Мемлекеттік басқарудың негізгі белгілері

Білім беру жүйесінің мемлекеттік сипаты елде “Білім туралы” заң негізінде бірыңғай мемлекеттік саясат жүргізілуімен ерекшеленеді. Заң аясында Қазақстан Республикасының білім саласына басымдық берілген, яғни еліміздің әлеуметтік–экономикалық, саяси, халықаралық салаларындағы жетістіктері білім саласындағы жетістіктерімен байланыстырылады. Білім саласының басымдылығы білім жүйесінің материалдық, қаржылық мәселелерін бірінші кезекте шешуді талап етеді.

Сонымен бірге білім беруді басқарудың мемлекеттік сипаты “Білім туралы” заңда белгіленген мемлекеттік саясат принциптерін мынадай бағыттарымен де айқындайды:

– білім берудің гуманистік сипаты, жалпы адамзаттық құндылықтардың, адам өмірі мен денсаулығын, жеке тұлға бостандығының басымдылығы. Азаматтық пен Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу;

– республикадағы мәдени және білім беру кеңістігінің біртұтастығы, аз ұлттардың білім беру жүйесінің дайындығы, даму деңгейі мен ерекшеліктеріне бейімделгіштігі;

– білім жүйесінің еркіндігі мен көптүрлілігі;

– білім беруді басқарудың демократиялық, мемлекеттік қоғамдық сипаты. Білім беру мекемелерінің дербестігі.

Білім беруді басқарудың жергілікті органдары мемлекеттік саясатын мемлекеттік білім стандарттарын сақтау арқылы іске асырады. Білім стандарты оқу бағдарламасының міндеті минимумы мен оқушылар жүктемесінің максимум көлемін және бітірушілерге қойылатын талап деңгейін қамтиды. Білім беруді басқару органдарың міндеті білім алуды формальді түрде қамтамасыз етумен шектелмейді, ол сонымен бірге жеке тұлғаның өзін–өзі айқындалуына қолайлы жағдай туғызады.

Білім беру саласында мемлекеттік саясат дәйекті іске асыру үшін білім беруді басқарудың мемлекеттік органдары құрылады. Олар республикалық, облыстық, қалалық және аудандық басқару мекемелері.

Мемлекеттік басқару оргондары–білім және ғылым министрлігі ,облыстық білім департаменттері өздерінің компетенциясы шеңберінде білім берудіњ мақсат бағдарламаларын жасайды және іске асырады; мемлекеттік білім стандарттарын жасап, білім туралы құжаттардың баламаларын айқындайды; білім мекемелерін қаржыландырады және т.б. көптеген мәселелерді шешеді.

Қазіргі жағдайда білім беруді басқару жүйесін орталықсыздандыру процесі жүреді. Оның мәні жоғарғы басқару органдарының бірқатар функциясын жергілікті оргондарға беру. Бұл жерде республикалық органдар стратегиялық бағыттырды талдап жасаумен айналысса , жергілікті оргондар нақты қаржылық, кадрлық, материалдық және ұйымдастырушылық мәселелермен айналысуы тиіс.

Қоғамдық басқарудың негізгі белгілері

Мемлекеттік бсқару органдары мен қатар қоғамдық басқару органдары да құрылады.

Оның құрамына мұғалімдер мен оқушылар ұжымы, ата– аналар, жұртшылық өкілдері енеді. Олардың басқаруға қатысатындары мектеп ұжымында ғылыми ізденіс атмосферасын және қолайлы психологиялық климат қалыптастыруға алғы шарт қалайды. Білім беруді басқарудың қоғамдық сипатының нақты көрінісі– мектеп кеңесі сияқты ұжымдық басқару органдарының қызметінен танылады. Кеңес жұмысының мазмұны мен қызметі мемлекеттік нормативтік құжаттарымен айқындалады.

Мектептің ең жоғарғы басқару органы жылда бір рет өткізілетін конференция болып есептеледі Оның өкілеттігі өте кең; жалпымектептік конференция мектеп кеңесін , оның төрағасын сайлайды, олардың қызметінің мерзімін белгілейді. Әрбір оқу орны конференцияда оқу орнының жарғысын қабылдап, нақты жағдйға қарай оқу орнының дамуын, оның міндеттері мен мақсаттарын белгілейді.Сондықтан да бір мектептің Жарғысы екінші мектептікінен өзгеше болуы мүмкін. Мектеп кеңесі алқалы орган болғандықтан дамудың негізгі бағыттарын, оқу– тәрбие процесінің сапасын көтеру шараларын белгілейді. Сонымен бірге мектеп кеңесі оқу орнының жұмыс бағыттары бойынша тұрақты комиссия ,штаб құрып, олардың құқықтары мен міндеттерін өкілеттік шегін белгілейді. Ал, конференцияға шешуші дауыспен орталау және жоғары сынып оқушылары, мұғалімдер, оқу орнының басқа да қызметкерлері, ата–аналар жұртшылық өкілдері сайланады. Конференциялар аралығында жоғарғы басты органнның рөлі мектеп кеңесіне беріледі.

Мектеп кеңесінің қызметі мынандай негізгі бағыттарда іске асады:

конференция шешімдерін іске асыруды ұйымдастырады ;

мемлекеттік және қоғамдық органда оқушылардың мүддесіне қатысты мәселе қарастырғанда ата – аналармен бірге оқушылардың әлеуметік қорғалуын қамтамасыз етеді;

бірінші сыныпқа оқушылар ќабылдағанда олардың жасын, оқу түрін белгілейді.

бюджет шығындарын есебін талқылайды, оқу орнының жеке ќорын қалыптастырады, оқу орнның бюджеттік және бюджеттен тыс қаржысының жұмсауының негізгі бағыттарын айқындайды;

мектеп директорының, оның орын басарларының, жекелеген мұғалімдерді есептерін тыңдайды;

Мектеп әкімшілігі және жұртшылық өкілдерімен бірігіп ата–аналарға педгогикалық білім беруге жағдай туғызады. Жұртшылық немесе ата–аналар өкілдерінің бірі басқаратын мектеп кеңесі мектеп әкімшілігі және қоѓамдық ұйымдармен тығыз бірлікте жұмыс жүргізеді.Кеңестің шешімі ата–аналарға хабарланады. Әрине, кеңес шешімі оған қатысқандардың үштен екісі қоштап дауыс бергенде заңдық күші бар деп есептеледі.

Білім беруді басқарудың қоғамдық сипатының арта түсуі білім жүйесін мемлекетсіздендіру және білім мекемелерін диверсификациялаудан көрінеді.

Мемлекетсіздендірудің мәні мемлекеттік білім беру жүйесімен бірге мемлекеттік емес білім мекемелерінің де құрылуын аңғартады. Олар мелекеттік ақпарат құралына енбейді, мұғалімдер мен тәрбиешілер,оқушылар мен ата–аналар өздерінің жеке мүдделері , аймақтық, ұлттық,кәсіптік, діни бірлестіктің, топтың мүддесіне жұмыс жасайды. Ал диверсификация (латын тілінен алғанда–көптүрлілік, дамудың жан–жақтылығы) бір мезгілде білім беру мекемелерінің бірнеше типінің қатар дамуы. Мысалы, гимназия, лицей, колледж, жекелеген пәндерді тереңдетіп оқытатын, мемлекеттік емес білім беру мекемесінің бір қатар ерекшеліктері болады. Ондай мекемені басқару тікелей оның құрылтайшысы немесе сол құрылтайшы тағайындаған қамқоршылар кеңесі іске асырылады. Мемлекеттік емес білім мекемелерінің қамқоршылар кңесінің өкілеттілігі, басқару құрылымы, мекеменің бсшысын сайлау, тағайындау тәртібін айқындайтын өз жарғысы болады.