Педагогикасы казакстан республикасы

элеуметпк мэщц сез1мге турлене бастайды. Сэбидщ анасына 
махаббаты оган туа бершмеген, алайда онын анасымен жакын 
карым-катынасы ем 
ip 
бойы сакталатын жауапты махаббатты ту- 
дырады. Бала камкорлык, 
MeftipiM, 
отбасы жылуы, куаныш пен 
рахаттану сез1мшщ туыстарынан шыгатынын сезедг 
Баланыц 
карым-катынаска, эмоционалды жэне мэнд1 сипаттагы б1рлескен 
ic-эрекетке умтылуыныц канагаттандырмауындагы ата-ананыц бей- 
жайлыгы тулганыц элеуметтенушщ кешеу1лдеуше, ягни, элеуметтж 
мшез-кулыктыц дагдыларын, нормаларын, ережелерш мецгерудщ 
бэсецдеуше жэне бейэлеуметтж мшез-кулыктыц калыптасуына 
экеледг
Ата-ананыц 6miMi жэне мэдени децгеш негурлым жогары болса, 
олар бала тэрбиесшде жетшген эдютерд1 колданатыны шартталган. 
Бул б1рлескен ic-эрекетп уйымдастыру, жазалау мен мадактаудыц 
аса икемд1 жуйесшщ жеке мысалы болуы мумюн. Баласымен аз 
уакытын етюзетш бшмд1 ана отбасында бос уакытты мазмунды 
уйымдастырса, балалармен достык карым-катынас орнайды. Егер 
ата-аналар мен балалар арасындагы карым-катынас стереотиптерше, 
калыптаскан дагдыларына улкендердщ рухани дайын болмауы, ата- 
аналар мен балалар арасында карым-катынас уакытыныц келемш 
арттырганда да оц нэтиже бермейдг Отбасында баланы турмыстык, 
шаруашылык, ортак демалу, когамдык пайдалы ic-эрекетке, ата-ана 
ецбепне жанама араластыруга объектива мумющцктер болады. 
Д. О. Дзинтере, Т. А. Марков, JI. В. Загиктщ зертеулершде, егер 
мектепке дейшп бала отбасыныц баска мушелер1 сиякты ецбек 
мшдетш аткарса, отбасыныц кызыгушылыктары мен камкорлы- 
гымен 
e M i p
сурсе, онда ол отбасы ужымыныц толыкканды 
M y u i e c i
саналады, оныц камкорлык, ецбексуйпитпк, жауапкершиппн 
тэрбиелеуге мумюндж беретш анасыныц, экесшщ айналысатын 
ецбегш курметтеуге уйренетпп айтылган.
Ата-аналар мен балалар арасындагы езара карым-катынаста 
ецбек тэрбиес1 жагымды эсер етедг Баланы турмыстык ецбекке 
араластыра отырып, ата-аналар оныц замандастар арасында жэне 
мшез-кулкыныц ужымдык багытта дамуына ыкпал етедг
Узак уакыт бойы отандык мектепке дейшп педагогикада бала­
ныц дамуы мен тэрбиеа тек туылу сэтшен бастап карастырылды. 
Еылымныц дамуы бул мэселеге жацаша кезкараспен карауга жол 
ашты. Жаца eMip езшде кайталанбайтын генетикалык акпарат
125

жинаган еркек пен эйел жасуша ядроларыньщ 6ipiryi нэтижесшде 
басталатыны белгшь Ом1рдщ алгаш пайда болган жасушасы
— зигота, езшде генетикалык код 46 хромосомада жазылган 
акпаратты алып журедг Ол кеп жагдайда баланьщ анатомиялык- 
физиологиялык жэне психологиялык epeкшeлiктepiн аныктайды. 
Галымдар шарана анасыньщ жуйке стрестерше ете сез1мтал келе- 
д1 деп есептейдг Ж уктш ктщ алгашкы айларында бул стрестер 
урыктыц турл1 кемтарлыгына экеп соктыруы мумюн. Профессор 
И. А. Аршавскийдщ соцгы жануарларга журпзшген зерттеулер тэжн 
pибeciндe: токтьщ уруы, сигналдардьщ шуы осындай нэтижелер 
беретшдшш дэлелденген.
Ka3ip баланын курсактагы дамуына эр турл1 факторлардьщ 
3cepi туралы жш айтылуда. Мысалы, калаусыз баланьщ психикасы 
оньщ туылуына дешн жараланады. Ананыц узак уакыт куйгелекпк 
жагдайынан, баланыц ми курылысыныц калыптасуына кер! эсерш 
беретш гармондардыц кеп белшу1 пайда болады. Американ дэр1гер1 
жэне психологы С. Граф адамныц денсаулыгы мен оныц аурулары 
кебшесе туылганга дешн жэне туу сэтше кеп байланысты екенш 
ашып керсетедк Туылу сэтшде алынган психикалык закымданулар, 
адамныц кешнп eMipiHe ешпес i3 калдыруы мумюн.
Зерттеупплер урьщтыц дамуы тез каркынды журетшш айтады. 
Бул - eMipre бешмделудш бастамасы. Курсактагы дамудыц ушшлп 
айында шаранада оныц туылганнан кешнп eMiprn камтамасыз ету­
ге кажет барлык жуйелер1 дамиды. Ал калган 6 айда бул жуйелер 
ж етш п, мидыц баскаруымен жумыс icTeyre уйренедг ЖYKтiлiктiц 
соцына карай балада жылуды камтамасыз ететш Tepi асты майлары 
пайда болады. Курсактагы дамудыц 6ipiHiui айында урык 10 мыц есе, 
ал 2-mi айда 74 есе улгаяды. К,алган айларда дамудыц жылдамдыгы
0.3-ке дешн темендейдг Курсакта жаткан баланыц еститЫ , ауру- 
ды, кысымды, катты дыбыстарды сезшетЫ , ем in, жутып, купетш] 
гылыми тургыда дэлелденген. Бесшип аптада эмбрион колымен жэне 
кеудеЫмен козгалтып, езш щ канагаттану жэне канагаттанбауын 
изеумен, кисаюмен керсете алады. Тертшии айда оныц мимикасы 
жетшедк ол кулед1 немесе тунжырайды. Б1рнеше аптадан кешн ол 
жакындасуды сезшед1, сондыктан бала мешр1мд1 ce3iHyi ymiH ана 
iuriH сипайды.
126

Бала ymiH ец суйпсп дауыс, ол - анасыныц журек согысы. 
Галымдар жаца туылган бала анасыныц туылганга дешн дауыстап 
окыган балалар такпагын артык керетшш аныктаган. С. Граф, 
курсактагы бала анасыныц мазасыздык, кысым, эмоционалды 
стресс куйлерш кабылдайды деп есептейдг Бул пренаталды эсерлер 
бейсаналыкдецгейге кешедг Сондыктан жуктипккезшдеэйелдщтек 
физиологиялык емес, сонымен катар психологиялык денсаулыгына 
коцш болу керек. Осыган орай, баланыц 
OMipi 
мен тэрбиеа оныц 
туылуына дешн басталады жэне болашак ата-аналар бул дереют 
ескерген жен.
Отандык галымдардын 
niK ipiH uie, 
ана 
y m iH
алгашкы туганнан 
кешнп 36 сагат - сенситивт1 кезец болып табылады. Егер осы кезец- 
де анага баласымен 
«T ep i-T ep i»
катынасын орнатуга мумюндж туса, 
онда анада баласымен рухани байланыс орнайды. Егер сенситивт1 
кезещц ж1берш алмаса, онда ананыц мшез1 сабырлы, ал балалар жш 
кулетш болады.
Сонымен катар мектеп жасына дейш п бала тэрбиесш ерекше 
кезецдерге белш сипаттаган галым С. Габбасовтыц пш рш ш е, туыл­
ганга дешн жэне дуниеге келген сэттен 2-3 айга дейш п кезецде 
тек анасыныц ыкпалында болса, 3pi карай экесшщ жэне баска да 
отбасы мушелершщ камкорлыгына беленетшднш айтады. Оныц 
ойынша бала экесше кеб1рек умтылып, оныц алдына барганына 
ерекше мактаныш сез1мдерге беленедг Сондыктан эк еа осы мум- 
ющцкп ж!берш алмай оны пэрмещц турде 
e c K e p i n ,
сэтше карай 
тэрбие тэсшше айналдырып ж1бергеш жен. Сондай-ак ол балада 
осы жас аралыгынан бастап мидыц кауырт жетшу1 мен психикалык 
еркендеушщ удерю каркынды журетшш ескерте отырып, тэрбиенщ 
сез!мдж эсерлерш 
6 e c i K
жырыныц эуен дш п мен 
K Y м б i p л e г e н
куй 
тартуды жуйел1 журпзу керек деп есептейдг
С. Габбасов езш щ «Педагогика мен психология непздерЬ) атты 
ецбепнде 6ip жарым жаска дейшп, уш жасарлардыц жэне алты жа- 
сар бала тэрбиеа туралы, жет1 жасарлар жэне 0-сынып окушыла­
рын тэрбиелеу мэселесше терец талдау жасайды.
Отбасында ею карама-карсы сипат тэн тэрбие жш байкалады -
авторитарлы жэне ерюн. Авторитарлы тэрбие - бул диктатордыц 
тактикасы, баланыц накты талаптарын, кажеттшктерш, кызы­
гушылыктарын кабылдамау, баланыц дербестж кукыгын мойын- 
дамау. Мундай ата-аналар шектеулерд1 асыра пайдаланып, шекс1з
127

багынуды талап етедг Мысалы, мундай жагдайда ата-анадан ба­
ланьщ талабына «Сейлеме! Саган не айтса соны жаса! Кет!» деген 
жауапты естуге болады. Мундай жагдайда балалар, 
a c i p e c e
ер бала­
лар агрессивт1 немесе 
e p iK c i3
болып еседь Жж салынган тыйымдар 
бала пснхикасына жагымсыз эсер етедг
Ерк1н тэрбиелеу принципш устанатын ата-аналар, бала шек- 
теус1з, мшдетЫз ecyi ти!с деп есептейдг Алайда барлыгы руксат 
етшген жагдайда ез калауларын тежей алмайтын, езге адамдардьщ 
кукыктары мен кызыгушылыктарын кабылдай алмайтын тулга 
Калыптасуы мумюн. Кептеген ата-аналар балаларымен болган ке- 
ленс1зд1ктер кенеттен болды деп есептейд1, алайда бул жагдайлар 
олар ескермеген жайттардан пайда болган. Бала тулгасын кур- 
меттейтш ата-аналар, оньщ кажеттиппн, кызыгушылыгын 
e c K e p i n ,
оньщ мшез-кулкыньщ мэнш туЫнуге тырысып, ситуацияга оньщ 
кез1мен карауга тырысады. В. А. Сухомлинский адам онсыз нагыз 
тэрбиепп бола алмайтын жанньщ касиет1 бар - ол баланьщ рухани 
элемше ене алу деп езш щ енбегшде накты 
n i K i p
айтты. Ол кеп 
мугал1мдердщ кателнш олардьщ окушы - ен алдымен адами езара 
карым-катынаска тускен жанды адам екенш умытып кеткеншен 
кердг Бул белгии педагогтьщ сез1 ата-аналарга да катысты.

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: