Пән туралы мәлімет: Атауы: «Әдебиет тарихын дәуірлеудің теориялық негіздері» Кредит саны: «Әдебиет тарихын дәуірлеудің теориялық негіздері»
Тақырып: Қазаргі қазақ прозасындағы жаңа құбылыс-ізденістер Қарастырылатын сұрақтар
жүктеу/скачать 1,17 Mb.
|
Әдебиет тарихын дәуірлеудің теориялық негіздері, Ж.Ж.Шайекенов
Тіл тарихын дәуірлеу СИЛЛАБУСЫ, Үстеу тақырыбына деңгейлік тапсырмалар
| Тақырып: Қазаргі қазақ прозасындағы жаңа құбылыс-ізденістер
Қарастырылатын сұрақтар: 1. М.Мағауинннің «Жармақ», Д.Амантай «Гүлдер мен кітаптар» Әдеби сын материалдарына шолу. Мақсаты: Әдебиеттану ғылымындағы қазіргі стильдік ағымдар мен құбылыстарға шолу. Мұхтар Мағауин қазіргі таңдағы прозамыздағы қабырғалы қаламгерлердің санатынан екені мәлім. Ол шығармашылқ процесін үнемі үздіксіз дамытып, үзбей жазып келеді. Тіпті, соңғы жылдары өндіртіп жазып жүрген қаламгерлер десек артық болмас. Жазушының соңғы екі-үш жылдың көлемінде жарық көрген «Қыпшақ аруы» және «Кесілген бас – тірі тұлып» хикаяттары оқырмандар жүрегінен жылы орын иемденген туындылар болды. Біріншісінен қаламгердің бүгінгі ең үздік фантаст-жазушылармен терезесі тең тайталаса алатывн тарихи-танымдық негіздегі қиялгерлік қуатын байқасақ, екіншісінен Хулио Кортасар секілді классик жазушының әдісін («Классикалық үлгіде ойнау» романы) одан әрі қарай қазақ тарихымен ұштастыра дамыту шеберлігшін аңғартады. Әдебиетте шығарманы адам санасының екіге бөлініп, өзара айтысып-тартысуы, қос жақ болып тайталасуына құру деген тәсіл бары мәлім. Мұхтар Мағауин осы тәсіл арқылды қазақ ұлтының бойындағы рухани дерттеге сараптама жасауцға ұмтылады. Бұл жере Мағауин айтып отырған сананың қосарлануы дегеніміз не? Бұл – бір адам санасындағы рухани құндылықтарға ұмтылыс пен оны етегінен кері тартатын тойғанына мәз тоғышарлық көзқарастың күресі. Бұл – адал махаббатқа іңкәр жүрек пен тәнім тек сұлуды имденсе деген нәпсі пиғыдың жан аяспас шайқасы. Бұл ел үшін отқа түсуге бар азамат пен бәрін байлық арқылы сатып ала аламын деген көркеуденің бітіспес майданы. Егер байқамасаңыз, екінші азғын жолға түсіп кетуіңіз оп-оңай. Енді төңірегіңізге анықтап қараңызшы, айналаңызад Құдай берген қабілеті жағынан сізден де талантты, сізден де қауқарлы, бірақ өз жеке басының қызығын ел мүддесінен, халық мұратынан жоғары қоятын жұмыр басты пенделер жүрген жоқ па? Бәлкім, олардың біреуі кезінде жеңіл жолды таңдап алған, рухани сұранысыңызды құрбандыққа шалған сіздің өзіңіз боларсыз. Мұхтар Мағауин романы көркемдігімен қоса, ең бірінщшіден, осындай сауалдарға жауап іздеуге тырысуымен құнды. Ол «байқаңыз, әззәзілдің тіліне еріп кетпеңіз» дегенді ескертеді. Біздіңше, Мағауин романы – ендігі майдан дала даласына шығып жатқан жастар үшін керек кітап. «Жармақ» Чернышевскийдің атақты «Нен істеу керек?» троманның енді басталғанда ғасырдағы жаңаша, қазақша сұлбаланған нұсқасы. Ұл болашағы үшін күреске кіретін ендігі ұл-қыздың рухани көркем бағдарлмасы. Дидар Амантайдың «Гүлдер мен кітаптар» романын оқып, оны мәдениет құбылысы деп бағалауға болады. Жазушының төл прозамызға саналы түрде құрылымдық, формалық өзгерістер енгізуге ұмтылыс жасағанын байқайды. Ал, бұл роман әріптес аға буын өкілдерінің тарапынан бірде қолдау тауып (Г.Бельгер), бірде сынға ұшырап (Д.Исабеков) әр түрлі көзқарас тудырғаны мәлім. Әлия Бөпежанова сыншы ретінде әр бір айтылған пікірлердің объективті және субъективті жақтарына үңіліп, тағы әлемдік ой толғамға жүгінеді. Ницшенің: «автордың оқырманды ұятқа қалдырарлықтай немесе шошындырарлықтай парадокстары көп жағдайда кітапта емес, оқырманың өз ойынан шығады», деген тұжырымын келтіре отырып, бұл қазіргі қазақ кеңістігінің рухани-проблемасы екенін мойындаумыз керек дегенді аңғартады. Әрине, әлемдік ой-пкірлердегі айтылған, оның ішінде біздің саламызға қатысты айтылған пікірлеріңд де жеке субъектінің көзқарасы екендігін ескерсек. Жоғарыда аталған пікірдің таланты жазушының тамаша дүиелеріне қатысты екенідігін атап айтқан жөн. Арзанқол көркемдігі төмен дүниелерді түсіне алмайтындай оқырмандардың төмендігібола қоймас. Керісінше, жарқ еткен соын құбылсты түсіну, астарына үңілу, теориялық тұрғыдан да тәжірибелік тұрғыдан да жан-жақты қарастырған абзал. Міне, Ә.Бөпежанова жоғарыдағы пікірді осындай мағынасында ұсынған деп есептейміз. Дидар Амантайдың «Гүлдер мен кітаптар» кітабына сыншы: «Гүлдер мен кітаптар» - көп планды роман. Әдеттегі ұғымдағы, себеп-салдарлы, классикалық үлгідегі көп планды да көлемді роман емес, көлемі шағын, соған қарамастан конструкциясы өте дамыған – бірнеше идеяны қат-қабат алып жүретін роман; оқырманынан мәднеи-философиялық оқылымды талап ететін; «не береді?» емес, «не аламын?» қағидасымен оқығанда ғана мәні ашыла түсетін роман; яғни бұл тұста автордың емес, оқырманның мәселесі шығады. Басты бір ерекшелігі де осы. Ал, мұндай туынды қазақ көркем әдебиетінде аса қажет-ті» /2.158/; «Гүлдер мен кітаптар» романы жаңа өнер философиясы ұғымдарынан таратқанда: - аңыздық сана; - түс философиясы; - мүмкін әлемдер мағынасы... тағы да басқа пәлсапалық-көркемдік тұжырымдар аясыан талданатын толыққанды көркем текст. Рухани кеңістігі атаз, мұарыт биік көркем текст. «Гүлдер мен кітаптар» - мәдениет құбылысы. Әдебиет санасының өскенін көрсететін шығарма»/2.162/, - дейді. Міне, қазақ әдебиетіне өзіндік құрылымдық енгізбекші болған Дидар Амантайды түсіну үшін әлі де уақыт керек шығар. Бір анығы, бүгінгі қазақ ұлтының бойындағы рухани дерттерге сараптама жасайды. Дидар Амантай романы көркемдігімен қоса, ең біріншіден, «не аламын» деген сауалдарға жауап іздеуімен құнды. Қарап отырсақ, аталған екі туындының екеуі де рухани дертке ұшыраған бүгінг ұрпақ жайында толғаныды әрі сонымен қатар, шығармашалырына құрылымдық өзгерістер енгізгенін байқаймыз. №12 жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|