Модуль 2. Астықтың сапалық көрсеткіштері

1. 
   Астық түйірінің сапасы: жалпы, міндетті, қосымша.
   
2. 
   Астық массасының құрамы.
   

1. Тұқымның сапасы. Физикалық және биологиялық көрсеткіштері сипаттайды. Физикалық сапа көрсеткіштері тұқымның, сонымен қоса ылғалдылық, тазалық, содан соң, тұқымның үлгі таңдауы қарастырылған (сәйкесінше берілген бөлімнің параграфтарында). Нормативті көрсеткіштер бойынша 6 кестеде көрсетілген.

Негізгі биологиялық көрсеткіш болып тұқымның өсіп шығуы табылады. Ол тұқымының себу жарамдылығын, олардың өскін болуын, сәйкесінше өсімдік болып өсуін және астық беруін сипаттайды. Өсіп шығудың астында өскен тұқым жақсы сонын, сараптама үшін алынғанда пайызбен белгіленген. Өсіп шығуды оптималды зерханалық жағдайда тұқымдардың өсуімен анықтайды, әрбір өскін үшін стандартпен орнатылған. Ол үшін тұқымның ішінен негізгілерінен араласпаларды бөлгеннен соң, төрт үлгі 100 ұрықтан алынып, жемді бұршақтары бойынша фасоль және кейбір басқа ірі тұқымдылардан 50 ұрықтар әрбіреуінен.

Ұрықтарды ылғалды таза кварцтелген топырақта немесе фильтрленген қағазда өсіреді, олар Петри табақшасында немесе өсімдікке орналастырылады. Оларды орналастыру алдында топырақты немесе қағазды ылғалдандырып, жұмсартады. Өсетін жерді ұрықтармен бірге термостатқа қояды, онда берілген тұрақты температурада көп астықтарға 20ºС болады, ал жаңа жинаған ұрықтарға аяқталмаған кезеңде пісіп жетілуде ауыспалы температурада 8-12 және 20 ºС.

Ұрықтардың өсіп шығуы дәнді дақылдарыдң жетекші тәулікте өсуімен есептеледі. Олардың өсіп шығу санына тек жақсы өскен тұқымдар ғана жатады.

жақсы нәтиже алуға болады. Астықтың түсін қарап анықтайды, берілген сорттың үлгілерімен салыстыра отырып.

Астықтың және тұқымның ылғалдылығы.

Астықтың ылғалдылығы дегеніміз-ұнның құрамындағы гигроскопиялық судың пайыздық көрсеткіші (қоспалармен бірге). Ылғалдылық астық пен тұқымның міндетті көрсеткішткрі болып келеді. Оны астықпен жұмыс кезіндегі барлығын бақылап отырады. Ылғалдылықты жинау кезінде, жинаудун кейінгі өңдеуде, сақтау кезінде, мемлекетке тапсыру кезінде де анықтап отырнады.

Кептіру кезінде астықтың ылғалдылығын үздіксіз әрекетті ылғал өлшегіш аппараттар арқылы анықтап лтырады, ондай болмаған жағдайда әр 2 сағат сайын стандартты әдістермен іске асырылады. Ылғалды есепке алмайынша дән тазалағыш машиналардың жоспарлық өнімділігін анықтау мүмкін емес.

Астықтағы құрғақ заттың пайыздық қатынасын ылғалдылық мінездейді, ол оның азық-түліктік және жемдік құндылығын, тепе-теңдік түрінде анықтайды. Сонымен ылғалдылық міндетті түрде стандарттарман шектеледі және базистік және оның шектеулі кондициялары бар. Ылғалдылықтың технологиялық және экономикалық маңызы бар. Оның технологиялық маңызы-жоғары ылғалдылықты астық массасын сақтау қиын, оны ұн қылып тартуға және жармаға өңдеуге болмайды . Жоғары ылғалдылықты астықта себулігі күрт төмендеп кетеді. Соның нәтижесінде дән тазалағыш машиналардың өнімділігі төмендейді. Мұндай астықты шанақтарда орналастыру қауіпті. Оның себулігі күрт төмендегеннен кейін өздігінен ағызып шығару қиынға соғады. Дәл осы себептен астықты кептіру кезінде қиындықтар пайда болады. 28-30%-і жоғары ылғалдылықта. Жоғары ылғалдылықта астық нашар сақталады. Ол тез көгеріп, өнімнің тағамдық және тұқымдық қасиеттерін жоғарлатады. Өздігінен қызуға ұшырайды.

Бұл көрсеткіштің экономикалық маңызы – базистік қайта есептеу кезінде ылғалдылық үшін төлейді. Бнлгіленген мөлшерден ауытқыған кезде жеңілдіктер беріледі. Астық үшін базистік кондициялар 2-кестеде көрсетілген.

Әртүрлі астық мәдениеттер үшін базисті кондициялар.

Дәндегі су ақуыз, крахмал және органикалық заттардың молекулалық күшпен ұсталып тұрады. Майдан басқасынан, себебі, ол гидрофобты және суды сіңірмейді. Дәнде неғұрлұм су аз болса, ол соғұрлұм коллойдты заттармен ұсталып тұрады, бұл кептіру кезінде энергияны жұмсауға көмектеседі.Ылғал ұстау мықтылығына байланысты ол әртүрлі дәрежеде астық масссасының өмір сүруіне әсер етеді. Сондықтан бұзылудың дамуына да әсер етеді.

Осыны есепке алып астықтан байланған және бос суды бөліп шығарады. Егер астықта байланған ылғал қана болса оны құрғақ деп атайды. Бұндай су дәннің және микроорганизмнің өмір сүруіне аз әсері бар. Сондықтан бұл астықты сақтау қолайлы. Құрғақ астықты ылғалдандырған кезде бос ылғал пайда болады. Бұндай жағдайда ылғалдылық бойынша орташа құрғақтық деп атайды. Орташа құрғақтық астықты сақтауға азырақ тұрақты, бірақта құрғаққа қарағанда орташа құрғақтылық ұн жасағанда қолайлы. Ары қарай ылғалдандырған кезде астық ылғалды, одан кейін шикі болады. Ылғалды және шикі астықты сақтау мен өңдеуге келмейді, оны кептіру керек.

Химиялық құрамына байланысты оның крахмал, ақуыз, май бойынша әр мәдениет үшін ылғалдың пайыздық қатынасы әртүрлі болып келеді. Неғұрлым май көп болса, соғұрлым оның ылғалдылығы аз болады. Астықтың әр күйіне ғылыми негізделген ылғал көрсеткіштері стандарттарда көрсетілген.

К – дұрыстағыш коэффициент.

Тұқымның ластануы.

2.Астық массасының құрамы күрделі. Әр өндірістік партияда негізгі астықтан басқа барлығында аздаған мөлшерде қоспалар болады. Белгіленген стандарттар бойынша негізгі бидайға барлық ірі, орташа, ұсақ дәндерді жатқызады. Оның сапасның елеусіз өзгеруімен жасалған және соғылған, жартылай сынған, өне бастаған дәндер жатқызылады.

Қоспалар өсімдік, жануар тектес және минералды болып келеді. Қоспалар астықтың сапасын нашарлатады. Арамшөп қоспалары өзіне өндірілетін астықтың сапасын төмендететін қоспаларды кіргізеді.

1. 
   Ұсақ арамшөп, елеуіштен өткен (диаметрі 1 мм)
   
2. 
   Минералды қоспа
   
3. 
   Органикалық қоспа
   
4. 
   Арамшөп қоспаларының дәндері
   
5. 
   Толығымен зақымданған негізгі мәдениеттің дәндері
   
6. 
   Зиянды қоспалар, адам мен жануарлардың улануын болдыратын.