Пән: Экономикалық теория Пән мұғалімі: Факультет

жүктеу/скачать 38,74 Kb. бет 1/2 Дата 08.10.2024 өлшемі 38,74 Kb. #205921

Бұл бет үшін навигация:

• Мамандық

Тараз Инновациялық Гуманитарлық Университеті СӨЖ Тақырыбы: Қазақстанның қазіргі экономикалық жүйесі Пән: Экономикалық теория Пән мұғалімі:___________________ Факультет: Экономика Мамандық: Қар24-1 Студент: Калдыбаева Наргиза Қазақстан экономикасы — абсолютті түрде де, жан басына шаққанда да Орталық Азиядағы ең ірі экономика болып табылады. 2021 жылы Қазақстан бұрынғы Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін тәуелсіз республика болғаннан бері 370 миллиард доллардан астам шетелдік инвестиция тартты. Посткеңестік кеңістіктің екінші экономикасы (Ресейден кейін). 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекет. Елде мұнай, сондай-ақ пайдалы қазбалар мен металдар қоры бар. Ол сондай-ақ айтарлықтай ауыл шаруашылық әлеуетіне ие, өйткені оның кең дала алқаптары мал шаруашылығына да, астық өндіруге де жарамды. Оңтүстіктегі таулар алма мен жаңғақ өсіру үшін маңызды; екі түр де жабайы өседі. Қазақстанның өнеркәсіп секторы осы табиғи ресурстарды өндіруге және өңдеуге негізделген. Кеңес Одағының ыдырауы және Қазақстанның дәстүрлі ауыр өнеркәсіп өнімдеріне сұраныстың төмендеуі 1991 жылдан бастап экономиканың күрт құлдырауына әкелді, ал ең күрт жыл сайынғы құлдырау 1994 жылы болды. 1995-97 жылдары экономикалық реформалар мен жекешелендірудің үкіметтік бағдарламасын іске асыру қарқыны жеделдеді, бұл активтердің жеке секторға айтарлықтай ауысуына әкелді. Еуропалық Одақ пен Америка Құрама Штаттары Қазақстанға тиісінше 2000 және 2002 жылдары "нарықтық экономикасы бар ел" мәртебесін берді. 1996 жылғы желтоқсанда Каспий құбыр консорциумының Батыс Қазақстан Теңіз кен орнынан Ресей арқылы Қара теңізге жаңа құбыр салу туралы келісіміне қол қоюы Путин 2022 жылы Ресейдің Украинаға басып кіруінен кейін Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев тарапынан болған баяу қолдауға қарсылық білдіргенге дейін мұнай экспортын едәуір ұлғайту перспективасын ұлғайтты. Қазақстан экономикасы 1998 жылы ЖІӨ өсімі мұнай бағасының күрт төмендеуіне және Ресейдегі тамыз қаржы дағдарысына байланысты 2,5%-ға төмендеген кезде құлдырады. 1999 жылы мұнайдың әлемдік бағасының қалпына келуі жарқын сәт болды, ол теңгенің уақтылы девальвациясымен және бұрын-соңды болмаған астық өнімімен ұштастыра отырып, экономиканы рецессиядан шығарды. Жан басына шаққандағы ЖІӨ 1990 жылдары 26%-ға қысқарды. 2000 жылдары Қазақстан экономикасы күрт өсті, бұған Қазақстанның жетекші экспорттық тауарлары: мұнай, металл және астық бағасының өсуі ықпал етті. ЖІӨ 2000 жылы 9,6%-ға өсті, ал 1999 жылы 1,7%-ға өсті. 2006 жылы ЖІӨ-нің өте жоғары өсуі сақталды, ол 10,6%-ға өсті. Ресей мен Қытайдың, сондай-ақ Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының көршілес елдерінің экономикасы қарқынды дамып келе жатқан бизнес бұл өсуге ықпал етті. Экономикалық өсудің артуы бюджет 1999 жылы ЖІӨ-нің 3,7% қолма-қол ақша тапшылығынан 2000 жылы 0,1% профицитке ауысқан кезде мемлекеттік қаржының өзгеруіне әкелді. 2014 жылдан бастап елде мұнай бағасының төмендеуінен және Ресей-Украина соғысының зардаптарынан туындаған экономикалық өсудің баяулауы байқалды. Елдің валютасы 2014 жылы 19%-ға және 2015 жылы 22%-ға құнсызданған. 2017 жылы Дүниежүзілік экономикалық форум өзінің жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингін жасады, онда Қазақстан 144 елдің ішінде 57-ші орынды иеленді. Рейтинг нарық мөлшері, ЖІӨ, салық ставкалары, инфрақұрылымды дамыту және т. б. сияқты көптеген макроэкономикалық және қаржылық факторларды ескереді. 2012 жылы Дүниежүзілік экономикалық форум сыбайлас жемқорлықты елдегі бизнес жүргізудің ең үлкен проблемасы деп атады, ал Дүниежүзілік банк Қазақстанды Ангола, Боливия, Кения, Ливия және Пәкістанмен қатар сыбайлас жемқорлық ошағы деп атады. Қазақстан 2018 жылы Transparency International сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде 100-ден 31 балл жинады, бұл сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейін көрсетеді. Дүниежүзілік банктің Еуропа және Орталық Азия бойынша вице-президенті Кирилл Мюллер 2017 жылдың қаңтарында Астанаға барды. Ол Дүниежүзілік банкпен 25 жылдық серіктестікте қол жеткізген елдің жетістіктерін жоғары бағалады. Мюллер сондай-ақ Дүниежүзілік банктің 2017 жылғы "бизнесті жүргізу" есебінде Қазақстанның позициясын жақсарту туралы айтып берді, онда Қазақстан әлемнің 190 елінің ішінен 35-ші орынды иеленді. 2000 жылдан кейін үкімет мемлекеттік секторда бірнеше реформалар жүргізді және мемлекеттік қызметтердің шығындарын азайтуға және тиімділігін арттыруға бағытталған мемлекеттік басқарудың жаңа тәсілін қабылдады. Қазақстан Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымы жариялаған 2018 жылғы Жаһандық инновациялық индекстің орталық және Оңтүстік Азияның өңірлік рейтингінде 3-ші орынды иеленді. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшу жолына түсті. Бұл жолда бірінші маңызды мәселелерді шешу қажет болды. Атап айтқанда олар мыналар: Экономикалық қарым-қатынастарды ырықтандыруды жүзеге асыру; Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру негізінде жекеменшікті трансформациялауды жүзеге асыру; Кәсіпкерлікті дамытуға жағдай жасау; Республикада инфрақұрылымды өрістетуге мүмкіндік туғызу; Қаржылық-несиелік саланы реформалау; Шетел капиталын кеңінен тарту арқылы ашық экономикалық жүйені орнықтыру. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің алғашқы кезде үш кезеңі белгіленді. Бірінші кезең – 1991-1992 жылдар, екінші кезең – 1993-1995 жылдар аралығы болып, осы мерзімде жүргізілетін іс бағдарламасы Жоғарғы кеңестің сессиясында мақұлданып, президенттің жарлығымен бекітілді. Ал үшінші кезең 1996-1998 жылдарды қамтуы тиіс болды. Осыған байланысты көптеген жаңа заң, реформаны жүзеге асыруға қажет басқа да құжаттар қабылданды. Нарықтық экономикаға көшу мәселелерімен айналысатын жаңа мемлекеттік басқару органдары құрылды. Олар: Мүлік жөніндегі, Монополияға қарсы саясат жөніндегі комитеттер, Салық инспекциясы, Кеден және т.б. Сондай-ақ нарықтық экономикаға тән инфрақұрылымның кейбір түрлері: биржалар, коммерциялық банктер, сауда үйлері, жекеменшік кәсіпорындар мен шаруашылықтар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік қоғамдар, холдингтік компаниялар өмірге келді. Осылайша нарықтық экономикаға қарай меншіктің түрін өзгертуде және аралас экономика құруда біршама жұмыстар атқарылды. Елді дағдарыстан тез арада шығару саясаты жүргізілді, бірақ ол ешқандай нәтиже бермеді. Сондықтан мемлекет дағдарыстан шығудың басқа жолдарын қарастыра бастады. 1992 жылы қаңтарда бағаны ырықтандыру, мемлекеттік меншікті оның иелігінен алып жекешелендіру басталды. Ең басты жұмыс – бағаны ырықтандыруды белгілі бір жүйеге келтіру еді. Қазақстанда ырықтандыру 1992 жылы мұнайдың, мұнайдан шығатын өнімдердің, басқа да энергия көздерінің бағасы әлемдік бағаға дейін көтерілуі керек деген ұранмен жүргізілді. Осының нәтижесінде әр кәсіпкер, әр кәсіпорын ең жоғары таза пайда алғысы келді. Баға шарықтап өсті, елдің экономикасы бағаның шарықтап өсуінен төмен түсіп кетті. Бағаны ырықтандырудан кейінгі екінші атқарылған іс – жекешелендіру. Мемлекеттік меншікті жекешелендірусіз нарыққа нақты көшу мүмкін емес еді. Бұл қадам нарық субъектілерін құру тұрғысынан ғана емес, сонымен бірге халықтың бойында меншік иесі психологиясын қалыптастыру тұрғысынан да маңызды еді. Мемлекет меншігінен алу процесі 1992 жылы басталды. Ол алғашында сауда объектілерін, қоғамдық тамақтандыру, тұрмыстық қызмет көрсету және басқа қызмет көрсету салаларын сату түрінде өтті. Алғашқы жылы шамамен 6200 ұсақ мекеме жекешелендірілді. Ірі кәсіпорындар, әсіресе, өнеркәсіп орындары сол кездегі қолданыстағы заңға орай еңбек ұжымдарына берілді. Бұлар негізінен жеңіл өнеркәсіп мекемелері еді. Жекешелендірудің басты үш кезеңі белгіленді: 1. Жалпылай жекешелендіру азаматтардың 97%-на тегін купондарды беріп қана қоймай, купондарды өз қалауынша инвестициялық-жекешелендіру қорларында сақтауға мүмкіндік берді. Инвестициялық-жекешелендіру қорларында емін-еркін ақша айналымы болмағандықтан, олар купондарды дер кезінде ақшалай азаматтарға қайтара алмады. 2. Шағын жекешелендіру шағын және орта бизнесті дамытуға ықпал жасады. Оның объектілері көтерме және бөлшек сауда нүктелері, қоғамдық тамақтандыру орындары, өндірістік мекемелер және басқа да қызмет түрлері болды. 3. Жеке жобаларға байланысты жекешелендіру аса ірі (5000-нан аса жұмысшысы бар) мекемелерді қамтыды. 1994 жылдан бастап мұндай мекемелер шетелдік басқаруға беріле бастады. Олардың қатарында Павлодар алюминий зауыты «Уайтсвен ЛТД», Соколов-Сарыбай тау-кен өндірісі «Айведон», Ақтөбе ферроқорытпа зауыты «Джапан Хром Корпорейшн» және т.б. болды. 1993 жылдың 15 қарашасында республиканың өз ұлттық валютасы – теңге айналымға түсті. Бұл елдің өзіндік қаржы жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік жасады. Қазақстан осы күннен бастап экономикалық дербестік жолына түсті. Алайда нарықтық экономикаға көшуде бірсыпыра қателікке жол берілді. Біріншіден, реформаны бастауда мемлекеттің мақсаты, мүдделері де, оларға жетер жолы да, әдіс-тәсілдері де толық анықталмады. Екіншіден, барлық елдерге бірдей сай келетін экономикалық реформаның моделі болмайды. Әр елдің өзіне тән, оның ұлттық бітіміне, тарихына, дәстүріне, нақтылы саяси, әлеуметтік, экономикалық қалыптасқан жағдайына сәйкес өз моделі, өз жолы болу керек. Оны әлемдік тәжірибе де көрсеткен. «Жапондық», «Немістік» тағы басқадай әр елдің өз даму жолы болғаны белгілі. Қазақстан көп елде жақсы нәтиже бермеген, Халықаралық валюта қоры ұсынған «есеңгіретіп емдеу» деп аталатын жолды таңдады, Ресейдің соңынан ерді. Үшіншіден, экономикалық реформа бірінен кейін бірі және өзіндік ретімен жасалуы арқылы жүзеге асуы тиіс. Ал Қазақстанда қажетті заң жүйесі жасалып бітпей, жекеменшікке негізделген кәсіпорындардың үлесі өсіп, бәсеке ортасы қалыптаспай тұрып, ең әуелі бағаны ырықтандырудан бастау қате болды, өйткені бағаны ырықтандыру үкімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны өсіріп отыру болып шықты. Төртіншіден, қабылданған заңдар көп жағдайда жүзеге аспай қалды, себебі ол заңдардың жүзеге асатын механизмдері жасалмаған еді. Бесіншіден, инфляция ауыздықталмай, мемлекеттегі қаржы, несие, ақша жүйесі ретке келмеді. Ұлттық банк ақша жүйесін, ақша айналымын, оның ішкі және сыртқы қозғалысын қатаң бақылауға алудың орнына, ақша-несие ресурстарын бей-берекет жұмсап, аса жоғары процентпен сатып, пайда табуға әуестенді. Алтыншыдан, қылмыс, жемқорлық, заңбұзушылық көбейді. Оған жаппай тәртіпсіздік, жауапсыздық қосылды. Осылардың бәрі реформаны жүргізуде, экономиканы дамытуда зиянын тигізді. Жетіншіден, мемлекет басшылары экономикалық дағдарыс кезінде өмір сүріп, жұмыс істеп көрмегендіктен, оның ой-қырын, бүге-шігесін, одан шығу жолдарын білмеді. Экономикалық дағдарысты дұрыстап бағалай алмады. жүктеу/скачать 38,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу: