Педагогикасы казакстан республикасы

Эдебиеттер
1. Лесгафт П. Ф. Семейное воспитание ребенка и его значение. 
- М ., 1990.
2. Педагогикалык ойлар анталогиясы. - Т. 1 /Курастырган 
К- Б. Жарыкбаев, С. К. Калиев. - Алматы, 1995.
3. 
Аргынбаев X . Казак отбасы. - Алматы, «Кайнар», 1996.
4. Макаренко А. С. Книга для родителей. Соч. в 7 т. - М.,АПН 
РСФСР, 1957.
5. Макаренко А. С. Лекции о воспитании детей - М.: Правда, 
1985.
6. Иманбекова Б. И. Тулга калыптастырудагы отбасыныц тэр­
биелж мумющцктерш арттыру жолдары // Бипм элем1, 2000. - № 3.
7. Майгаранова Ш. Баланы отбасында руханы дамытудыц кей- 
6ip кырлары // Бала мен балабакша, 2007. - №1.
8. 
Копеев М. Ж. Казак шеж1рес1 /Тацдамалы шыгармалары 
2-том. - Алматы, 1993.
92

АТА-АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫЦ
КАРЫМ-КАТЫНАС СТИЛДЕР1 МЕН ОНЫ
ДИАГНОСТИКАЛАУ ЭД1СТЕР1
7.1 Ата-аналар мен балалардын карым-катынас
стилдер1 жэне оныц бала психикасына осе pi
Адам когамнан тыс 
OMip 
суре алмайды. Адам баска адамдар- 
мен карым-катынас барысында гана адамга тэн касиеттерш сактап 
калыптасады. Оган жануарлар арасында 
©Mip 
сурген балалар дэлел 
бола алады. Кез келген адам дуниеге келЫмен еюнни 
6 i p
адаммен 
карым-катынаска тусуд1 кажете шедг Мысалы, нэрестенщ анасымен 
«тшдесу» кажетш канагаттандырмау-б1рт!ндеп оныц катац сез1мд1, 
мешр1мс1з болып 
© cyiH e, 
юшкентайынан айналасына деген сез1мнщ 
азаюына экелш соктыратыны байкалып жур. Сейтш, баскалармен 
карым-катынаска тусу - кай жастагыларга болмасын, оган юпм 
кешек, баспана калай кажет болса, айналадагы журтпен араласып, 
дурыс карым-катынас жасай б1лу де сондай кажет. Адамды камап, 
баскалармен араластырмай устау - жазаныц ец ауыр 
Typi 
екещцпне 
шубэ келт1руге болмайды. Озгелермен карым-катынас жасау - бул 
т1рнплжке аса мацызды акпарат алмасу деген с©з.
Адам карым-катынас аркылы айналасындагы дунне жайлы мэ- 
л1мет алады, ецбек пен турмыс дагдыларына машыктанады, адамзат 
жасап шыгарган турл1 кундылыктарды мецгередг Орнне, карым- 
катынас акпарат алумен гана шектелмейд1, оныц me6epi аса кец, 
кепкырлы. Спектакль керсек те, лекция тыцдасак та, дос-жандармен 
сойлесек те, осыныц бэр1 - карым-катынастыц сан алуан кырлары.
Отбасындагы тэрбиенщ тшмд1 болуы ондагы карым-катынас 
турлершщ орныгуына байланысты. Отбасында турл1 карым-каты­
настар орын алады.
• 
ынтымактастык карым-катынас, ягни отбасы мушелершщ 
озара карым-катынасы туешютж пен кемекке багытталган;
• 
ортак муддеге непзделген б1рщгай карым-катынас;
• 
езара жетютжке жетуд1 кездеген карым-катынас;
• 
бэсекелестж, ягни барлык жагдайда езшщ бэсекеде утуын 
кездеген карым-катынас;
турл1 себептермен туындаган отбасындагы кайшылыкты ка­
рым-катынас.
93

Ор отбасында жогарыдагыдай T \ ^ i карым-катынастыц орны- 
гуынан баланын жеке тулгалык касиет1 калыптасады. Отбасында 
турл1 карым-катынас калыптары 
K e p iH ic
бередг Kefi6ip отбасын­
да отбасы мушелерш безм ен ж1бередк мундай жагдайда ешкан­
дай карым-катынас болмайды. Ал кейб1р отбасында бедел орын 
алган карым-катынас орнайды. Оныц езш дж ерекшел1ктер] бар, 
онда б1реудщ баскаларга басымдылык танытуы, буйыруы баланыц 
тулгалык касиетшщ дамуына жагымсыз ыкпал етедь 
bQa3ipri 
кезде 
заман агымына карай, отбасында демократиялык карым-катынаска 
умтылушылык бар, ягни эр отбасы 
M y i u e c i
тен кукыкты карым-ка­
тынасты орнатуды кездейдг
Тэрбиелеу удершшщ эсерлш п непзшен карым-катынас си- 
патына тэуелд1 болады. Карым-катынас б1рлескен ужымдык эре- 
кеттщ 
H e m i
болып кана коймай адам тулгасын калыптастырудьщ 
H e r i 3 r i
факторы жэне тэрбие тэсии болып табылады. Адамды тэр­
биелеу - бул оньщ кезкарасы мен тусЫ ктерше эсер ету, оны сещцру 
жэне онын баска адамдармен карым-катынасы барысындагы мшез- 
кулкын реттеуд1 жузеге асыру.
«Ата-ана — бала» жубындагы кез келген карым-катынас туршщ 
тэрбиелж мацызы бар. Тулганы калыптастырудьщ манызды факторы 
бола отырып, карым-катынас улкен педагогикалык мумкшд1ктерге 
ие.
1\арым-катынастыц гуманизмге непзделген формалары мен 
тэсшдер1 келесщей сапаларды калыптастырудьщ т эсш бола алады. 
Олар: баска адамдарга деген сыйласымды катынас, улкещц сыйлау. 
Алайда, карым-катынас аркылы жагымды сапаларды тэрбиелеу ушш 
арнайы бипмдер кажет. Тэрбиенщ тшмдипп ата-ананын баламен 
курган карым-катынасына тэуелд1 болады. Тэрбие барысындагы 
карым-катынас - бул эрекеттестжтщ 
6 i p T y p i .
Ол сэтп жузеге асуы 
уш1н оку мотивтерш, мектепке деген жагымды катынасты, дурыс 
езш дж багалауды, оку тапсырмаларын дурыс орындауга деген 
умтылысты жэне т.б. калыптастыру кажет.
Карым-катынас киыншылыктары классификациям мен олар­
дыц себептершщ турлер1 де сан килы. Психологиялык эдебиеттер- 
де карым-катынас киыншыльжтары келесщей болады: сер1ктестер 
арасындагы эрекеттестж барысыныц бузылуы, катынас дамуы 
барысында туындайтын эр турл1 киындьжтар, карым-катынас ба­
рысындагы кысым.
94

Кептеген галымдар (Я. Л.Коломинский, Е. Е.Кравцова, В. Б.Кан- 
Калик, М. И. Лисина, Е. О. Смирнова жэне т.б.) карым-катынас бала 
дамуыныц эр турл1 кезецшдеп б1рнеше тэсшдер (сез, мимика, бетпе- 
бет) аркылы жузеге асатын ерекше эрекеттестж ретшде карастырды.
Кдрым-катынас дамуыныц бузылуы тулгалык катынастыц маз- 
мунды кырына 
Kepi
эсерш типзедг Сонымен катар балалар карым- 
катынасыныц ею мацызды аймагын естен шыгармау кажет. Олар 
ересектермен жэне курдастарымен карым-катынасы. Олардыц ты­
гыз байланыстылыгына карамастан булардыц эр кайсысы бала ка­
рым-катынасы дамуыныц децгешн бейнелейдг
Мектепке дейш п жастагы бала езш коршаган адамдарды ке- 
3iMeH кepeдi. Егер отбасындагы багалау жэне умгг баланыц жас 
ерекшелшше, жеке ерекшел1ктерше сэйкес келмесе, оныц e3i жайлы 
кезкарасы шындыккасай келмейдг М. Н. Лисина (1985) балалардыц 
отбасындагы тэрбие ерекшел1ктерш ескере отырып мектеп жасына 
дейшп баланыц езшдж санасы дамуы децгейш карастырады. 
0 3 i
жайлы накты кезкарасы дамыган балалар тэрбиеленген отбасында 
ата-аналар оларга кажетп децгейде кецш беледк олардыц физика- 
лык жэне акыл-ой дамуына адекватты бага бередк мектептеп жаксы 
улгер1мд1 жоспарлайды. Мундай балаларды жш мактайды, карым- 
катынасты шектеу аркылы жазалайды. 0з1нд1к багалауы темен ба­
лалардыц отбасында олармен ж етк ш к аз децгейде айналысады, 
6ipaK 
жогары талап кояды, теменбагалайды, жазалайды, олардан 
ешкандай жетютш кутпейд1.
Тэрбие максатына жету уш1н ата-аналар эр турл1 эсерлерге жу- 
г1нед1: мадактайды, не баланы жазалайды, баласы уннн улп болуга 
тырысады. Балаларды саналы турде мадактау нэтижес1нде баланыц 
тулга ретшде дамуын жеделдетуге болады. Егер жазалау кажетт1л1г1 
туындаса, онда оны тек кана кажетп жагдайда гана колдану кажет. 
Оте катал жаза нэтижесшде балада коркыныш немесе ешпенд1л1к 
болуы мумкш. Кез-келген физикалык эсер нэтижесшде балада 
езше унамаган жагдайды кушпен шешуге болады деген устанымды 
туындатады.
У. И. Ауталипова (1999) езшдж багалау мен бала тэрбиелш п 
арасындагы тэуелдш кп айкындады. Автор ата-анасымен кактыгыс- 
ка жи1 тусет1н балаларды эксперимент аркылы белш алып, эр турл1 
тест1к эд1стемелерд1 отбасындагы ата-ана мен бала катынасында 
(В. Я. Варга - В. В. Столин; К. Томас тестк С. А. Будассидщ езшдж 
багалауды зерттеу эд1стемес1; сауалнамалар) колданады.
95

Соныц нэтижесшде езш дж багалауы темен балалардыц ездерь 
не кецин толмайтындыгын керсетп. Мундай жагдай ата-аналары 
балаларына оныц шамасынан жогары талап коятын отбасыларда 
жж орын алып отырады. Бала ез ата-анасыныц талабына сэйкес 
келмейтшджш сезшедь ©зшдж багалауы жогары жагдайда да 
адекватсыздьж байкалады. Бул баласын кеп мактап, юшкентай же- 
TicTiKTepi y m iH
де сыйлык беретш отбасында да кездеседк Жогары, 
6ipaK шамадан тыс езш дж багалауы жок отбасында балаларга 
багытталган кецш белушшж кажетп децгейдеп талапшылдьжпен 
сэйкес келедг ©зшдж багалауы темен балаларга отбасында шамадан 
тыс еркшдж усынылады, алайда бул еркшдж ата-ана мен бала 
арасындагы катынас бузылуы нэтижесшдеп бакылаусыздьж болып 
табылады.
Карым-катынас барысындагы киыншыльжтар эмоционалды ка­
рым-катынас бузылуыныц нэтижеЫ болып табылады. Мектеп жасы- 
на дейш п баланыц co3i мимика, жест жэне поза кемепмен жузеге 
асырылады. Бала ата-анасы жэне жакындарыныц карым-катынас 
стшпне елжтей отырып, санасыз турде соган бешмделш кетедг Сей- 
леу мэдениетше ие отбасы баласыныц бойына колданылып журген 
карым-катынас стшнн бешмдейдг Эмоционалды катынастыц бу­
зылуы нэтижесшде бала бойында урейлшж дамиды. Жогары урей- 
л ш к туракты сипатка ие болады. Мысалы, бала ауырып калып ез 
курдастарынан калып койды, ол оку удерюше косылуда киналады. 
Егер оныц бойындагы уакытша киындьжтарды ересектер т т р к е н - 
д1рсе, б1рдецен1 кате жасап кою коркынышы, урейлшж туындайды.
Мундай жагдай ата-аналар тым жогары талап койганда да туын­
дайды. Урей мен оган байланысты темен езш дж багалаудыц ecyi 
нэтижесшде баланыц танымдьж жет1ст1ктер1 темендеп, сэтаздж
ce3iMi беки туседг ©зше деген ceнiмciздiк нэтижесшде келесщей 
ерекшелжтер де туындайды. Ересектердщ нускауын орындау, улп 
бойынша гана эрекет ету, ез ойын биццруге корку, бЫмдер мен эре­
кет тэсшдерш ресми турде мецгеру. ©з баласыныц оку эрекетшщ 
нэтижелипгшщ темендеуше кец ш толмаган ересектер карым-каты- 
нас барысында аса улкен кецш беле отырып, бала бойындагы эмо­
ционалды дискомфортты удете туседь Нэтижесшде келесщей шец- 
бер курылады: баланыц жагымсыз тулгальж ерекшелжтер1 оныц 
оку-танымдьж эрекетше эсер етедк жагымсыз катынасын туында- 
тады, ал бул 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: