Педагогикалық зерттеулер методологиясының мәселелері
жүктеу/скачать 2,12 Mb.
|
ÐÐÐÓÓдÑÑнамаÑÑ
- Бұл бет үшін навигация:
- Эксперименттік бағдарламаны әзірлеу.
| Эксперименттің жоспары:
- эксперименттің міндеті мен мақсаты; - экспериментті өткізетін уақыты мен орны; - эксперимент бетінің орындалу мінезі; - экспериментті өткізетін әдісті баяндау; - қосымша өзгерісті бейнелеу кезінде, қорытынды экспериментке күшті ықпал әсер көрсету; - эксперименттің қорытынды әдісіне түсінік беру. Қосымша қараңыз: Михеев В.И. Моделирование и методы теории измерений в педагогике. – М., Высшая школа, 1987, стр. 176-187. Эксперименттік бағдарламаны әзірлеу. Эксперименттік бағдарламасын дайындау кезінде келесі шеңбер сұрақты алып тастайды: заттың анықтамалық объектісі және эксперименттік зерттеу, эксперименттің мақсатын қысқа әрі дәл жеткізу; ғылыми болжамды әзірлеу; декомпазициялық мақсатқа есеп; нақтылы әдісті таңдау; тәжірибелі-эксперименттік әдістің жұмысы; эксперименттік кезеңі және анықтамалық уақыты; резервтік уақытты жоспарлау, эксперименттік жұмыстың базасы; экспериментті дайындау кезінде болжам; болжамның жақсы нәтижесін күту; мүмкіндікті жоғалту және жағымсыз нәтиже; нәтижені жоғалту және олардың өтемі; күткен нәтиженің критериялық бағасы; көрсеткіштің ұтымды әзірлеу процесі, ағымдағы соңғы және бөліну нәтижесінің эксперименттік жұмысы. Эксперименттік бақылау үлкен ұсынысты қалайды. Экспериментті тексеру өткізілген кезең мазмұны мен нәтижесін көрсетеді. Қажетті әдістерді қолданудың мәнісіндегі түпнұсқаны әзірлеу тек тексеру немесе жазу кезінде тек сапалық пункты қабылдайды. Әдістің бағдарламадағы талабы олардың орындалуы, эксперименттік тексеру кезеңі календарлық жоспарға қатысты. Тексеру кезіндегі мазмұн әр пунктың бағдарламасына сәйкес келу керек. Эксперименттік тексеру кезеңінің жеке орындалуы жүйелі рациональдың айрықша қатаң түрде бағдарлама кезеңін тәртіппен жазу. Бағдарламалық кезеңі үлгі сұрағында жазуға болмайды. Бағдарлама кезеңіндегі негізгі факторды қисынын келтіріп нақты көрсету байқау (зерттеу). Мәліметтегі өзгерістерді хабардар ету және оларға ықпал жасау осы фактордағы әдіске келтіріледі. Мұнда ең маңызды түсіну, эксперименттік зерттеу сұрақтарын бөлек нақты міндеттерінің қорытындысын мәліметтеу бағдарламасына келтіру, олардың шешімдерін жіберу, ал мазмұны бойынша зерттеу себептерін жүргізу тәуелділігіне тойтарыс беру, тәжірибе жүргізу қорытындысын мақұлдап немесе белгілеу керек. Әдістеменің әдістік сипатының жиынтығының болуы, жүйелік тәсіл және қабылдау, зерттеу кезінде құбылыс немесе процестік қолдану. Ол бұл сұрақтарға жауап бере алады. Зерттеу тәсілі қалай, қайтіп өткізу? Әдістеме сақтайды: зерттеудегі заттың және объектінің мінездемелерін суреттеу; зерттеудің әдістемелік мазмұны. Онда көрсетілетін тәжірибелік мөлшері көзқарас нүктесімен қажетті олардың нақты немесе сенімді зерттеуді өткізудің шарты (лабораториялық, табиғи жағдайға қатысты және т.б.), құралдар туралы көрсету, аппараттар және құралдар (магнитофон, кинокамера және т.б.) мәліметтің тәсілдік өлшемі немесе фиксацияның сандық көлемі және оның тәжірибеде қайталануы, тәжірибені өткізу тәртібі және олардың фиксациялық нәтижелері, эксперименттік мәліметтерді дайындау және әдісті өңдеу. Педагогикалық эксперименттің жазба әдістемесін айрықша келтіру жалпы алғанда тәртіп түрінде мінездемесі және мазмұнын зерттеу (ізденісте, қолданбалы). 1). Экспериментті өткізу мақсаты: а) Осы бағдарламадағы пунктіге зерттеу өткізу, мақсат қою (немесе есептеу); б) жалпы әдіс және тәсілдерді жүргізу тәжірибесін айрықша көрсету (белгілі мәннің сілтемесі ережеде қалай). 2). Зерттеу объектісіне мінездеме: а) затты зерттей және қысқаша баяндау; б) негізгі байланыстың қисынды көрсеткішіне қажеті шартты көрсету, көлемді белгілеу, эксперименттік зерттеудің тереңдігі және кеңдігі; в) түсінікке шек қоюды талап ету және жеке тәжірибе нәтижесінің өлшемін бағалау. 3). Тәжірибені өткізу жері және шарты: а) тәжірибені өткізу жері және шартын баяндау; б) затты зерттеу немесе заттың тұрақты мінездемесін белгілеу (белгісі, көрсеткіші, параметрі); в) тәжірибеде еркіндік мінездемесін өзгерту ауқымын белгілеу (басқаруды өзгерту). 4). Әдісті өлшеу (немесе бағалау) негізгі өлшемі: а) әдістің өлшемін көрсету, бақылау, есептеу немесе бағаның негізгі өлшемі және көрсеткіші (таныс сілтемені пайдалану); б) түпнұсқаны баяндау (автордың өңдеуімен) әдісті өлшеу, бақылау немесе есептеу; ііі) көлемді өлшеуді дәл белгілеу болжамын көрсету және дәлелдеу (немесе опенок шәкілдерін талап ету). 5) Тәжірибені өткізу тәртібі: а) қалай жүйелі әрекет ету тәжірибесін өткізу тәртібін баяндау; б) алғашқы осы қорытындыны өлшеу немесе бақылау формасын жазу көрсетілген (журнал, таблица, диаграмма, анкета және т.б.). 6) Өңдеу нәтижесінде әдіс пен тәрбиені алу: а) алынған әдісті өңдеу нәтижесінде баяндау (статистикалық, графикалы және т.б.); б) олардың көз алдында көрсетілген болжамның формасын келтіру (таблицалар, графикалар, номограммалар, диаграммалар, гистограммалар және т.б.). Екінші кезең – эксперименттік зерттеуді өткізу. Осы кезеңді жүзеге асыру бағдарламамен және әдістемені өткізу уақытының қатаң сәйкестілігін оны өткізуде календарлық жоспармен белгілеу. Оның реализациялық маңызды талабы барлық әдістеменің өзгерісін белгілеу болып саналады, эксперименттің жүруінде пайда болуы, тәжірибенің өту шарты, сонымен қатар жаңа көзқарас нүктесімен келтірілмеген әдістемелік оқиға немесе дәлел. Үшінші кезең – эксперименттік зерттеу қорытындысына өңдеу және талдау жүргізу, өңделген бағдарламаны және әдістемені жүзеге асыруға келісті. Қорытындының мінездеме кезінде маңызы тек айрықша қаралады (кәдімгі ережедегідей бірінші алынған функциональдық тәуелділік мінездемелер, байланыстар, қасиеттер, фактілер және т.б.) керекті көзқарас нүктесімен қойылған екінші кезектегі мақсатты баяндаудан қашу. Төртінші кезең – зеттеу нәтижесінде практиканың ресми түрде мақұлдануы және бағаны тиімді қолдану қарастырылады. Ресми түрде мақұлданудың алдында зерттеу нәтижесінің педагогикалық процесінің тиімділігін айрықша белгілеп қою, немесе оқиғада олардың ізін шартты түрде нақты практикада қолдану. Бесінші кезең – ғылыми есеп немесе диссертациялық жұмысты құрастыру және дайындауды қосу, негізгі жағдай деректемедегі регламентті орындау. Алтыншы кезең – зерттеу нәтижесін енгізуде практикаға бағытталған және ретпен сәйкестілігін жүзеге асыру, одан белгіленген немесе оның педагогикалық саласында (11, 23-24). Экспериментті тез жүргізу кезіндегі сапалы нәтиже алу (құбылысты өңдеу, құру) сонымен қатар, аз шамада мақсатының төмендеу тәуелділігі, экспериментті ойланып жасау керек, ұсақ-түйекпен өңделген және сауатты ұйымдастырылған. Мүмкін эксперимент мөлшері дәрежелі төмендеу қауіп-қатерінде, егерде эксперимент бағдарламасы ұқыпты өңделсе. Эксперименттік бағдарлама қалай, оның дайындалуын анықтап қарау. Ғылыми эксперименттің сауаттылығын ауқымды ашығырақ анықтай, тереңдете, эксперимент объектісі мен заттың ең ұйым қызметіне белгілеу. Зерттеу объектісі - үйретілген, сол рамкадан табылатын аумақ-педагогикальқ ақиқат. Зерттеудің объектісі болуы мүмкін – педагогиканың немесе оқушылар ұжымы, мектеп тәрбие жұмысының жүйесі, (педагогикальқ) оқу-тәрбие пpoцeci, бip пәнмен оқыту, мектепте басқару жүйесі және т.б. болуы мүмкін. Зерттеу пәні - қашанда жеке зерттелетін объектінің немесе процестің нақты бөлімі, онда болатын немесе проблема аспектісі. Мысалдардың үлгі-өнегесін анықтап қараймыз. Егер объект оқу-тәрбие процесінің атынан болса, онда пәннің болуы, мысалы, оқу жоспарының нұсқасын ұтымды құрастыру немесе осы типте мектеп балаларын оқыту механизмін ipiктey немесе осындай жағдайда интенсивтендіру механизмін үйрету. Егерде объект - шет тілі процесінде үйретілсе, онда пәннің оқытылуы, мысалы, механизмді қолданып, суггесивті әдісті үйрену. Қандай да объектінің рамкасында әрдайым пәндер оқытылады. Тәртіп бойынша, пәннің көпшілігі эксперименттің тақырыбына сәйкес келеді. Эксперименттің мақсатын қысқа әpi дәл жеткізу келесі қажетті элементтің бағдарламасын өңдеу, табысты және аз шамада шығын уақытын орындау үшін, қысқа әpi дәл жеткізу мақсатында сұраққа жауап беру: "Экспериментті ұйымдастыру қорытындысы нені жасайды?". Осы корытындыньң болуы: жаңа әдістеме, жіктеу, жаңа бағдарлама немесе оқу жоспары, алгоритм, кұрылым, жаңа нұсқадағы белгілі технологияньң әдістемелік бағдарламасы және т.б. Кез-келген эксперименттің мақсаты ережедегі етістіктен басталады: аньқтау, ашу, құрастыру, дәлелдеу, өткізу, тағайындау, құру, тұрғызу... Эксперименттік тапсырманы анықтау. Тапсырма ереже бойынша, нақтылау немесе жеке меншік мақсаты. Мақсат, кешен өзара байланыстағы тапсырма. Мысалы, егерде, эксперименттің мақсаты - әдісті өңдеу ұтымды ұйым оқу-тәрбие процесінің бескүндік оқу аптасыньң жағдайында, сол мақсат болуы келесі тапсырма алдында болжау: аньқтау және дәлелдеу ұтымды топ сабақты жалғастыру; түзету арқылы жүзеге асыру оқу бағдарламасыньң оқу уақытының қысқаруына байланысты; интенсификацияльқ әдісті оқытуды мұғалімдермен меңгеру 40-35-30 минуттық сабақта; әртүрлі үйрену варианты 2-ші демалыс күнi (сенбі, дүйсенбі, аптаньң ортасы); өңдеу кепілдері ата-аналарының мазмұнының қызметі 2-ші демалыс күнінде; Біз сенімдіміз ғалымдар сенімі тапсырманы қазіргі уақытта шешетін тәжірибелерде жүргізу ic әрекеті, түсіну, қабылдау, ол жарты жұмыс. Көптеген тәжірибе нәтижесі тапсырманы ойлаудан, қалай сөйлеуден "жеңіл жұмыс", істеуден өте үлкен ұстаным, өзіңе сияқты, сондай-ақ балаларға. Болжау тәжірибесі – бұл ашылған ұсыныс, қайда реттелген модельдер, келешек модельдер, ұзындықтар және т.б. технология келешекте үлкен табыстарға жатады. Болжам бірнешеу, кейбipeyi аньқталады, енді бipeyi аньқталмайды. Ереже болжамына қысқа әpi дәл жеткізу жайылма сөйлем мен жалғаудан тұрады-мыс "Егер..., анау" немесе "немен... сонда да". Әpбip тәжірибелеуші оның болжамының аньқталуына талпынады. Бұл талпыныс түсінікті, шын зерттеуші - педагог өзінің сенімсіздігін білдірмейді кінә тағылған болжамды мойындамай оны биік нәтиже мен теорияны, концепцияны оқу принципі. Талдау көрсеткендей, осы кезеңде бағдарламаны өңдеу кезінде екі қиыншылығы немесе екі жағдайда. 1-ші жағдайда ғылыми болжамы аньқталған ортальқ заңға, танымал технология. Басқаша айтқанда, еш нәрсені тексеруге болмайтындығы. Басқа жағдайда ғылыми болжам айтылуы сондай оған немесе кисынсыз, сондай жұмбақ, болжауға да мүмкін емес, жоғары ұсынылған жаңа әдістің тиімділігінің шығуы күтіледі. Мұндай жағдайда ғылыми болжам дұрыс емес, сауатсыз, мағынасыз немесе біз жаңа ғылыми ашылған араласып, ерте белгісіз анықталмаған заңдылық. Қашан ғылыми болжам аксиматикалық немесе негіздеу мүмкін емес, қажетті түрде жұмысты қайтадан бастау. Әрине, жүргізілетін эксперименттің ғылыми болжау кезеңі анықталады, косылады, өсіріледі, қабылдамайды. Ғылыми болжам және эксперимент болмайды, ешқандай жаңа тәртіп жалпы туылмайды. Келесі тармақ эксперименттік дайындықта пайда болған өңдеу және нақты әдістемені және әдісті зерттеуді таңдау. Тәжірибелі-эксперименттік әдістің жұмысы екі топқа келісіп бөлінеді: теориялық және эмпирикалық. Эмпирикалық әдіске косылады: эксперименттік тақырыбының әдебиеттерін зерделеу, нормаға сәйкес, нұсқалы-әдістемелік құжат, мектеп анализі, мұғалім және оқушының құжаттары педагогикальқ байқау, сұрақтарды тестілеу, рейтингті белгілеу, тәжірибені үйрену және жинақтау. Теорияльқ әдіске қосылады: тарихи-зәузат әдісі, модельдеу, салыстырмалы, жинақтап қорыту, абстрагирлік, типологизациялық, классификациялық, жүйелілік, синтезі, ұқсастық және т.б. Барлық эксперименттік материалдар таңдау кезінде нақты әдістер және әдістемелер осында дайындалады (тапсырма карточкалары, оқытылған және тексерілген жұмыстар мәтіні, жеке тапсырмалар және т.б.). Кезеңдер. Сирек емес болжам жүйесі нақты көрінісі тапты. Бұл жағдайда әpбip бөлім жұмысының уақыты оның орындалу тәжірбиесіндегі бірнеше уақыты этапы. Дәлелдеу этапы жақсы ұйымдастыру тәжірбиесінің жұмысын icтey уақыты. Бірнеше эксперименттік уақытқа бөлінеді. Анықтау этапы жақсы ұйымдастыруға керек. Резервтік уақыт. Сондықтан экспериментті бастап, педагог кепілдік бере алмайды, қажетті программаны ревервтік уақытқа тepic нәтиже дәстүрлі әдістерге балаларды оқыту. Барлық кезең эксперименттік жұмыс ағымдағы жылға дейін біту керек. Қалған жарты айда резервтік уақыт бар. Жағымды нәтиже кезінде эксперименттік уақытты пайда тереңдету, қайталау, жинақтау творчестволық жұмысты жаңа бөлімдегі бағдарламалар. Критерий бағаның жүктелген нәтижесі эксперимент. Олар -керекті және ұзақ компонентті бағдарлама. Критерий мақсат пен байланысты және эксперимент басталғанға дейін сұралады. Бұл талап категориялық мінездеме, бірінші тәжірибелі экспериментальдық жұмыс, содан кейін керектici алынады, қорытынды расталады. Әрине, біз эффективті эксперимент, рекомендация ұстаймыз. Әрине бұл нақты көрсеткіш өйткені көрсеткіш эффектісі. Эксперименттің уақыты. Көптеген эксперименттік мектептер және сыныптарды орналастыру мүмкін емес, қашан тәжірбиелі жұмыс басталғанда, қандай уақытқа есептелген, қашан және қандай қорытындылар күтіледі. Алғашқы диагностикалық срез, фактылы жасалмауы, анықтау мүмкін емес, жоғары дәстүрлі эксперименттік әдіс немен тиімді. Шын мәнінде, жаңа бағдарламаны ресми түрде мақұлдау, әдістеменің түпнұсқасын және онда эксперименттің уақыты аз мөлшерде мүмкін 1 жыл, бipaқ осындай жағдайда да төлеттіріп алған педагог үндемелі өндірісті тексеру керек, сенімділік, тұрақты нәтиже және жұмысты тағы да қайталау, аз мөлшерде қажетті мерзім - 2 жыл. Педагогикалық эксперименттің практикасы көрсетіледі, абсолюттік жаңа кіріспелік жетістіктер болмайды, әрқашанда практикалық шығын пайда болады. Экспериментатор әрқашанда сұраққа ойланады. Қалай басқа сабақ беруде жаңа мазмұнда айтылады? Онда залал болмай ма? Қандай нәтиже болуы мүмкін, егерде басқада мұғалімдер оның әдістемесін құралдандырудан алса? Оқушыларға артық жүк пайда бола ма және т.б. Келешектегі экспериментке қажетті жазба түріндегі негіздеу, бәрінен де, экспериментатордың өзіне, көптеген қателерден алшақтатады, эксперимент уақытын қысқарту. Тәжірибе көрсетеді: педагог экспериментте қиналса формулировкасының оның мақсаты, тапсырма, гипотез, алдағы жұмыстың структурасын болжамайды, оның этапын көрмеу т.б. оның түсініктілігі жоқ оның істейтін жұмысына жауапкершілікті кім ұйымдастырса эксперимент мектебі, еске түcip, содан кейін барлық эксперимент жаса: қиыншылықты салыстыру эксперименттінің тобы қиыншылықтың үндемелі нәтижесі проблеманы салыстыру кезіндегі эксперименттің конторольдық тобы субъектілі факторды қысқарту мүмкін емес. Біз мысалы, жаңа бағдарламада балаларды ойлаймыз олар білімді деп ал шын мәнінде мүмкін профессиональды мұғалім үлесін қосқан шығар. Балалардың эксперименттік қорытындысы педагогтар және олардың басшылары үлкен жауапкершілікте, жаңа технологияны таратуда сферада оқу-тәрбие процесінде . Эксперименттік бағдарламаның үлгі құрылысын ұсыну (Сиденко бойынша 8,9). Эксперименттік бағдарламаны дайындауда қазіргі пайдалануына жай кепілдік. Олар осылай кұрылған, сұрақтарға жауап беру, эксперименттік бағдарламаның төртінші қатарындағы "үлгідегі құрылымы" табылады, эксперименттік бағдарламаның пунктына сәйкес cіз мәтінді жазба түрінде рәсімдеп, тізбелердің оның мазмұнын ашуға назар аударыңыздар. Біз сөзден өтінеміз, бұл бағдарламаның әpбip пунктіне (4-ші пунктан бастап) бірнеше сұрақтарға сәйкес. Әрбip сұрактың жауабын кажеттілікті білдірмеу әрбip пункттың бірнеше сұрағына қолмақол. Авторларға мақсат қойылады: әрбip бағдарламаның мазмұны "дала мәні" арқылы ашу, сондықтан сол формулировканы таңдану, қайсысы сіздің ойыңызға айрьқша жауап бepyi және сұрақтан сұраққа жылжиды, эксперименттік жұмыстың жобасын жасайды (8,9). жүктеу/скачать 2,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|