Тақырып: Қазаргі қазақ әдебиетіндегі табиғат лирикасы: 1991-2009жж. Кеше-бүгін салыстырмалы пайым.
Негізгі сұрақтар: 1. Дәстүр және жаңашылыдық 2. Табиғатты жырлау дәстүрінің қалыптасу негіздері және қазіргі кезең
Мақсаты: әдебиеттану ғылымындағы жекелеген тақырыптарды талдауға бағыттау.
Әр нәрсенің өз пайда болу, даму тарихы болғандығын ескерсек, табиғат лирикасның түп-тамыры тереңде жатқандығы күмәнсіз. Сондықтан табиғат лирикасын сөз еткенде, оның бастау көздеріне, даму тарихына үңіліп, қысқаша шолу жасаған жөн. Жалпы таблиғатты суретту дәстүрі ауыз әдебиетінен, ақын-жыраулар шығармаларынан бастау алады. Ертегілерде орын алған аң, құс, өсімдік бейнелері, олардың қасиеттері адамдардың табиғатқа көңіл бөлгендігін танытады.
Алғашынды табиғаттың бір бөлшегі түрінде көрініс берген бейнелеулер ұшырасса, кейіннен ақын-жыраулар шығармаларында табиғат аздап суреттеле бастайды. Әрине, жыраулар шығармаларын тақырыбы жағынан да, мазмұны жағынан да таза табиғат лирикасы дей алмаймыз. Өйткені олар өз алдына жеке тұрып, табиғат әссемдігін, ерекшелігін жалаң қызықтауға әкелмейді, белгілі бір адам сезімін, көзқарасын салыстыра ашуға қызмет етуімен ерекшеленеді.
Жалпы қай саланы алмайық, өз жолы, қалыптасу дәстүрі болады. Пейзаждық лирика да сондай қалыптасу дәстүрін басынан кешті. Белгілі әдебиетттанушы М.Қаратаев дәстүрлі кең мағынасында философиялық проблемаға жатқызады: «Дәстүрге сүйену дегенді дәстүрге еліктеу енемес дәстүрді қайталау деп ұғатындар болады. Және дәстүрдің әсерін қабылдап, одан үйрену жолын осы ретпен іздеу жиі кездеседі», - деп көрсетеді. Табиғатты реалистік әдіспен арнайы алып бейнелеу дәстүрі қазақ әдебиетінде Абай поэзиясынан бастау алды деуге толық негіз бар. Абайдың жылдың төрт мезгіліне арнап жазған өлеңдері осы уақытқа дейін оқушысын тамсандырып келеді. Бүгінгі таңда табиғат лирикасы туралы жазбаған ақынды кездестіру қиын. Демек, табиғат лирикасы өзінің мәңгілік жырлана беретін тақырып екенін айғақтайды.
6.Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары.
№
|
Тақырып
|
Мазмұны
|
Апта
|
Әдебиет
|
1.
|
Пәнге кіріспе
|
Пәннің мақсаты мен міндеттері. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу, қалыптасу және даму кезеңдері, зерттелу тарихы.
|
1 апта
|
1,2,3,4.
|
2.
|
Ежелгі дәуір әдебиетінің зерттелуі және бүгінгі проблемалыры
|
Ежелгі дәуір әдебиетінің әдебиеттану ғылымында қозғала басталуы және Б.Кенжебаевтың ғылыми мектебі. М.Жолджасбеков, М.Мағауин, А.Қыраубаев, Н.Келімбетов т.б. және қазіргі көне дәуір әдебиетін зерттеудің кейбір өзекті проблемалыр мен олардың оқытылу жайы.
|
2 апта
|
1,2,3,4,5,
|
3.
|
Хандық дәуірдің рухани мұраларын әдеби-тарихи тұрғыдан зерделеу
|
Ұлт әдебиетні тарихын ХҮ ғасырдан бастап жүйелі орнықтырудағы күрделі ізденістер. Хандық дәуір әдебиетін зерттеудегі ғылыми бағыт жыраулар поэзиясын рухани айналымға енгізу, толғау жанрын әдеби-тарихи тұрғыдан зерделеумен ғылыми шешім табуы. М.Мағауин, Х.Сүйіншалиев, Ж.Бектұров, А.Сейдімбек, т.б ғылыми еңбектердің мәні.
|
3 апта
|
1,2,3,4,5,6,
|
4.
|
ХІХ-ХХ ғ.б әдебиеттің өзекті мәселелері
|
ХІХ – ХХ ғ.б. қазақ әдебиеті – отаршылыдықө кезеңнің қоғамдық мәселелерімен сабақтас күрделі кезең. Ғалымдардың әдеби мұраны бағалау мен зерттеу ісінде маркстік-лениндік ілім талабын ұстануы, көркемдік даму сабақтастығына және ақын-жазушылар дүниетанымындағы қапйшылықтарна тарихилық қағидамен үңілуі. Қазіргі таңдағы зерттелуі. Қ.Жұмалиев, Т.Әбдірахманов, Ы.Дүйсенбаев, М.Бөжейев, Қ.Сыдиқов, т.б.
|
4 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
5.
|
Кеңес дәуіріндегі әдебиетті зерттелуі
|
Кеңес дәуіріндегі қазақ әдебиеті тарихын зерттеу пәнінің ғылыми жүйесі негізделген оқулығын шығару, жаңа сипаттамаға әдебиеттің қалыптасуы жолдарына тән негізгі кезеңдерін қарастыру, ұлттық әдеби сынның тууы және қалыптасу белестерінің зерттелуі, әдебиет библиографиясын түзу және қаламгерлер шығармашылығын монографиялық тұрғыда қарастырған еңбьектер.
|
5 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
6.
|
Ұлы Отан соғысы (1941-1945) және соғыстан кейінгі дәуірлеріндегі әдебиеттің өзекті мәселелері
|
М.Базарбаев, Ә.Нарымбетов ұлы Отан соғысы дәуірін зертеушілер С.Сейфуллин (С.Қирабев, Т.Кәкішев), Б.Майлин (Б.Наурызбаев, Ф.Оразбаев, Т.Бейісқөқұлов), І.Жансүгіров (М.Дүйсенов), Ж.Жабаев (Н.Төреқұлов), С.Мұқанов (М.Хасенов, С.Мақпырұлы), Ғ.Мүсірепов (Х.Әдібаев, М.Тілеужанов) шығармашалырының зерттелуінің мәселелері және олардың қазіргі әдебиеттану ғылымындағы орны.
|
6 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
7.
|
Көркемдік үдеріс және әдеби сынның ғылыми сипаты
|
Тарихтағы «тоқырау», «жылымық» саяси билік тарапынан тежеліп отырғанымен, қоғамдық дамудың рухани ағымына жаңғыру үдерісін алып укелді. Қазақ әдебиетінде социалистік реализм таза жойылып кетпегенімен әдеби даму жаңғырып, өмір мен болмыс шындығын жинақтау мен даралауда реалистік суреттеумен қатар лиризмді, психологизмді, философиялық иірімдерді көркемдік тұрғыдан игеруі. Әдеби сындағы серпіліс, идеологиялық қыспақтан шыққысы келген әдеби-эстетикалық көзқарастар легінің шығуы.
|
7 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
8.
|
Қазақ прозасындағы мифтік-аңыздық қолданыс
|
Әлем әдебиетіндегі мифтік шығармашылық қолданыстың төл әдебиетіміздегі тың бағытта, соны бір рухани серпіліс қуатымен дамуы. Көркем шығарманың стильдік ерекшелігін, сюжеттердің құрылымдық мәнін, оның идеялық, эмоцианалдық, эстетикалық әсерін терең де айшықты суреттеудегі ықпал етуі
|
8 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
9.
|
Әдеби бейне жасаудың рухани және көркем арналары
|
Көркем әдебиеттегі уақыт пен кеңестік категориялары әдеби кейіпкердің қалыптасу жолдарымен сабақтастыру. Автордың идеядағы уақыт пен кеңістік. Дәуір, адам, көркемдік шешім. Адам болмысының қиындығы мен күрделілігі, дәуір мен адам арасындағы сабақтастық пен қарама-қайшылық жиырмасыншы ғасырдағы қазақ прозасының талай үлгілеріне арқау болуы. «Рухани екі ұдайылық». Адамның екіұдай күй кешуін, адамның ішкі өңіріндегі мүлгіп жатқан сезімдік күштердің бас көтеруін суреттеудің бағыт алуы.
|
9 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
10
|
Қазаргі қазақ лирикасындағы стильдік ізденістер
|
Стиль мәселесі әдебиеттану ғылымының маңызды нысандарының бірі екндігі. Поэзиядағы стиль мәселесін сөз еткен еңбектердің маңыздылығы. Поэзиядағы ақындық шеберлікпен көрінетіндігі. 1970-80 жылдардағы қазақ поэзиясындағы көркемдік әдіс тұрғысынан тың ізденістердің көрінуі. Ж.Әбдірашев, Ж.Жақыпбаев, Қ.Мырзабеков. Лирикадағы қаһарман және көркемдік бейнелілік. Тәуілсіздік жылдарынын укейінгі қазақ проэзиясы көркемдік шешім, ізденіс арналары. М.Райымбекұлы, Т.Толқынқызы, Н.Бердәлі т.б.
|
10 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
11
|
Қазаргі қазақ прозасындағы жаңа құбылыс-ізденістер
|
М.Мағауинннің «Жармақ». Романның көркемдігі емес, ең біріншіден, «не істеу керек» сынды саулдарға жауап іздеуге тырысуымен құнды. «Жармақ» романы жаңа ғасырдағы жаңаша, қазақша «не істеу керек» деген саулға жауап іздеген туынды. Д.Амантай «Гүлдер мен кітаптар» - мәдениет құбылысы.
|
11 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
12
|
Рухани жаңару және әдеби сын
|
Қазіргі әдеби процесс, жалпы проза, поэзия, драматургияның (1991-2009) әдеби смында бағалануы. Б.Сарбалаев, Б.Бәмішұлы, Ә.Бөпежанова, Ж.Әшімжанов, С.Жұмабек т.б .
|
12 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
13
|
Қазақ прозасындағы дәстүлі мәдениет үлгілерінің бейнеленуі (1980-2000)
|
Қазіргі қазақ прозасы мен ондағы халық мәдениетінің үздік үлгілері, ақындық, күйшілік, әншілік, т.б өнердің сыр-сипаты, өмір шындығымен көркемдік шешімнің бірлігі, сабақтастығы Т.Әлемқұлов, А.Сейдімбек, О.Бөкев, І.Жақанов. С.Бақбергенов т.б
|
13 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
14
|
Қазақ әдебиетіндегі махамбеттанудың өзекті мәселесі
|
Махамбеттану ғылымындағы соңғы жаңалықтар. Махамбеттанудың негізін ақалған Х.Досмқамедов, Қ:жұмалиевтен бастап, бүгігінгі күнге дейін ғылыми ізденіс арналарының желісі.
|
14 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
15
|
Қазіргі қазақ әдебиетіндегі табиғат лирикасы: 1991-2009жж. Кеше-бүгін салыстырмалы пайым.
|
Табиғатты жырлау дәстүрінің қалыптасу негіздері, табиғат лирикасы және дәстүр және жаңашылыдық
|
15 апта
|
1,2,3,4,5,6,7,8,
|
Достарыңызбен бөлісу: |
