқаша). Тапсырма бұрынғыша қалады. Бұл кезеңнің мақсаты топтық жұп арасында ортақ шешім қабылдау. Табылған шешім екі қатысушының да ортақ пікірін білдіруі керек. Талқылау уақыты – 10 минут.
3 кезең. Жұппен жұмыс (жалғасы)	А Б | | В Г	Жұп ауысады. Жұмыс мазмұны бұрынғыша қалады. Жаңа жұптар өз шешімдерімен алмасады және мәселені жаңартудың мүмкіндіктері іздестіріледі. Талқылау уақыты – 10 минут. Осылайша, топтағы әрбір қатысушы басқаның пікірін тыңдауға мүмкіндік алады, мәселені өзіндік түсінуін ұсынады, табылған шешімді қорғауға үйренеді.
4 кезең. Топтық шешім қабылдау	А Б \ / / \ В Г	Топ мүшелері бір жерге жиналады. Барлығы шешімдермен таныс болғандықтан бұл кезеңнің мақсаты ортақ шешім қабылдайды. Мұнда зейін тек мазмұндық бөлігіне ғана емес, сонымен бірге оның орындалу формасына да бөлінеді (шешім конспект, сурет, кесте, тақпақ т.б. түрінде болуы мүмкін). Уақыт – 10 минут.

Сабақ соңында әрбір топ мәселені шешу жолдарын ұсынады. Таңдалған эксперттік комиссия ұсынылған жобалардың мазмұны мен безендірілуін бағалайды. Жұмыстың мұндай интерактивті формасы өзара біріккен әрекет іскерліктерін қалыптастыруға көмектеседі. Әсіресе бұл халық көп жерде үндемей, тасада қалуға тырысатын ұялшақ оқушылар үшін өте пайдалы. Микротоптар-микроәлемдер, әдетте бұл осындай балалардың және жеткіншектердің өзін-өзі бағалауына жағымды әсерін тигізеді.

- Психологиялық консилиум: Психологиялық мәселе бойынша әдістерді қолдануды талқылау. Топ рольдерге бөлінеді: психологтар, сарапшылар, түрлі мекеме өкілдері.

- «Ассоциация» стратегиясы: «Ассоциация» стратегиясын әдетте студенттер жаңа ұғымды меңгеру кезінде қолданады. Бұл арқылы олар осы ұғым бойынша бұрыннан білетін түсініктерін топ болып ортаға салады. Әрбір топта 4-5 студенттен артық болмағаны дұрыс. Содан кейін әрбір студент жеке не топ болып «Түртіп алу», «3-4 айналым» тағы да басқа әрбір пәнге және мәтінге тиімді стратегияларды пайдалана отырып, жазып келген материалдарын талдау жасайды. Игерілген білімдерін қолдана отырып, студенттер жаңағы ұғымға қайта оралып оны толықтырады. «Түртіп алу» стратегиясын қолданғанда әсіресе ұяң мінезді студенттердің пікірлерін тыңдап, оны бағалап отырған тиімді. Мысалы:

Р - Роль

Ф - Форма

Т - Тақырып

- ББҮ стратегиясы: «ББҮ» - білемін, білгім келеді, үйрендім сөздерінен қысқартылып алынған. Студент бұл стратегияны да көптеген жағдайларда еркін қолдана алады. Мысалы, сабақ басталған кезде студент сол ұғым немесе тақырып бойынша не білетіндігін, білгісі және үйренгісі келетіндігін өз кестесіне түсіреді. Бұл кестені тақтаға сызып, оған топтың ойларын да жазып қоюға болады. Сабақа соңында сол материалды игере отырып, кестені толтыруға тырысады. Немесе студент оқу жылының басында белгілі пән бойынша осы кестені толтыра отырып, өз білімінің толығуын бақылап отыра алады. Оқытушы да бұл кестені жағдайға қарай өзгертіп қолдануына болады.

Білемін	Білгім келеді	Үйрендім

- Презентация стратегиясы: «Презентация» стратегиясында студенттер топтарға бөліне отырып, өздеріне бөлінген, не берілген сұрақтарға байланысты тақтаға немесе плакатқа сурет, кесте т.б. құрастырып, оны қорғайды. Бұл жұмысты орындауға және әрбір топтың қорғауына белгілі уақыт беріледі. Студенттер өз жұмыстарын орындау кезінде оқытушы әрбір топтың жұмыстарын қадағалап, кеңес беруі тиіс. Әрбір топ өз жұмыстарын қорғаған соң басқа студенттердің сұрақ қоюларына құқығы бар. Бұл әдіс студенттердің ойлау, қиялының дамуына, материалдың есте берік сақталуына ерекше ықпалын тигізеді.

Бұл әдісті жаңа тақырыпты өтерде немесе өткен тақырыпты қайталау кезінде қолдануға болады. Студенттер бұл жұмысты топ болып орындайды. Жаңа материалды өткен кезде қолданған жағдайда сабақ соңына қарай бұл жұмыс толықтырылады.

1. Әдісті топта қолданып зерттеу жүргізу, зерттелініп отырған құбылыс жөнінде психологиялық ақпарат алу.

2. Әдісті интерпретациялау. Алынған ақпарат сандақ және сапалық өңделеді. Ақпараттың өңделуі әр әдістің ерекшелігіне қарай жүргізіледі.

3. Псиологиялық диагноз жасалады, яғни алынған мәліміт жазбаша түрбе беріледі.

№1семинар тақырыбы: Дидактика пәні мен міндеттері

Қазіргі дидактикадағы оқыту және даму мәселелері.

Дидактикалық немесе оқыту жүйелері.

Көрнекті педагогтардың дидактиканың дамуына қосқан үлесі.

№2 семинар тақырыбы: Қазақстан Республикасының қазіргі мектептеріндегі білім мазмұны

Қазіргі даму кезеңіндегі қазақстандық мектептердің білім мазмұнының мәселелері.

Жалпы білім беру мазмұнын таңдау принциптері мен критериилері.

№3 семинар тақырыбы: Дидактика пәні мен міндеттері

Білім мазмұны компоненттерінің сипаттамасы.

Жалпы, политехникалық және кәсіптік білімнің өзара байланысы.

№4 семинар тақырыбы: Оқыту процесінің мәні

Оқытудың психологиялық теориялары.

Оқышылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері.

№5 семинар тақырыбы: Оқыту процесінің мәні

В.В.Давыдов еңбектеріндегі дамыта оқыту идеялары.

Д.В.Эльконин еңбектеріндегі дамыта оқыту идеялары.

№6 семинар тақырыбы: Оқу мотивтері

Оқушылардың оқуға мотивациясын зерттеу және оны қалыптастыру жолдары.

А.К.Маркова бойынша оқу мотивтерін жіктеу және қалыптастыру жолдары.

№7 семинар тақырыбы: Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері.

Табиғатқа сәйкестілік принципінің мәні.

Саналылық және белсенділік принципінің мәні неде?

Көрнекілік принципінің принципінің мәні неде?

Ғылымилық принципінің мәні неде?

Жүйелілік және бірізділік принципінің мәні неде?

Теорияның практикамен байланыс принципінің мәні неде?

Түсініктілік және шамаға лайықтылық принципінің мәні неде?

№8 семинар тақырыбы: Оқыту процесінің заңдылықтары мен принциптері.

Я.А.Каменский бойынша оқыту заңдылықтары.

Ф.А.В.Дистервег бойынша оқыту заңдылықтары.

Э.Торндайк бойынша оқыту заңдылықтары.

№9 семинар тақырыбы: Бастауыш мектептегі оқыту әдістері

Оқыту әдістерін топтастыру.

Кіші мектеп жасындағы оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру, ынталандыру әдістері.

Оқу-танымдық іс-әрекеттің тиімділігін бақылау және өзін-өзі бақылау әдістері.

№10 семинар тақырыбы: Бастауыш мектептегі оқыту әдістері

Оқытудың жаңа технологиялары туралы түсінік.

Оқытудың жаңа технологияларына сипаттама беріңіз.

№11 семинар тақырыбы: Бастауыш мектептегі оқыту құралдары

Оқытудың техникалық құралдары.

Қарым-қатынас құралдары.

Оқыту құралдарының оқуүрдісін ұйымдастыруға және оның барысына ықпалы.

№12 семинар тақырыбы: Бастауыш мектепте оқытуды ұйымдастыру формалары

Оқытуды ұйымдастыру формаларының даму тарихы.

Қазіргі сабақтан тыс оқытуды ұйымдастыру формалары.

№13 семинар тақырыбы: Бастауыш мектепте оқытуды ұйымдастыру формалары

Оқытуды ұйымдастырудың формасы ретіндегі экскурсияның мәні. Экскурсия түрлері.

Оқытылатындардың өзіндік іс-әрекетін ұйымдастыру формалары (үй жұмысы және т.б.).

№14 семинар тақырыбы: Бастауыш сыныптардағы оқушылардың білім, білік, дағдыларын есепке алу және бағалау

Тесттік және рейтингілік бақылау.

Оқу үрдісіндегі «бағалау» және «баға» түсініктері.

№15 семинар тақырыбы: Кіші мектеп жасындағы оқушылардың ұжымдық таным іс-әрекетін педагогикалық ұйымдастыру негіздері

1. Шетел педагогикасындағы тәрбиелеу процесіне қатысушылардың біріккен іс-әрекеттері.

2. Жаңашыл мұғалімдердің «ынтымақтастық педагогикасы»идеясын жүзеге асыруы.

1. Ұжымдық танымдық іс-әрекет педагогикалық процестегі ынтымақтастық технологиясы ретінде.

1. Ұжымдық оқу жұмыстарында оқу-танымдық біліктіліктерді қалыптастыру.

• 
  Коллоквиум: Мұғалім және студент арасында сұрақ және жауап түрінде өткізіледі. Әр студентке 10 сұрақтан қойылады, студент қойылған сұщраққа уақыт ұтуы үшін тез жауап беруі керек. 1 сұраққа 1 мин уақыт беріледі
  

“Үлкен шеңбер” әдісін сұрақтың шешімін тез табу керек болған жағдайда қолдануға болады. Осы форманың көмегімен мысалы, заң жобаларын немесе нұсқауларды, нормативті-құқықтық актілерді жасауға болады.

- Аквариум әдісі: “Аквариум” – балаларға мәселені “қоғам алдында” талқылауға ұсынғандағы диалог формасы. Шағын топ белгілі бір мәселе бойынша диалогты жүргізуге кімге сеніп тапсыруға болатынын таңдайды. Кейде тілек білдірушілер бірнеше болуы мүмкін. Қалған барлық оқушылар көрермен ролін атқарады. Соныдықтан да мұны аквариум деп атайды.

-Мозайка әдісі: "Мозайка" интенсивті қарым-қатынас кезінде мәселенің оптималды шешімін “жоғарыдан-төмен” (педагогтан-оқушыға) емес, тең деңгейде (өзара оқушылар арасында) табуға мүмкіндік береді. Бұл технологияның қиындығы: әсіресе бірінше сабақтарда топтарды қайта құру үрдісінде мұқият зейінділікті талап етеді.

- «Ассоциация» стратегиясы: «Ассоциация» стратегиясын әдетте студенттер жаңа ұғымды меңгеру кезінде қолданады. Бұл арқылы олар осы ұғым бойынша бұрыннан білетін түсініктерін топ болып ортаға салады. Әрбір топта 4-5 студенттен артық болмағаны дұрыс. Содан кейін әрбір студент жеке не топ болып «Түртіп алу», «3-4 айналым» тағы да басқа әрбір пәнге және мәтінге тиімді стратегияларды пайдалана отырып, жазып келген материалдарын талдау жасайды. Игерілген білімдерін қолдана отырып, студенттер жаңағы ұғымға қайта оралып оны толықтырады. «Түртіп алу» стратегиясын қолданғанда әсіресе ұяң мінезді студенттердің пікірлерін тыңдап, оны бағалап отырған тиімді.

№1 ОЖСӨЖ мазмұны: Педагогикалық теорияның оқу-тәрбие жұмысымен байланысы

1. 
   Дескрептивті және прескрептивті әдіснама.
   
2. 
   Әдіснаманың деңгейлері: философиялық, жалпы-ғылыми, нақты-ғылыми, технологиялық.
   

Берілген әдебиеттерді пайдаланып, педагогика, психологиялық сөздіктер, энциклопедиялар т.б. бойынша пәннің қысқаша сөздігін жүргізуді бастаңыз.

№3 ОЖСӨЖ мазмұны: Педагогикадағы зерттеулердің мәні мен әдістері.

1. 
   Педагогикалық шындық және оны зерттеу.
   
2. 
   Дәстүрлі-педагогикалық әдістер: бақылау, тәжірибені зерттеу, оқушылардың щығармашылық жұмыстарының нәтижесін зерттеу және т.б.
   

«Педагогикалық практикалық және ғылыми қызметтің айырмашылықтары» атты кестені толтырыңыз (әдебиет №1. – 76 бетте.)

№5 ОЖСӨЖ мазмұны:

Педагогикалық ғылым мен практиканың өзара байланысы

1. 
   Педагогикалық ғылым мен практика – біртұтас жүйе (әдебиет № 1).
   
2. 
   Педагогикалық қызметтің ұстанымдары(әдебиет № 1).
   

1. 
   Семинар тақырыбы бойынша 7-10 библиографиялық карточкалар даярлаңыз. Оларға аннотация жазыңыз. Есеп беру формасы: карточкалар.
   
2. 
   Тақырып бойынша әдеби және ғылыми мәтіндерден үзінділер келтіріңіз
   

1. 
   Педагогикалық жоғары оқу орнының студенті өзінің педагогикалық мәдениетін қалайша арттыра алады?
   
2. 
   Болашақ мұғалімнің әдіснамалық мәдениетінің қалыптасқаны жөнінде қандай критерийлер бойынша айтуға болады?
   

1. 
   Әдебиетті және басқа ақпарат көздерін зерттеу.
   
2. 
   Бақылау әдісі: түрлері, ерекшеліктері.
   

1. 
   Сұрау әдісінің формалары: сауалнама және интервью.
   
2. 
   Сұрақ қою әдістемесі.
   

Эксперимент және бақылау әдісін салыстырмалы түрде сипаттаңыз.

№11 ОЖСӨЖ мазмұны:

1. 
   Теориялық зерттеу әдістеріне жалпы сипаттама.
   
2. 
   Теориялық талдау және жинақтау әдісі.
   
3. 
   Модельдеу әдісі. Ойша эксперимент.
   

1. 
   Жанұяны әлеуметтік-педагогикалық және психологиялық-педагогикалық тексерудің бағдарламасын құрыңыз
   

1. 
   Озат тәжірибені қолдану және сұрау әдістері
   
2. 
   Тәжірибелік жұмысты және сұрау әдістерінің нәтижелерін қолдану шарттары.
   

1. 
   Эксперимент кешенді зерттеу әдістемесі ретінде нақты зерттеу әдісі ретіндегі эксперименттен немен ерекшеленеді?
   
2. 
   Аралық бақылау тестісі
   

Курстық жұмысыңыздың негізгі идеясын ғылыми, оқу-педагогикалық, ресми, әдеби стильдерде белгілеңіз.

№16 ОЖСӨЖ мазмұны:

Тақырып бойынша картотека, аннотация.

№17 ОЖСӨЖ: Әңгімені өткізу әдістемесі

Нақты зерттеу тақырыбы бойынша әңгіме өткізудің жоспарын құрып, оны көрсетіңіз.

№18 ОЖСӨЖ Зерттеудің нәтижелерін талқылау, сынақтан өткізу және рәсімдеу

Мазмұны:

1. 
   Логикалық және көркем-бейнелік интерпретацияның ерекшеліктері
   
2. 
   «Интерпретация» ұғымына берілген анықтамаларды салыстырыңыз
   

1. 
   ҒЗЖ студенттердің кәсіби дайындығына тигізер әсері.
   
2. 
   Педагогикалық институттағы СҒЗЖ.
   

1. 
   Оқушының жеке тұлғасын зерттеуде ғылыми ақпарат жинақтау үшін қажетті әдісті таңдау.
   
2. 
   Анкета қандай зерттеу міндеттерін шешеді?
   

1. 
   Курстық жұмысқа қойылатын негізгі талаптарға сипаттама.
   
2. 
   Дипломдық жұмысқа қойылатын негізгі талаптарға сипаттама.
   

1. 
   Әдіснамалық аппаратты құру әдістемесі.
   
2. 
   Нақты педагогикалық зерттеулердің мазмұны.
   

Дәріс және семинар сабақтары бойынша жазылған картотеканы жүйелеңіз және рәсімдеңіз

№24 ОЖСӨЖ мазмұны:

1. 
   Техникалық құралдарды қолдану.
   
2. 
   Карточкалармен жұмыс жасау.
   

Тез конспект жазудың тәсілдері. (Орлов А.А., Агафонова А.С. Введение в педагогическую деятельность. Практикум. М.,2004. 225 бет) аударма және қысқаша конспект.

№26 ОЖСӨЖ мазмұны:

Курстық жұмыстың жоспарын құру.

№27 ОЖСӨЖ мазмұны:

Конспектілеу бойынша әдістемелік ұсыныстар.

№28 ОЖСӨЖ мазмұны:

Педагогикалық қабілеттер жүйесін жазыңыз

№29 ОЖСӨЖ мазмұны:

Курстық жұмыстарды қорғауға даярлық

№30 ОЖСӨЖ мазмұны:

Курстық жұмыстарды қорғау

Студенттің өз бетімен жұмысы – белгілі ғылым саласы бойынша білімдерін толықтыруға және танымдық іс-әрекетті қалыптастыруға, дидактикалық тапсырмаларды өз бетімен орындауға бағытталған оқу іс-әрекетінің ерекше түрі.

Студенттің өз бетімен жұмысы оқу материалын игерудегі зерттеушілік тұрғы, шығармашылық белсенділік, логикалық ойлауды дамытуды қамтамасыз ететін, практикалық тапсырмаларды жүзеге асырумен байланысты.

Студенттің өз бетімен жұмысы – оқытушының қатсуынсыз, бірақ оның әдістемелік жетекшілігімен орындалатын, студенттің жоспарлы жұмысы.

Студенттің өз бетімен жұмысы әрбір дәріс және семинар сабағында өткен тақырыптар бойынша жүргізіледі.

Студенттің өз бетімен жұмысының сұрақтарын оқытушының өзі береді. Бұл сұрақтарға студент берілген әдебиеттер тізімі бойынша дайындала алады.

Студенттің өз бетімен жұмысы төмендегідей формаларда өтеді:

жазбаша жұмыс (реферат, баяндама, бақылау тапсырмалары, аннотация);

ғылыми жоба дайындау (семестрлік, курстық, дипломмдық жұмыстың басы, университет газетіне проблемалық мақалалар);

виртуалды ақпараттар жинақтау (локальды байланыс және Интернет арқылы);

электронды курс материалдарын меңгеру (компьютерлік жүйе арқылы).

Студенттің өз бетімен жұмысын оқытушы бағалау кестесі бойынша бағалайды. Студенттің өз бетімен жұмысы талапқа сай және уақытында жазылған кезде ғана орындалған болып саналады.

• 
  Қорытынды баға мына формула бойынша есептеледі
  

P1 - бірінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

P2 - екінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

Е – емтихандағы бағалаудың цифрлік эквиваленті

Пән бойынша қорытынды емтихан бағасы аралық бақылаулар және қорытынды аттестациялаудың максималды көрсеткіштер сомасы ретінде анықталады.

Қорытынды емтихан пәннің негізгі теориялық және практикалық материалдарын қамтитын нұсқауларға бөлінген тест тапсырмалары түрінде өтеді.

Әріптік бағалау және оның балдардағы цифрлік эквиваленті дұрыс жауаптардың пайыздық көрсеткіші бойынша анықталады (кесте бойынша)

12. «Ұлы дидактика» авторын атаңыз: а. Песталоцци, в. Коменский, с. Локк, д. Руссо, е.Макаренко

14. Дидактика – бұл: а. тұлғаның дамуының заңдылықтары туралы ғылым. в. тәрбиелеу процесін қарастыратын педагогиканың бөлімі. с. басқару мәселелерін қарастыратын педагогиканың бөлімі. д. оқыту теориясын қарастыратын педагогиканың саласы.

15. Қазіргі дидактика бойынша оқыту процесі мына схема бойынша дамуда: а. анықтық, ассоциация, жүйе, әдіс. в. баяндау, бұрын алған білімдермен үйлестіру, жалпылау, қолдану. с. білімді меңгеруге даярлық, танымдық мәселені шешу, алған білімді жалпылау және жүйелеу, практикада қолдану. д. баяндаудың анықтығы, жалпылау, жүйе, әдіс.

16. Оқытудың көрнекілік әдістерін көрсетіңіз: а. бақылау, көрсетілім. в. дәріс, баяндау. с. жаттығу, лабораториялық жұмыстар. д. әңгіме, көрсетілім. е. кітаппен жұмыс, түсіндіру.