Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі

Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі

С. Торайгыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

5В071800 – Электрэнергетика мамандығының тәлімгерлеріне арналған

Павлодар

Пән бойынша оқыту бағдарламасының бекіту парағы (Syllabus)

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/38

БЕКІТЕМІН Энергетика Факультетінің деканы ______________Кислов А.П. «____»__________20__ ж.

Құрастырушысы: аға оқытушы _____________ Ашимова А.К.

Хаттама № ___

Энергетика факультетінің оқу әдістемелік кеңесімен мақұлданған «____»_____________ 20__ж. Хаттама № ___

ӘК төрайымы М.М. Кабдуалиева

1 Оқытушы туралы мәліметтер

Ашимова Айгүл Кенжебайқызы, Электрэнергетика кафедрасының аға оқытушысы

Электрэнергетика кафедрасы басты корпуста орналасқан (Павлодар қ.,  Ломов көш, 64), аудитория А-223, байланыс телефоны – 67-36-26 (1165)

2 Пән туралы мәліметтер

«Электрлік станциялардағы басқару және реттеу автоматикасы» пәні электр станциялары саласы бойынша оқытылатын мамандық үшін профильді болып табылады, сонымен бірге дипломдық проектіні орындау барысында қолданылады. Осы пән басқа профильді пәндермен тығыз байланысты және олармен бірге (параллель) оқытылады. Берілген пән бойынша дәрістер, тәжірибелік жұмыстар және студенттің өзіндік жұмыстары қарастырылған.

Қорытында аттестация жазбаша емтихан түрінде өткізіледі
3 Пәннің еңбек көлемі

Оқу нысаны

Пән ұзақтығы

Семестр бойынша бақылау түрлері

Семестр

Семестр бойынша студенттің жұмыс көлемі

кредиттер

академиялық сағат

кредиттер

аудиториялық жұмыс (акад. сағат)

СӨЖ (акад. сағат)

барлығы

ауд.

СӨЖ

емт.

сын.

КП

КЖ

барлығы

лек

тәж

зерт

барлығы

СӨЖМ

күндізгі ЖОБ базасындағы

3

135

52,5

60

6

7

3

45

30

7,5

7,5

60

4 Пәннің мақсаты және міндеттері
Пәннің мақсаты студенттерді электр станциялардағы электр қондырғыларды тәжірибе жүзінде пайдалануға дайындау.

Пәннің міндеті автоматиканың негізгі басқару және реттеу құрылғылары туралы жүйелі білімдерін қалыптастыру және практикалық жұмыста алған қабілеттері мен дағдыларын бекіту.
5 Білімге, икемділік пен дағдыларға талаптар

Пәнді меңгеруде Сіздер білулеріңіз керек:

- электр станцияларды пайдаланудың ғылыми негізін;

- апатқа қарсы автоматика құрылғыдарына талап қойылатын әрекет пен жұмыс істеу принципін (АПВ, АВР, АЧР).

- энергожүйелер мен электр станцияларда кернеу мен активті қуатты реттеу тәсілдерін.

- электротехниканың теориялық негіздері (бөлімдер: бір фазалы тсинусоидалы токтың электрлік тізбектері, үш фазалы тізбектер);

- электр машиналары (бөлімдер: трансформаторлар, асинхронды машиналар, синхронды машиналар);

- электроэнергетика (бөлімдер: электр станциялары, электрэнергетикалық жүйелер мен тораптар, релелік қорғаныс пен автоматика).

- электр станцияларын жобалау;

- электр станцияларының басты сұлбаларының тұрақтылығы.
8 Пәннің тақырыптық жоспары
Жалпы білім беру базасындағы күндізгі оқу нысандағы студентерге арналған пәннің тақырыптық жоспары

Студенттер пәнді оқыған кезде электр станцияларда қолданатын автоматты басқару мен реттеу құрылғылары туралы негізгі білімдерін алады.

Студенттер пәнді оқу процесінде АҚҚ, АРҚ, АЖТ құрылғыларына қойылатын талаптары және оларды схемалық орындау тәсілдері туралы мәлімдемелер алады.

Автоматиканың нормаль режимдерін оқу кезінде студенттер параллель жұмысқа қосылатын генеторлардың автоматикалық синхронизаторлардың нормаль режимдерінің әр түрлі варианттары, құрылғылардағы кернеу мен реактивті қуаттың реттелуі және жиілік пен активті қуаттың реттелуі туралы білімдерін алады.

АҚҚ құрылымдарын тағайындау, олардың классификациясы және қолдану облысы. АҚҚ құрылымдарына көрсетiлетiн негiзгi талаптар. АҚҚ- ның бiр рет әрекет ету қағидасы. Әуеге және сөндiргiштер элегаздық АҚҚ. Екi еселік АҚҚ. АҚҚ-ның жанында релелiк қорғаудың үдеулік әсерi.

АЖТ құрылым көрсетiлетiн тағайындаулар, негiзгi талаптар. АЖТ-тің құрылымның орындауының негiзгi қағидалары. Энергия желiсiн жобалауының институтының АЖТ және ЖАҚҚ бiр үлгiдегi схема. Қосымша жүк түсiрудiң схемалары. АЖТ-дың құрылымдардың уставкаларын есептеу.

2 Тақырып Нормалы режимдегі автоматика.

Параллель жұмысына iлеспе генераторлардың қосындысы әдiстерi туралы ортақ мәлiметтер. Самосинхронизацияның әдiсi бойынша iлеспе генераторлардың автоматты қосындысы. Дәл синхронизацияның әдiсi бойынша iлеспе генераторлардың автоматты қосындысы. Озуды тұрақты уақытпен автоматты синхронизаторлары. Тұрақты озу бұрышымен синхронизатор. «Спринт» және кемеңгер-шi автоматты микропроцессорлық синхронизаторлар. Автоматты синхронизаторлардың уставкаларын есептеу.

Синхронды генеторлардың тағайындалуы және автоматтық қоздырғыш (АРҚ) реттеудің түрлері. АРҚ электромагниттік генераторларының тұрақты ток қоздырғыштары. Тез әрекет етуші форсировканың және расфорсировканың синхрондық генераторларының қозуы. Синхрондық генераторларының компаундирлену қоздырғышы.

Электромагниттік кернеудің корректорлары (ЭМК). Фазалық басқарылатын компаундирленудің құрылымы. ЭПА-305 және РВА–62 типті электромагниттік қозушы жүйелерінің АРҚ генераторлар құрылымы. АРҚ синхрондық генераторларының электромагниттік тұрақты ток қоздырғыштары. ЭПА-325 типті жоғары жиілікті АРҚ генераторлары. Күшті әрекетті АРҚ. Күшті әрекетті АРҚ-ның тағайындалуы, ерекшеліктері және алгоритмдері. Күшті әрекетті АРҚ-ның түрлері. Күшті әрекетті АРҚ-ның аналогтық, цифрлық, микропроцессорлық қоздырғыш реттеушілері.

АРҚ құрылғылы электрстанциялардың шиналарындағы кернеуді және реактивті қуатты реттеу. Параллель жұмыс істеуші генераторлардың реактивті нагрузканың автоматты таратылуы. Электр желілерде автоматты токтың реттелуі.

АРТ-1Н типті кернеу трансформаторының жартылай өткізбелі автоматты реттеуіші. SPAU 341C микропроцессорлық автоматты реттеуіш.

Активті қуатты және жиілікті реттеу әдістері. Реттеудің харастеристикасы. Статистикалық характеристикасының әдістері. Жиіліктің интегралдық ауытқу әдісі.

Айналу жиілігінің центрге тартқыш реттеуіші. Электрогидравликалық реттеуіштің айналу жиілігі.

4.3 Практикалық сабақтардың мазмұны мен тізімі

1) 1 Тақырып

Апатқа қарсы автоматикасы. 1,2 сабақ АҚҚ уставкаларын есептеу. Автоматтық қосылу резерв құрылғыларын таңдак мен уставкаларын есептету. Автоматтық жиілікті түсіру құрылғыраның уставкаларын есептеу.

2) 2 Тақырып

Нормалы режимдегі автоматика. 3 Сабақ. Автоматтық синхронизаторлардың уставкаларын есептеу.
4.4 Зертханалық сабақтардың мазмұны мен тізімі
Лабораторлық сабақтардың мақсаты – автоматика тізбектерімен танысу, уставкаларды есептеу, уставкалардың құрылымы және жұмыс істеу принципі болып табылады.

1)1 сабақ. АҚҚ-ның бірінші және екінші реттік құрылымдарымен танысу. АҚҚ құрылғының уставкаларын есептеу және орнату.

2) 2 сабақ. АРҚ секциондық ажыратқышпен танысу. АРҚ секциондық ажыратқыштың уставкаларын есептеу және орнату. АРҚ секциондық ажыратқышты әр түрлі режимде сынау.

3) 3 сабақ. АЧР1 және АЧР2 құрылғыларымен танысу. АЧР1 және АЧР2 уставкаларын есептеу және орнату. АЧР1 және АЧР2 әр түрлі режимде сынау.

4.5 Студенттің өздік жұмысының мазмұны

4.5.1 СӨЖ түрлерінің тізімі

4.5.2 Студенттердің өздігінен оқуына бөлінген тақырыптардың тізімі

1) 1 Тақырып

Апатқа қарсы автоматика. Автоматтық қайта қосылу

– РПВ-01 және РПВ-02 микросхемдердің релелік қайта қосылуның тағайындалуы, жұмыс істеу принципі және ерекшеліктері.Ұсынылатын әдебиеттер: [2] §9.3.

Резервтің автоматтық қосылуы. 6 кВ және 6/0,4 кВ кернеуіндегі жылулық электр станциядағы трансформаторлардың РАҚ схемаларының өзіндік мұқтаждықтары. Ұсынылатын әдебиеттер: [9] 6 тарау, [10] §5.3.

2) 2 Тақырып

Нормаль режимдегі автоматика. Автоматты түрде синхрондық генераторларының параллель жұмысқа қосылуы. СА-1 тұрақты озу бұрышымен синхронизаторы. СПРИНТ және АС-М типті автоматтық синхронизатордың құрылымы мен жұмыс істеу принципі. Ұсынылатын әдебиеттер: [2] §2,5 және §2.7, Электрические станции журналы 1999, №8, 48-51 б., Электротехника журналы 1996.- №9, 30-34 б.

Кернеуді және реактивті қуатты автоматты реттеу. ЭПА-305 және РВА–62 типті электромагниттік қоздырғыштар жүйесі бар АРҚ генеторының құрылымы. Айнымалы токтың электромагниттік қоздырғыштары АРҚ генераторлары. ЭПА-325 типті үлкен жиілікті қоздырғыштық жүйесінің АРҚ генераторлары.

Күшті әрекетті АРҚ-ның тағайындалуы, ерекшеліктері және алгоритмі. Күшті әрекетті АРҚ-ның түрлері. Күшті әрекеттің реттеуші қоздырғыштары аналогтік, цифрлық және микропроцессорлық. Ұсынылатын әдебиеттер: [1] §7.5, 7.6, [3] §1.9, [7] §7.6,§7,7 және §7.8, [8] §42.2.

1 кесте

№ п/п	Бақылау жұмысының бөлімдері	Орындау үшін қажетті уақыт, сағ
1	АҚҚ бірінші реттік уставкаларын таңдау	3
2	АРҚ уставкаларын таңдау	5
3	АЖР уставкаларын таңдау	4
4	Генератордың синхронизациясын есептеу	4
	Барлығы	16

12 Курс саясаты

Әр студент барлық сабақтарға қатысу керек. Дәрістік сабақтарды және зартханалық жұмыстардағы оқу материалдарын талқылауда белсенді болу керек. Оқу үрдісіне бөгет жасайтын сабаққа кешігулер болмауы керек. Оқу үрдісіндегі тәртіп бұзушылық жазаланады. Сабақ үстіндегі қоңырау, SMS, ұялы телефонмен сөйлесу тыйым салынады.

Сабақтарды босатқаны үшін келесі айып пұлдар салынады:

• 
  Дәрістер мен тәжірибелік жұмыстарға себепсіз келмегені үшін – нөлдік рейтинг;
  
• 
  Дәрістер мен тәжірибелік жұмыстарға себепсіз келмей, кейін балдарды қалпына келтірген жағдайда - максимал балл 3.
  

Егер студент белгілі себептермен межелік бақылауға қатыса алмаса, онда ол келесі сабақ барысында бақылауды тапсыруға мүмкіндік алады. Қорытынды емтихан жазбаша түрде өткізіледі. Емтихан немесе межелік бақылау кезінде көшіріп жазу тыйым салынады.

Егер сіз емтиханда 50-ден төмен балл алсаңыз, онда сіздің қорытынды рейтингіңіз анықталмайды.


13 Әдебиеттер тізімі

Негізгі

1) Леньков Ю.А. Автоматические регуляторы возбуждения синхронных генераторов с электромашинными возбудителями постоянного тока.– Павлодар, Изд-во ПГУ, 2007.– 63 б.

2) Овчаренко Н.И. Автоматика электрических станций и электроэнергетических систем.- М.: Изд-во НЦ ЭНАС, 2000. – 504 б.

3) Автоматика электроэнергетических систем. Учебное пособие. О.П. Алексеев, В.Е. Казанский, В.Г. Козис и др. Под ред. В.Л. Козиса и Н.И. Овчаренко -М.:Энергоиздат, 1981 – 480 б.

4) Соловьев И.И. Автоматические регуляторы синхронных генераторов. – М.: Энергоатомиздат, 1981 – 248б.

5) Барзам А.Б. Системная автоматика. – М.: Энергоиздат, 1989 – 446 с.

6) Беркович М.А., Гладышев В.А., Семенов В.А. Автоматика энергосистем. – М.: Энергоиздат, 1991 – 240 б.

7) Электротехнический справочник. Т3.Кн.1. –М.: Энергоатомиздат, 1988 – 880 б.

8) Байтер И.И., Богданова Н.А. Релейная защита и автоматика питающих элементов собственных нужд тепловых электростанций. – М.: Энергоатомиздат, 1989 – 112 б.

9) Собственные нужды тепловых электростанций/Э.М. Аббасова, Ю.М. Голоднов, В.А. Зильберман, А.Г. Мурзаков; Под ред. Ю.М. Голоднова. – М.: Энергоатомиздат, 1991 – 272 б.

10) Автоматизация энергетических систем. Под ред. А.Д. Дроздова. – М.: Энергия, 1977 – 483 б.